با تصویب آیین‌نامه جدید درباره توزیع دارو از طریق پلتفرم‌های اینترنتی، عرضه دارو به‌صورت آنلاین وارد مرحله‌ای تازه شده است. اکنون بیماران می‌توانند با ثبت کد پیگیری نسخه‌های الکترونیکی خود، دارو را درب منزل دریافت کنند. اما همچنان ابهاماتی درباره نحوه عرضه داروهای بدون نسخه وجود دارد. این موضوع، نگرانی‌هایی را در میان فعالان حوزه سلامت دیجیتال ایجاد کرده است، زیرا آیین‌نامه جدید بیشتر بر حمل‌ونقل دارو تمرکز دارد تا ارائه خدمات جامع دارویی. در این مقاله، به بررسی قوانین خرید داروی بدون نسخه و محدودیت‌های تهیه آنها از داروخانه‌های آنلاین می‌پردازیم.
در ابتدای سال جدید، موضوع توزیع آنلاین دارو و تصویب آیین‌نامه جدید وزارت بهداشت توجه بسیاری را جلب کرد. وزیر ارتباطات، عیسی زارع‌پور، مخالفت خود را با این آیین‌نامه اعلام کرد و بر لزوم توجه به ملاحظات این وزارتخانه و بخش خصوصی تأکید کرد. در این میان، وزارت بهداشت با انتقادات فراوانی روبه‌رو شد، به‌ویژه به دلیل وجود مشکلاتی مانند انحصار در توزیع دارو و احتمال رانت‌های مالی عظیم در این زمینه!
در ابتدا، هیأت وزیران در خرداد ۱۴۰۱، وزارت بهداشت را ملزم به تدوین دستورالعمل توزیع دارو از طریق سکوهای اینترنتی و کسب‌وکارهای دیجیتال کرد. اما پس از تاخیرهای مکرر، وزارت بهداشت پیش‌نویس آیین‌نامه را منتشر کرد که با واکنش‌های تند از سوی فعالان حوزه سلامت مواجه شد. آنان بر این باور بودند که این آیین‌نامه نه‌تنها به نفع رقابت و تنوع خدمات نیست، بلکه باعث محدودیت‌هایی جدی در بازار می‌شود.
پس از مخالفت‌های گسترده، وزیر ارتباطات در نهایت از تصویب نهایی آیین‌نامه توزیع دارو از طریق پلتفرم‌های اینترنتی خبر داد و اعلام کرد که اجرای آزمایشی این طرح به‌زودی آغاز می‌شود. طبق این آیین‌نامه، مردم قادر خواهند بود که داروهای خود را از طریق سکوهای مجاز آنلاین و به‌صورت غیرحضوری دریافت کنند. این طرح بر اساس کد پیگیری نسخه الکترونیکی عمل خواهد کرد، به‌طوری‌که پلتفرم‌ها تنها رابطی میان بیمار و داروخانه خواهند بود.
یکی از نگرانی‌های مهم درباره این طرح، دسترسی به اطلاعات پزشکی بیماران بود. با توجه به این نگرانی‌ها، در آیین‌نامه جدید تاکید شده است که هیچ‌گونه اطلاعات دارویی به پلتفرم‌ها منتقل نمی‌شود و تنها کد نسخه الکترونیک به آنها داده می‌شود. این اقدام به‌منظور حفظ امنیت بیماران و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده از داده‌های پزشکی آنها اتخاذ شده است.
بر اساس توضیحات مسئولان کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، پلتفرم‌ها در این فرایند نقش واسطه‌گری دارند و مسئولیت فروش دارو به عهده داروخانه‌ها است. پلتفرم‌ها به‌عنوان یک رابط عمل می‌کنند و دارو را تنها از طریق کد پیگیری نسخه به بیمار ارسال می‌کنند. بنابراین، پلتفرم‌ها هیچ‌گونه دخالتی در فروش دارو نخواهند داشت و مسئولیت نهایی توزیع به عهده داروخانه خواهد بود.
آیین‌نامه اجرایی «توزیع دارو از طریق سکوها و کسب‌وکارهای اینترنتی»، که قرار است به‌صورت آزمایشی برای شش ماه اجرا شود، به‌منظور سامان‌دهی و استانداردسازی فرآیند توزیع دارو از طریق پلتفرم‌های اینترنتی تدوین شده است. این آیین‌نامه از ۱۱ ماده و تبصره مختلف تشکیل شده که در آن وظایف سکوها، سازمان غذا و دارو و فرآیند شکایت و پیگیری به‌وضوح مشخص شده است.
طبق آیین‌نامه جدید قوانین خرید آسان داروهای بدون نسخه، سکوهای آنلاین موظف به جمع‌آوری اطلاعات مشخصی از کاربران خود هستند. این اطلاعات شامل نام و نام‌خانوادگی، کد ملی، نشانی محل تحویل دارو و شماره تلفن می‌باشد. در صورت عدم انتخاب داروخانه توسط کاربر، سکوها باید کد رهگیری نسخه الکترونیکی را به تمامی داروخانه‌های طرف قرارداد خود که در شعاع حداقل دو کیلومتری از کاربر قرار دارند، ارسال کنند. این اقدامات به‌منظور تسهیل در توزیع دارو و اطمینان از تحویل به موقع آن انجام می‌شود.
یکی از انتقادات اصلی نسبت به این آیین‌نامه، روش احراز هویت کاربران است. مهرشاد تیموری، فعال حوزه سلامت دیجیتال، به این نکته اشاره کرده که احراز هویت از طریق رمز یکبار مصرف شماره همراه صاحب نسخه الکترونیک در شرایطی که نسخه متعلق به کودکان یا افراد تحت تکفل باشد، عملی منطقی نیست. چرا که این افراد معمولا شماره تلفن به نام خود ندارند و این روش برای آنها قابل‌استفاده نیست.
بر اساس آیین‌نامه قوانین خرید داروی بدون نسخه، سکوها می‌توانند هویت افراد تحت تکفل بیمار را از طریق پایگاه داده خانوار سازمان ثبت‌احوال یا سازمان‌های بیمه‌گر پایه احراز کنند. این فرآیند ممکن است مشکلاتی در دسترسی و زمان‌بندی احراز هویت ایجاد کند که نیاز به ارزیابی دقیق در زمان اجرای طرح دارد.
پس از دریافت کد رهگیری نسخه الکترونیکی، داروخانه‌ها باید فرآیند نسخه‌پیچی دارو را در سامانه‌های تخصصی خود انجام دهند. این سامانه‌ها هیچ ارتباطی با سکوها ندارند. در صورت بروز اشتباه در نسخه‌پیچی دارو، مسئولیت اصلاح و تحویل مجدد دارو به عهده سکوها خواهد بود. این موضوع به‌ویژه در مواقعی که بیمار برای دریافت داروی خود به مشکل برخورده باشد، اهمیت دارد. سکوها باید در این شرایط پاسخگو بوده و مشکلات را سریعا حل کنند.
طبق قانون برنامه هفتم توسعه، وزارت ارتباطات و کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی مسوول نظارت بر سکوهای اینترنتی هستند. این سکوها از هرگونه فروش اینترنتی دارو منع شده‌اند و در صورت تصمیم به تعطیلی موقت یا دائم، موظف‌اند حداقل یک ماه قبل از تعطیلی به اطلاع کاربران خود برسانند. این نظارت‌ها به‌منظور جلوگیری از هرگونه تخلف و ایجاد اطمینان در فرآیند توزیع دارو صورت می‌گیرد.
سازمان غذا و دارو در این آیین‌نامه وظایف مهمی بر عهده دارد. این سازمان باید فهرست داروخانه‌های دارای مجوز فعالیت را به سکوها ارائه دهد تا کاربران بتوانند از داروخانه‌های معتبر دارو دریافت کنند. همچنین، سازمان غذا و دارو مسئول رسیدگی به شکایات کاربران درباره تخلفات نسخه‌پیچی داروخانه‌ها است. این نظارت‌ها به‌منظور حفظ کیفیت و سلامت داروهای توزیع‌شده از طریق پلتفرم‌ها ضروری است.
در نهایت، داروخانه‌ها موظف هستند دارو را به‌صورت غیرقابل مشاهده بسته‌بندی کنند و مشخصات دریافت‌کننده دارو شامل نام، نام‌خانوادگی، شماره همراه و آدرس را بر روی بسته‌بندی درج نمایند. این اطلاعات به‌منظور حفظ حریم خصوصی بیمار و اطمینان از تحویل صحیح دارو به دست مصرف‌کننده، ضروری است.
در نهایت، قوانین خرید داروی بدون نسخه در کشور ایران برای حفظ سلامت عمومی و جلوگیری از سوءاستفاده‌ها و عوارض جانبی ناشی از مصرف خودسرانه داروها وضع شده است. در برخی موارد، داروهای بدون نسخه تنها از طریق داروخانه‌های مجاز و تحت نظارت وزارت بهداشت قابل تهیه هستند. خرید این داروها معمولا نیازمند ارزیابی شرایط بیمار توسط داروساز یا ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی است. برخی کشورها نیز امکان خرید داروهای بدون نسخه از طریق پلتفرم‌های آنلاین را فراهم کرده‌اند. اما، این فرآیند تحت نظارت دقیق است تا از صحت و سلامت مصرف داروها اطمینان حاصل شود.
