همشهری آنلاین – گروه سیاسی: پس از ۲۲ بهمن۱۳۵۷، انتخابات در ایران دچار تغییرات ماهیتی بسیاری شد؛ از تأثیرگذاری واقعی رأی مردم گرفته تا از میان رفتن تحمیل‌های شاهانه بر انتخابات و ارائه فهرست‌های انتخاباتی سفارشی، همگی از نکات محسوس تغییرات به‌وجود آمده در این حوزه است.
از سوی دیگر افزایش بی‌نظیر دامنه رجوع به رأی مردم برای انتخاب ارکان مختلف حاکمیت نیز از اصلی‌ترین تفاوت‌های به‌وجود آمده است. همچنین پس از پیروزی انقلاب بود که رویکردهایی مانند تقلب در انتخابات و دستکاری در آرای مردم برچیده شد و نام هر آن کس که مردم اراده کردند، از صندوق‌ها خارج شد.
۱
تعداد انتخابات
دوره پهلوی
- برگزاری حدود ۱۲ دوره انتخابات مجلس شورای ملی
- برگزاری ۲ همه‌پرسی
۱- همه‌پرسی انحلال مجلس هفدهم شورای ملی از سوی مصدق در سال ۱۳۳۲
۲- همه‌پرسی انقلاب سفید در سال ۱۳۴۱
- برگزاری حدود ۲ دوره انتخابات محدود و نمایشی انجمن شهر
دوره جمهوری اسلامی
- برگزاری ۱۴ دوره انتخابات ریاست‌جمهوری
- برگزاری ۱۲ دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی
- برگزاری ۶ دوره انتخابات خبرگان رهبری
- برگزاری ۶ دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا
- برگزاری ۳ همه‌پرسی
۱- همه‌پرسی نظام جمهوری‌اسلامی در فروردین۱۳۵۸
۲- همه‌پرسی تأیید قانون‌اساسی جمهوری‌اسلامی در آذر ۱۳۵۸
۳- همه‌پرسی بازنگری در قانون‌اساسی جمهوری‌اسلامی در مرداد ۱۳۶۸
- برگزاری انتخابات‌های میان‌دوره‌ای برای تکمیل فهرست نمایندگان مجلس شورای‌اسلامی
۲
گستره انتخاب رأی‌دهندگان
دوره پهلوی
- انتخابات در ایران از دوره مشروطه تا پایان حکومت پهلوی، غالبا محدود به برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی بوده است.
دوره جمهوری اسلامی
- افزایش کم‌نظیر برگزاری انواع انتخابات در دوره جمهوری اسلامی، گویای تفاوت‌های ماهوی در این زمینه است. در دوره جمهوری اسلامی حداقل ۵ نوع انتخابات برای برگزیدن ارکان مختلف حاکمیت برگزار شده است.
- همه‌پرسی تأسیس نظام جمهوری اسلامی
- انتخابات مجلس خبرگان قانون‌اساسی
- برگزاری همه‌پرسی قانون‌اساسی
- مجلس خبرگان رهبری
- ریاست‌جمهوری
- مجلس شورای اسلامی
- شوراهای اسلامی شهر و روستا
۳
میزان مشارکت
دوره پهلوی
- در آخرین انتخاباتی که در دوره پهلوی دوم برگزار شد و مربوط به مجلس شورای ملی در خرداد۱۳۵۴ بود، حدود ۳ میلیون نفر در انتخابات شرکت کردند.
دوره جمهوری اسلامی
- در نخستین انتخاباتی که در دوره جمهوری اسلامی برگزار شد و مربوط به همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی بود، از میان بیش از ۲۲ میلیون نفر واجد شرایط رأی دادن، بیش از ۲۰ میلیون نفر در انتخابات شرکت کردند.
- کمترین میزان مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری حدود ۴۰ درصد و بیشترین میزان، بیش از ۸۴ درصد بوده است.
- کمترین میزان مشارکت در انتخابات مجلس ۴۱ درصد و بیشترین میزان، ۷۱ درصد بوده است.
- برخی بررسی‌های آماری حکایت از آن دارد که مردم ایران در جریان انتخابات‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شده، حداقل یک‌میلیارد رأی به صندوق‌ها ریخته‌اند.
۴
رویکردهای کیفی- قانونی
دوره پهلوی
- انتخابات در دوره پهلوی اول و دوم تحت شدیدترین دخالت‌ها برگزار شد.
- محدودیت‌های صنفی و طبقه‌ای از مهم‌ترین محدودیت‌ها برای حضور در انتخابات بوده است.
- فهرست‌سازی از اصلی‌ترین نمادهای انتخابات در دوره پهلوی بوده است.
- از سال ۱۳۵۴ تا پیروزی انقلاب اسلامی انتخاباتی در ایران برگزار نشد.
- ورود چهره‌های فرمایشی به انتخابات از مهم‌ترین ویژگی‌های انتخابات در دوره پهلوی بوده است.
- نبود رقابت انتخاباتی از مهم‌ترین ویژگی‌های انتخابات بوده است.
دوره جمهوری اسلامی
- تنها در نخستین سال پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی در سال ۱۳۵۸، ۵ انتخابات در سطوح مختلف برگزار شده است.
- تقلب در انتخابات به عنوان رویکردی مسبوق به سابقه در انتخابات پیش از انقلاب، در دوره جمهوری اسلامی برچیده شد.
- مردم در همه سطوح حاکمیتی، به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم نمایندگان خود را انتخاب کرده‌اند.
- رقابت‌های داغ میان فهرست‌ها و چهره‌های مختلف برای جلب رأی مردم، از مهم‌ترین ویژگی‌های انتخابات در دوره جمهوری اسلامی بوده است.
- در دوره‌های مختلف مجلس و ریاست‌جمهوری، جریان فکری گوناگون از سوی مردم انتخاب شده‌اند.
- چارچوب‌های ساختاری کمی و کیفی قابل‌توجهی بر روند سلامت انتخابات نظارت می‌کنند.
