هوش مصنوعی (AI) به‌عنوان یکی از فناوری‌های تحول‌آفرین، تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی، به‌ویژه بازارهای کار، خواهد داشت. این فناوری می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش دهد، اما در عین حال، خطر جایگزینی نیروی انسانی و افزایش نابرابری درآمد و ثروت را نیز به همراه دارد.
به گزارش تجارت نیوز، کشورهای توسعه‌یافته به دلیل ساختار شغلی مبتنی بر وظایف شناختی، زودتر از کشورهای در حال توسعه با مزایا و چالش‌های AI روبرو خواهند شد. این گزارش به بررسی ابعاد اقتصادی هوش مصنوعی، آمادگی کشورها برای پذیرش آن و تأثیرات آن بر آینده مشاغل می‌پردازد.
هوش مصنوعی می‌تواند به‌عنوان یک شوک مثبت بهره‌وری عمل کند و مرزهای تولید اقتصادی را گسترش دهد. این فناوری از دو طریق اصلی بر اقتصاد تأثیر می‌گذارد.
هوش مصنوعی با بهبود پیش‌بینی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، فرآیندهای تولید را کارآمدتر می‌کند. در برخی مشاغل، هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار مکمل عمل کرده و بهره‌وری نیروی انسانی را افزایش می‌دهد.
تصویر بالا نشان می‌دهد که اقتصادهای پیشرفته بیشترین سهم مشاغل در معرض جایگزینی با هوش مصنوعی را دارند و این مشاغل همزمان به‌طور کلی مکمل فناوری‌های AI هستند.
کشورهای کم‌درآمد هنوز به سطح بالایی از دیجیتالی شدن نرسیده‌اند و تأثیر AI بر بازار کار آنها محدود است. اگر هوش مصنوعی به‌عنوان مکمل نیروی کار عمل کند، می‌تواند به کاهش نابرابری کمک کند. در کشورهایی که هوش مصنوعی در سطح بالایی مشاغل را تکمیل می‌کند و بهره‌وری نیز بالاست، شاهد بیشترین تأثیر مثبت هوش مصنوعی بر درآمد کل هستیم، اما همچنان نابرابری درآمدی وجود دارد. در صورت افزایش بهره‌وری، درآمد کل و سطح زندگی اکثر کارگران می‌تواند بهبود یابد.
در کشورهای کم درآمد، هوش مصنوعی می‌تواند باعث افزایش نابرابری شود، چراکه افراد با درآمد بالا، بیشتر از فناوری هوش مصنوعی بهره‌مند می‌شوند. بازده سرمایه‌گذاری در فناوری‌های AI می‌تواند ثروت را به سمت صاحبان سرمایه متمرکز کند و نابرابری ثروت را تشدید کند.
اگرچه مشاغل با مهارت پایین در گذشته بیشتر در معرض خطر بودند، اما اکنون حتی مشاغل با مهارت بالا نیز در معرض جایگزینی توسط AI قرار دارند.
حدود ۴۰ درصد از کارکنان در سراسر جهان در مشاغلی با احتمال جایگزینی بالا (High-Exposure Occupations) فعالیت می‌کنند. این سهم به طور خاص در اقتصادهای پیشرفته به ۶۰ درصد می‌رسد و می‌تواند پیامدهای بالقوه زیادی برای اقتصاد کلان داشته باشد. اقتصادهای پیشرفته در مقایسه با اقتصاد بازارهای نوظهور و کشورهای کم‌درآمد، سهم بیشتری از مشاغل در معرض دارند.
در یک اقتصاد پیشرفته رو به متوسط، ۲۷ درصد از مشاغل در دسته مشاغل در معرض جایگزینی و تکامل بالا با هوش مصنوعی (High-Exposure, High-Complementarity Occupations) قرار دارند و ۳۳ درصد در دسته مشاغل با معرض جایگزینی بالا اما میزان مکمل بودن پایین (High-Exposure, Low-Complementarity Jobs) هستند. در مقایسه، اقتصاد بازارهای نوظهور سهم‌های متناظر ۱۶ درصد و ۲۴ درصد را دارند و کشورهای کم‌درآمد به ترتیب سهم‌های هشت و ۱۸ درصد را به خود اختصاص می‌دهند.
نتایج مشابهی هنگام بررسی کشورهای منتخب با استفاده از طبقه‌بندی‌های دقیق‌تر به دست می‌آید. تقریباً ۷۰ درصد از مشاغل در بریتانیا (UK) و ۶۰ درصد از مشاغل در ایالات متحده (US) در دسته مشاغل در معرض جایگزینی بالا با هوش مصنوعی قرار دارند که تقریباً به طور مساوی بین مشاغل مکمل با میزان بالا و پایین توزیع شده‌اند.
در اقتصادهای بازارهای نوظهور، سهم مشاغل در معرض جایگزینی از ۴۱ درصد (برزیل) تا ۲۶ درصد (هند) متغیر است.
شاخص آمادگی هوش مصنوعی (AI Preparedness Index - AIPI) توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF) برای ارزیابی سطح آمادگی ۱۷۴ کشور در پذیرش هوش مصنوعی ایجاد شده است. این شاخص بر چهار بعد کلیدی زیرساخت دیجیتال، سرمایه انسانی و سیاست بازار کار، نوآوری و یکپارچگی اقتصادی و چهارچوب‌های قانونی و اخلاقی استوار است.
دسترسی به اینترنت پرسرعت و امن و زیرساخت‌های دیجیتال پیشرفته از ملزومات پذیرش هوش مصنوعی هستند. هزینه‌های اینترنت و امنیت سرورها نیز از عوامل تأثیرگذار بر آمادگی دیجیتال هستند.
سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت‌های دیجیتال (مانند کدنویسی و STEM) برای آماده‌سازی نیروی کار ضروری است. سیاست‌های بازار کار، مانند برنامه‌های بازآموزی و حمایت‌های اجتماعی، می‌توانند اثرات منفی جایگزینی نیروی کار را کاهش دهند.
سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) و تولید فناوری‌های پیشرفته از عوامل کلیدی در توسعه هوش مصنوعی هستند. کاهش موانع تجاری و تسهیل حرکت آزاد سرمایه و نیروی کار، همکاری‌های بین‌المللی در زمینه AI را تقویت می‌کند.
تطبیق قوانین با مدل‌های کسب‌وکار دیجیتال و تضمین اثربخشی حکمرانی نیز برای نظارت اخلاقی بر AI ضروری است.
شاخص AIPI از مقیاس صفر تا یک استفاده می‌کند و مقادیر بالاتر نشان‌دهنده آمادگی بیشتر برای پذیرش AI است. این شاخص به‌ویژه برای سیاست‌گذاران به‌عنوان ابزاری برای شناسایی نقاط ضعف و اولویت‌بندی سرمایه‌گذاری‌ها مفید است.
با سهم ۶۰ درصدی هوش مصنوعی در اقتصادهای پیشرفته و سهم ۲۶ درصدی در کشورهای کم‌درآمد، تقریباً ۴۰ درصد از مشاغل جهانی در معرض جایگزین شدن با AI قرار دارند.
مشاغل با وظایف شناختی (مانند وکلا و پزشکان)، زنان و افراد تحصیل‌کرده در اقتصادهای پیشرفته بیشتر در معرض خطر جایگزینی با هوش مصنوعی هستند، اما از سوی دیگر به دلیل مهارت‌های بالاتر، احتمال بهره‌مندی بیشتری از آن دارند. کارگران مسن‌تر ممکن است به دلیل چالش‌های بازآموزی و تطبیق با فناوری‌های جدید در برابر این فناوری آسیب‌پذیرتر باشند.
افراد با تحصیلات دانشگاهی بهتر می‌توانند شغل خود را عوض کنند و از مشاغل در معرض خطر به مشاغل مکمل AI بروند. سیاست‌های فعال بازار کار (مانند تطبیق مهارت‌ها و بازآموزی) برای تسهیل این انتقال ضروری است.
برای اقتصادهای پیشرفته، سرمایه‌گذاری در نوآوری و چارچوب‌های قانونی برای بهینه‌سازی استفاده از AI و حمایت از نیروی کار از طریق بازآموزی و ایجاد شبکه‌های ایمنی اجتماعی توصیه می‌شود.
توسعه زیرساخت‌ها و مهارت‌های دیجیتال برای کاهش شکاف دیجیتال و ایجاد سیاست‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مربوط به هوش مصنوعی نیز از مواردی است که متخصصان به اقتصادهای در حال توسعه پیشنهاد می‌دهند.
در عرصه جهانی نیز، همکاری بین‌المللی برای کاهش شکاف دیجیتال، تضمین استفاده اخلاقی از AI و همچنین تدوین قوانین برای حفاظت از حقوق کارگران و جلوگیری از انحصار فناوری، از سیاست‌های مورد پیشنهاد متخصصان است.
هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری تحول‌آفرین، فرصت‌ها و چالش‌های اقتصادی بی‌سابقه‌ای را به همراه دارد. کشورهای مختلف باید با توجه به سطح توسعه و ساختار اقتصادی خود، سیاست‌هایی متناسب با پذیرش AI تدوین کنند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش، و تحقیق و توسعه، همراه با چارچوب‌های قانونی قوی، می‌تواند به بهره‌گیری از مزایای AI و کاهش اثرات منفی آن کمک کند.
