سرویس فرهنگ و هنر مشرق - بخش خارج از مسابقه جشنواره فیلم فجر به فیلم‌هایی اختصاص دارد که به بهانه مختلف یا از نمایش عمومی آن در چند سال اخیر پرهیز شده یا اینکه امکان نمایش نداشته‌اند و این بخش به یکی از مهمترین رویدادهای فیلم فجر تبدیل شد.
سازندگان عوامل فیلم «علت‌مرگ نامعلوم» که چندی قبل اکران سراسری گرفت، اخیرا این موضوع را با رسانه‌ها مطرح کرده‌اند که حامیان مالی فیلمشان به شرط حضور در جشنواره از این فیلم حمایت کرده‌اند. ترفند خاص «نمایش ویژه در جشنواره» فیلم‌هایی که در نمایش عمومی با چالش جدی مواجه شده‌اند، راهبردی موثر برای دعوت دوباره بخش خصوصی برای تولید آثار سینمایی است.
در کلان‌نگری راهبردی در حوزه فرهنگ، باید به این موضوع توجه داشت که خروج بخش خصوصی از حوزه سینما به کوچ سرمایه‌گذاران به شبکه نمایش خانگی منجر خواهد شد، لذا سازمان سینمایی در مسیر پیشرو، سرمایه‌گذارانی که طی چند سال اخیر و پس از شیوع کووید از سینما، به شبکه نمایش خانگی نقل مکان کرده‌اند را با تعاملی ویژه به این حوزه بازگرداند. لذا بخش نمایش ویژه فجر را میتوان چراغ سبزی از سوی مدیریت تازه سینما به بخش خصوصی تلقی کرد که درب‌های جشنواره همچون گذشته با فیلترهای قشری و طایفه‌ای مسدود نشده است.
از طرفی نمایش این فیلم‌ها تدبیری است که مسیر هر گونه مخالف‌خوانی را مسدود خواهد کرد. نمایش فیلم «رگ‌های آبی» نمونه قابل مصداقی که به مانع بزرگی برای هر گونه فرصت‌طلبی تبلیغاتی برای سازندگان آثار ضعیف خواهد شد.
یکی از فیلم‌های پرحاشیه بخش خارج از مسابقه و نمایش ویژه فیلم رگ‌های آبی به کارگردانی جهانگیر کوثری (گزارشگر سابق فوتبال) است که به برش‌هایی از زندگی فروغ فرخزاد می‌پردازد.
این فیلم یکی از آثار پرحاشیه‌ای بود که با انتشار نخستین تصاویر از باران کوثری(دختر کارگردان) در نقش فرخزاد در فضای مجازی مورد اعتراض گسترده طرفداران این شاعره قرار گرفت.
شمایل ظاهری کوثری هیچ شباهتی به این فرخزاد ندارد و نکته جالب اینجاست که او چندی قبل در سریال شبکه مخفی زنان نقش پروین اعتصامی را ایفا کرد. همین موضوع به دستمایه طنز در فضای مجازی تبدیل شد تا شباهت ظاهری این بازیگر به اعتصامی بیشتر تایید شود تا فروغ فرخزاد.
اما آنچه به حواشی این فیلم دامن زد اظهارات جهانگیر کوثری بود. او چندی قبل درباره عدم نمایش این فیلم در حاشیه ویژه‌برنامه «یورو ۲۰۲۴ آپارات اسپرت» با اشاره به سرنوشت اکران فیلم «رگ‌های آبی» گفت: «من شخصا فیلم خود را در همان شرایط هم ساخته‌ام اما قطعا در دوران جدید، هم خودم و هم خانم بنی‌اعتماد حضور جدی‌تری در میدان خواهیم داشت. اینکه فیلم «رگ‌های آبی» هنوز اکران نشده هم دلیلش ممنوع‌التصوری باران است. باران کوثری امروز علاوه‌بر ممنوع‌التصویری، ممنوع‌الپوستر و ممنوع‌الخروج هم هست و به همین دلیل شخصا فیلم را به جشنواره تورنتو بردم و آنجا فیلم را اکران کردیم. با وجود همه این محدودیت‌ها همین فیلم را هم در آینده اکران خواهیم کرد.»
به فاصله انتشار این اظهارنظر مدیرکل نظارت بر نمایش فیلم سازمان سینمایی در خصوص ادعای تهیه‌کننده «رگ‌های آبی» درباره ممنوع التصویر بودن بازیگر اصلی این اثر و عدم اکران فیلم مذکور واکنش نشان داد.
او در این مورد گفت: «آیا طی یکسال اخیر، دو فیلم از بازیگری که شما ممنوع‌التصویر خوانده‌اید، اکران نشده است؟ فیلم «گیج‌گاه» در تاریخ ۱۲ مهرماه ۱۴۰۲ اکران شده و ۱۶۵ روز نیز به روی پرده سینماها بوده و به شهادت تهیه‌کننده و کارگردان این اثر بیشترین مساعدت برای بهتر دیده شدن آن صورت گرفته است. همچنین فیلم «عامه پسند» نیز با حضور این بازیگر در تاریخ ۱۷ آبان ماه ۱۴۰۲ اکران و تا ۱۲۵ روز روی پرده بوده است.
پروانه نمایش فیلم «رگ‌های آبی» در دولت سیزدهم صادر شده است. آیا شما برای دریافت مجوز اکران اقدامی کرده‌اید؟ چنانکه اگر اقدام کرده‌اید بفرمایید چه زمانی بوده و به کدام مدیر مربوط مراجعه شده است؟ شورای صنفی که مسئول اکران فیلم‌هاست چرا از درخواست شما بی‌خبر است؟ بنده هم که مسئول امور مربوط به اکران هستم به یاد ندارم حضرتعالی برای این منظور مراجعه و یا درخواستی ارائه داده باشید! »
با تدبیر مسئولان جشنواره این فیلم در چهل و سومین جشنواره فیلم فجر نمایش داده شد تا بازی تبلیغاتی بسیار کلیشه‌ای و کهنه «تمارض فرهنگی» خنثی شود. فیلم در سالن برج میلاد نمایش داده شد و با انتقادات گسترده اهالی رسانه و منتقدان مواجه شد تا عیار پایین اثر هویدا شود.
احسان ناظم بکایی منتقد درباره این فیلم نوشت : مهر توقیف، فرصت مناسبی برای فیلم هاست تا ولو بواسطه ساختار از هم پاشیده، مورد اقبال قرار بگیرند و فیلم فروغ چنین است. فیلمی که بهتر می بود سازندگانش خودخواسته آن را توقیف می کردند و در کمد خانه شان نگه می داشتند. فیلم چنان از پای بست ویران و بی محتواست که نه فیلمبرداری کلاری و نه تدوین عبدالوهاب و نه حتی بازی باران کوثری نتوانسته آن را نجات بدهد. فیلمی که می توانست به مانند فیلم پروین در جشنواره پارسال، پرتره مطلوبی از یک شاعره معاصر دیگر باشد ملغمه درهمی است که نه به معرفی فروغ فرخ زاد منجر شده و نه در روایت امروزی شخصیت فروغ موفق بوده است. ما اصلاً در این فیلم متوجه چرایی حالات فروغ نمی شویم و نه اثری از پسرش کامیار می بینیم و نه می فهمیم چرا با شاپور به اهواز رفته است. از همه عجیب تر مخاطبی که اطلاعات عمومی درباره او ندارد اصلاً نمی فهمد که فروغ در جریان تصادف رانندگی در قلهک کشته شده است!
احسان طهماسبی مجری برنامه اکران در واکنش به محتوای عقیم و ضد روایت فیلم در متنی کوتاه اشاره میکند: خودسانسوری و در عین حال فرار از ممیزی در مواجهه با زندگی فروغ فرخزاد اولین مشکلی است که گریبان جهانگیر کوثری در رگ‌های آبی را گرفته است. نمایش روزهای طلایی زندگی فروغ بدون حضور ابراهیم گلستان و نپرداختن به تمام ابعاد زندگی او که عاملی برای “فروغ فرخزاد” شدن است در این فیلم مغفول مانده است و پرهیز از نمایش این موضوعات و موارد مشابه باعث شده فیلم به اثری قابل‌توجه و تاثیرگذار از زندگی فروغ بدل نشود و به طورکل پرتره ای کم‌مایه و کم‌جان از شاعری کم‌نظیر باشد. اما شخصیت کاریزماتیک فروغ و شناخت مخاطب فهیم از کدهای اصلی زندگی او (که در فیلم بدان اشاره شده است)، تنها عاملی برای پیگیری مخاطب و همراهی با فیلم تا دقایق پایانی رگ‌های آبی نیست. درک درست باران کوثری از نقشی که ایفا کرده و توجه او به ظرافت‌های رفتاری و اخلاقی فرخزاد را باید مهمترین نکته مثبت فیلم دانست.
جهانگیر کوثری در نخستین تجربه خود در قامت فیلمساز سعی کرده به یکی از شخصیت‌های مهم ولی ممیزی‌دار از نظر سیستم فرهنگی کشور بپردازد نتیجه آن شده که علاوه بر محدودیت‌های وزارت ارشاد در نمایش بخش‌هایی از زندگی فروغ فرخزاد، گویی شخص فیلمساز نیز در تصویر کردن زندگی فروغ با خودسانسوری مواجه شده و نتیجه پرتره‌ای ناقص و الکن است که خیلی بیشتر و کاملتر میتوان همین اطلاعات را درباره این چهره از صفحه ویکی پدیای او بدست آورد.
کوثری علاوه بر ضعف در محتوا در فرم و ساختار هنری نیز موفق عمل نکرده است. اینکه او سعی داشته خلاقیت‌های ساختاری در روایت داستانی خود اعمال کند قابل فهم است اما این گونه تجربه‌گرایی و هنری‌نمایی به نظر به کلیت فیلم ضربه زده و نتیجه آن شده که با فیلمی نمایشی و اطواری روبرو شویم که قصد داشته در ساختار و فرم پیشرو باشد اما به دلیل نابلدی، نتوانسته ایم ایده را اجرایی کند.
بازی باران کوثری با وجود تلاش زیاد این بازیگر در ایفای نقشی متفاوت از یک زن آرام شاعر مسلک و سختی کشیده، در امتداد ساختار نمایشی و تصنعی فیلم قرار میگیرد و به نظر تلاش‌های کوثری در این نقش نتوانسته بازی یکدست و باورپذیری که شمایل فروغ فرخزاد را ترسیم و تصویر میکند به نمایش در اورد.
«سام فرخزاد» برادرزاده‌ی فروغ فرخزاد؛ با انتشارِ متنی پیرامون «رگ‌های آبی» نوشت:
«این فیلم نه تنها نتوانست زندگی فروغ فرخزاد را درست روایت کند، بلکه به نوعی خیانت به یاد و خاطره او بود. فروغ، شاعری که با جسارت و صداقت، دنیای شعرِ فارسی را تکان داد، در این فیلم به یک شخصیت فرعی در داستانِ عشقش تبدیل شد! جای خالیِ شعرها، فیلم‌سازی‌ها و دغدغه‌های اجتماعی‌اش در این فیلم به شدت احساس می‌شد.
فروغ، بیشتر از این بود. او زنی بود که با کلماتش مرزها را شکست و با دوربینش واقعیت‌ها را نشان داد. این فیلم نه تنها نتوانست عمقِ وجود او را نشان دهد، بلکه تصویری سطحی و نادرست از او ارائه کرد.
به عنوانِ عضوی از خانواده‌ی فروغ معتقدم این فیلم نتوانست حق مطلب را درباره او ادا کند. فروغ فرخزاد شایسته یک روایتِ واقعی و احترام‌آمیز بود، نه این داستان عاشقانه کلیشه‌ای و بی‌عمق. »
تا قبل از نمایش فیلم در نمایش‌های ویژه جشنواره، سازندگان با نمایش‌های رسانه‌ای، مظلوم‌نمایی (با محوریت ممنوع الکاری باران کوثری) و مخالف‌خوانی، ضعف‌های ساختاری و محتوایی اثرشان را پوشش دهند، اما با ترفند نمایش های ویژه، سازندگان نمی‌توانند رویه تمارض و مظلوم نمایی را ادامه دهند. با این حال در رویکردی مصلحانه پروانه نمایش فیلم صادر شده و به زودی اکران عمومی خواهد شد تا با شکست این فیلم در گیشه خط بطلانی روی ادعای بعدی سازندگان کشیده شود.
