آتش استفاده از سامانه معامله آنلاین طلا هر روز تندتر می‌شود و آماری که از تعداد کاربران شنیده می‌شود، نشان می‌دهد که مردم نیز نسبت به استفاده از این سامانه‌ها بی‌رغبت نیستند. اما دائماً خبرها و شایعاتی منتشر می‌شود تا این سامانه‌ها را فاقد کفایت لازم برای معامله آنلاین طلا نشان دهد.
خبر معطل ماندن سفارش‌های تحویل طلای یکی از پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا از یک‌سو و اعلام موجودی طلای بانک کارگشایی که برخی ادعا می‌کنند کمتر از برآوردهاست، تبدیل به بهانه‌ای برای برشمردن معایب خریدوفروش طلای کارکرده با این مدل شده است.
باتوجه به حساسیت موضوع، این سؤال ذهن افراد را به خود مشغول داشته که آیا اساساً می‌توان به این مدل برای خرید طلا اعتماد کرد؟ نکند اتفاقاتی مانند کوروش کمپانی یا حتی مؤسسات قرض‌الحسنه در کمین کاربران این پلتفرم‌ها باشد؟ در چنین شرایطی، چطور می‌توان به کسب‌وکارها اعتماد کرد؟
داستان قدیمی مقاومت در برابر نوآوری
در غیاب سازوکار تنظیم‌گرانه صحیحی که بتواند خیال کاربران را از این مدل از سرمایه‌گذاری راحت کند، اخبار و اطلاعات غلط دست‌به‌دست می‌چرخد و برخی اینفلوئنسرهای اقتصادی نیز به آن دامن می‌زنند. درست است که در مورد طلا به‌دلیل ارزشمندی آن و کارکرد سرمایه‌گذاری، حساسیت‌های ویژه‌ای وجود دارد، اما مقاومت در برابر نوآوری یک داستان قدیمی است. طبیعی است که در مواجهه با نوآوری بااحتیاط رفتار کنیم، ولی مخالفت تمام و کمال با آن چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.
شاید بزرگ‌ترین سؤال این باشد که چگونه می‌توان به سامانه‌های معامله آنلاین طلا اعتماد کرد؟ سازوکار همانی است که کاربران در گذشته در پیش گرفته‌اند؛ زمانی که برای اولین‌بار با خرید آنلاین یا فروشگاه‌های اینستاگرامی مواجه شدند. مقایسه، بررسی، مطالعه نظرات، اطمینان از داشتن مجوزهای لازم، شروع با خریدهای کوچک و صحت‌سنجی قول‌هایی که سامانه در ابتدا به کاربر می‌دهد و... ازجمله روش‌هایی هستند که می‌توانند به کاربران کمک کنند تا گرفتار کلاهبرداران و تبلیغات آنها نشوند.
مشابه چنین فرآیندی را به شیوه دیگر در خریدهای حضوری نیز شاهد هستیم. مثلاً در مورد خریدوفروش طلا، احتمالاً افراد به اولین طلافروشی که سر راه‌شان قرار دارد، برای این کار مراجعه نمی‌کنند، زیرا حتی در خرید حضوری طلای کارکرده هم ممکن است کم‌فروشی صورت گیرد یا طلایی با عیار پایین به خریدار فروخته شود. حتی برای خرید سکه، نکات مختلفی ذکر می‌شود تا با رعایت آنها، مردم در دام متقلبان و کلاهبرداران نیفتند.
ازجمله خطراتی که برای خریدوفروش آنلاین طلای کارکرده ذکر می‌شود، تقلبی بودن یا پایین بودن عیار طلایی است که به کاربران تحویل داده می‌شود که چنان‌که گفته شد، در خرید حضوری نیز این ریسک وجود دارد. همچنین خطر خالی‌فروشی کماکان مهم‌ترین خطری است که از آن یاد می‌شود. اما آیا این مخاطرات به‌گونه‌ای هستند که هیچ چاره‌ای نمی‌توان برای حل آنها در نظر گرفت؟
حساب و کتاب‌ها غلط است
ایران اولین جایی در جهان نیست که در آن خریدوفروش طلای آب‌شده به‌صورت آنلاین صورت می‌پذیرد. در کشورهایی چون آمریکا، کانادا، استرالیا، انگلستان، سوئیس، امارات‌متحده عربی و... نیز این امکان در اختیار شهروندان گذاشته شده و چندین کسب‌وکار حول آن شکل گرفته‌اند. کسب‌وکارهایی که الزاماً باید شفاف باشند و تحت نظارت دقیق رگولاتور قرار می‌گیرند. به‌علاوه آگاهی‌رسانی به کاربران و آموزش درباره اینکه چگونه پلتفرم معتبر را تشخیص دهند و از سرمایه خود مراقبت کنند، ازجمله اقداماتی است که در این کشورها صورت می‌پذیرد تا مردم بتوانند سرمایه‌گذاری‌ای امن و راحت را تجربه کنند.
اما در ایران، با وجود اینکه تعداد کاربران نشان از اشتیاق‌شان به این مدل از خرید و سرمایه‌گذاری دارد، به‌جای تقویت آگاهی و افزایش سواد افراد در مواجهه با این پلتفرم‌ها، با انکار این نیاز و مه‌آلود کردن فضا، شرایطی ایجاد شده که تشخیص سره از ناسره را بسیار دشوار کرده است.
گفته می‌شود پلتفرم‌های معامله آنلاین طلا در ایران بین ۸ تا ۱۰ میلیون نفر کاربر دارد. این را سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس امنیت اقتصادی فراجا گفته و از فقدان نظارت کافی روی پلتفرم‌های معامله آنلاین طلا شکایت داشته و درباره خالی‌فروشی هشدار داده است. او همچنین افزوده که میزان طلای ذخیره‌شده این پلتفرم‌ها در بانک کارگشایی حدود ۱/۵ تُن است. برخی در فضای مجازی از رقم اعلام‌شده درباره تعداد کاربران و میزان طلای ذخیره‌شده نتیجه گرفته‌اند که اکثر پلتفرم‌ها در حال خالی‌فروشی هستند.
در حساب و کتاب آنها، هر کاربر به‌طور متوسط یک گرم طلا خریده است، این درحالی‌است که اولاً برخی سامانه‌ها مانند میلی، به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که حداقل میزان سرمایه‌گذاری معادل یک میلی‌گرم طلا باشد (این ازقضا یکی از مزیت‌های خرید آنلاین طلا به حساب می‌آید)؛ ثانیاً برخی کاربران ممکن است طلای خود را فروخته باشند یا معادل فیزیکی‌اش را تحویل گرفته باشند.
اساساً این سؤال وجود دارد که ۸ تا ۱۰ میلیون نفر کاربر این پلتفرم‌ها با چه ملاکی شمارش شده‌اند؟ آیا صرفاً نصب یک اپ می‌تواند فردی را در شمار کاربران قرار دهد؟ یا حداقل باید یک معامله در این پلتفرم‌ها به ثبت رسانده باشد؟ یا استانداردهای سختگیرانه‌تری مد نظر است و به کسانی عنوان کاربر اطلاق می‌شود که در هفته حداقل یک معامله را انجام دهند؟ نامعلوم بودن مفهوم «کاربر» در این اطلاع‌رسانی سبب می‌شود نتوان میزان طلای خریداری‌شده توسط این افراد را پیش‌بینی کرد.
با این‌همه خالی‌فروشی بسیار مسئله مهمی است که به‌نوعی اخلال در نظام اقتصادی را سبب می‌شود و حتماً باید از آن جلوگیری کرد؛ به‌دلیل اهمیت این موضوع، به دستور بانک مرکزی باید تمام پلتفرم‌های معامله آنلاین طلا، معادل فیزیکی طلای خریداری‌شده توسط کاربران را در بانک ذخیره کنند. سعید صادقی، معاون بازاریابی و عضو هیئت‌مدیره میلی درباره اهمیت عدم خالی‌فروشی در این کسب‌وکار و سازوکار رعایت کردن آن می‌گوید: «ما در میلی از ابتدا روی یک اصل پایبند بوده و هستیم و آن این است که طلایی را که نداشته باشیم، برای فروش نمی‌گذاریم.
تمام طلای کاربران قبل از عرضه، تأمین و ذخیره می‌شود. ما دو روش برای این کار داریم که به ما ثابت کند خالی‌فروشی اتفاق نمی‌افتد. روش اول یک سازوکار داخلی بوده که میلی از ابتدا آن را در پیش گرفته است. به این شکل که ما ابتدا طلا را تأمین می‌کنیم، فاکتور رسمی طلا را در سامانه جامع تجارت الکترونیک ثبت می‌کنیم و بعد از آن در وب‌سایت‌مان موجودی طلا را به اندازه طلایی که خریده بودیم، شارژ می‌کنیم.
هروقت هم که این موجودی رو به پایان باشد، با اخطاری مواجه می‌شویم که هم اجازه خرید را از کاربران می‌گیرد و هم به میلی اطلاع می‌دهد که وقت تأمین طلاست. البته تا امروز باتوجه به شبکه تأمین قدرتمندی که به‌واسطه بنکداری‌مان در این حوزه داریم، توانسته‌ایم طلا را در هر ثانیه تأمین کنیم و زمانی نباشد که میلی موجودی طلا برای فروش نداشته باشد.»
صادقی از سپرده‌گذاری رسمی طلا در بانک کارگشایی به‌عنوان سازوکار دوم و بیرونی یاد می‌کند و می‌گوید: «نهادهای نظارتی از آبان‌ماه امسال پلتفرم‌ها را ملزم کردند که کل موجودی پلتفرم‌های خود را باتوجه به فروش‌شان در بانک کارگشایی ذخیره کنند. در این میان البته بخشی از طلا در نمایندگی‌ها و شعب جهت تحویل به کاربران وجود دارد.»
آیا روی این مسئله نظارتی نیز صورت می‌گیرد؟ چنان‌که صادقی می‌گوید، از آنجا که نهاد متولی این حوزه، اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی بوده، اما در حال حاضر وضعیت مبهمی دارد، مرکز تتا یک کمیته اقدام مشترک ترتیب داده که در آن نمایندگانی از دادستانی، فتا، واجا، فراجا، بانک مرکزی، صمت، اتاق اصناف، اتحادیه طلا، اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی و... روی پلتفرم‌های معامله آنلاین طلا، خصوصاً آن دسته که تعداد کاربر بیشتری دارند، نظارت می‌کنند.
او توصیه می‌کند که کاربران هم برای آن‌که در تله خالی‌فروشی گرفتار نشوند، اول از همه از پلتفرمی خرید خود را انجام دهند که امکان تحویل فیزیکی طلا را داشته باشد و به‌شکل واضح و مشخص سازوکار آن را تعیین کند. همچنین داشتن سپرده فیزیکی طلا در بانک، اطمینان خاطر دیگری است که به معنی تعهد کسب‌وکار به عدم خالی‌فروشی است.
صادقی در ادامه می‌افزاید: «چک کردن مجوزهای لازم نیز می‌تواند به کاربران کمک کند. شفافیت در تأمین و خرید طلا مثل ثبت فاکتورها در سامانه جامع تجارت الکترونیک بسیار می‌تواند به افزایش حس اعتماد کمک کند. میلی از ابتدا این سازوکار را داشته و به آن پایبند بوده است. مردم به‌طورکلی لازم است در مواجهه با بازار سرمایه هشیار عمل کنند. وقتی موضوع سرمایه‌گذاری مطرح است، طبیعتاً خطراتی نیز وجود دارد.
باید سعی کنند پلتفرم‌های قانونی و خوب این حوزه را شناسایی کنند و چک‌لیستی داشته باشند که براساس آن پلتفرم مورد اعتماد خود را انتخاب کنند. بررسی نظرها در پلتفرم‌هایی که اپ این کسب‌وکارها را برای دانلود قرار می‌دهند، امتیازشان، قوانین، مقررات و... همگی می‌توانند کاربران را به داشتن یک انتخاب درست هدایت کنند.»
