گاهی اوقات، فضاپیماهای کاوشگر یا مدارگردهای شناسایی مریخ، تصاویر جالبی را از سطح سیاره‌ی سرخ به زمین ارسال می‌کنند. بعضی از این تصاویر نیز اشکالی عجیب و خارق‌العاده را نشان می‌دهند؛ مانند سنگی به شکل دونات که حتی ممکن است متعلق به مریخ نباشد، یا سنگ‌هایی عجیبی که به‌شکل اشیای آشنا مانند آووکادو یا توده‌ای از استخوان دیده می‌شوند.

به گزارش زومیت، اما تصویر مرموزی که توسط مدارگرد نقشه‌بردار سراسر مریخ (MGS) به ثبت رسیده، اخیراً در دنیای مجازی توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرده است. در این تصویر، ساختاری تقریباً مربعی شکل روی سطح مریخ دیده می‌شود که کنجکاوی کاربران اینترنت را برانگیخته است.

در ابتدا، تصویر جنجالی چندان هم مورد توجه قرار نگرفته بود؛ اما زمانی که جو روگان، پادکستر مشهور در برنامه‌اش به آن پرداخت، با سرعتی معادل پرتاب موشک فالکون در میان مردم دست‌به‌دست شد. کمی بعد، ایلان ماسک نیز با اشتیاق همیشگی‌اش وارد ماجرا شد و پیشنهاد داد که برای بررسی دقیق‌تر، مأموریت سرنشین‌دار به مریخ انجام شود. با این وجود، می‌دانیم که دنیا هنوز برای کوچ دائمی به سیاره‌ی سرخ آماده نیست.

تصویر عجیب ابتدا در بخش «بیگانگان» وب‌سایت ردیت مورد بحث قرار گرفت. سپس، وقتی روگان و ایلان ماسک، غول اسپیس ایکس نیز در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) درباره‌ی آن صحبت کردند، توجهات بیشتری به این تصویر نامعمول جلب شد. ماسک در ایکس نوشت: «باید فضانوردان را به مریخ بفرستیم تا بررسی کنند.»

اما واقعیت سازه‌ی مربعی جنجالی مریخی چیست؟ بر اساس توضیحاتی که در یادداشت‌های کاربران در وب‌سایت ماسک ارائه شده، این تصویر با نسخه‌ی اصلی‌اش تفاوت‌هایی دارد و کمی دستکاری شده است. بااین‌حال، تصویری واقعی نیز وجود دارد که واقعاً توسط مدارگرد ام‌جی‌اس به ثبت رسیده است. چیزی که در تصویر مشاهده می‌شود، ساختاری مربع‌مانند است که اگر خطوطی فرضی را نیز در ذهن خود به آن اضافه کنید، واضح‌تر به نظر می‌رسد.

بر اساس داده‌های دانشگاه ایالتی آریزونا، تصویر فوق منطقه‌ای به وسعت حدود سه کیلومتر را پوشش می‌دهد. برخی معتقد هستند که طبیعت نمی‌تواند چنین ساختاری را ایجاد کند و شاید شکل مربعی، بقایایی از سکونتگاهی مدفون، متعلق به تمدنی باستانی در مریخ باشد.

فرایندهای زمین‌شناسی و شرایط جوی، معمولاً اشکالی را خلق می‌کنند که حتی بدون نیاز به فرضیه‌های فرازمینی، برای ما آشنا به نظر می‌رسند. همچنین، مشاهده‌ی ساختار مربعی شکل ممکن است صرفاً نتیجه‌ی خطای شناختی ما باشد.

پاریدولیا، در حقیقت همان سازوکاری است که باعث می‌شود امروزه هم ذهن ما اشکال آشنا را در تصاویر بی‌معنا ببیند. اشکالی مانند مربع‌های روی مریخ، کانال‌هایی که شاید هیچ‌وقت وجود نداشته‌اند، هرم‌هایی خیالی، پیکرهایی میان درختان و یا حتی صخره‌هایی که شبیه انسان به نظر می‌رسند.

کارل سیگن در کتاب «دنیای تسخیرشده توسط شیاطین: علم همچون شمعی در تاریکی» توضیح می‌دهد که توانایی تشخیص تهدیدها، برای بقای انسان امری حیاتی بوده است. او می‌نویسد: «انسان‌های اولیه‌ای که با دیدن نشانه‌های حرکت در میان بوته‌ها تصور می‌کردند شیر در آن مکان کمین کرده و فرار می‌کردند، بقا می‌یافتند. اما آن‌هایی که این الگو را نمی‌دیدند، شکار می‌شدند. حتی اگر پس از فرار متوجه می‌شدند آنچه که دیده بودند فقط تخته‌سنگ بوده است، همچنان زنده می‌ماندند و ژن‌های خود را به نسل‌های بعدی منتقل می‌کردند.»

دانشمندان همیشه برای یافتن نشانه‌هایی از حیات در دیگر سیاره‌ها مشتاق هستند، اما برای اثبات آن، در ابتدا باید تمام توضیحات طبیعی و امکان‌پذیر را بررسی و رد کنند. در گذشته نیز مواردی وجود داشت که باعث شد برخی تصور کنند به شواهدی از حیات در مریخ دست یافته‌اند. در قرن نوزدهم، نقشه‌هایی که جیووانی شیاپارلی، اخترشناس ایتالیایی، ترسیم کرده بود، موجب شد برخی گمان کنند که مریخ دارای شبکه‌ای از کانال‌های مصنوعی است.

در سال ۱۸۹۴، پروسیوال لاول، اخترشناس آمریکایی، ادعا کرد که کانال‌های مصنوعی در مریخ، شواهدی از وجود تمدنی بیگانه هستند و به ایده‌ی شیاپارلی دامن زد. او در سال ۱۹۰۷، بخشی از ثروت خود را صرف عکس‌برداری از کانال‌ها کرد و بر این باور بود که تصاویر ثابت می‌کنند مریخ محل سکونت گونه‌ای هوشمند است.

به‌گزارش نیویورک‌تایمز، لاول در آن زمان گفته بود: «پس از آغاز ذوب‌شدن یخ‌های قطب جنوب مریخ، کانال‌ها کم‌کم نمایان شدند. این نتیجه‌گیری مستقیم نشان می‌دهد که مریخ در حال حاضر محل سکونت موجوداتی هوشمند و سازنده است.»

لاول همچنین اظهار داشت: «نظریه‌ی حیات در مریخ، فرضیه‌ای از‌پیش‌ساخته نبود، بلکه نتیجه‌ی شواهد است و مشاهدات بعدی من نیز آن را کاملاً تأیید کرده‌اند. هیچ فرضیه‌ی دیگری با این شواهد همخوانی ندارد.»

بااین‌حال، بسیاری از دانشمندان به ادعاهای مطرح‌شده شک داشتند و در نهایت، تصاویر ثبت‌شده توسط لاول به رد نظریه‌ی او انجامید. بنابراین، اگرچه داستان‌های مربوط به تمدن‌های مریخی و سازه‌های مربعی جذاب به نظر می‌رسند، همان‌طور که در مورد کانال‌های مریخی نیز می‌دانیم، احتمال وجود توضیح طبیعی برای چنین پدیده‌هایی با اختلاف بالا، بیشتر است. همچنین، نباید نقش پاریدولیا را در این ماجرا نادیده بگیریم.

اما پرسش اصلی همچنان باقی است: آیا ما در این کیهان تنها هستیم؟ تاکنون، هیچ مدرک قطعی به دست نیامده که نشان دهد موجودات زنده (مثل ساکنان سازه‌های مربعی) روی مریخ وجود دارند. با‌این‌حال، جست‌وجو همچنان ادامه دارد. دانشمندان معتقد هستند که تنها راه دستیابی به پاسخ قطعی، پژوهش‌های دقیق و علمی است. و شاید، روزی فضانوردان شجاع قدم به سیاره‌ی سرخ بگذارند و یک‌بار برای همیشه، پاسخ این معما را بیابند.

شاید برای شما هم سؤال باشد که چرا مشاهده‌ی تصاویر آشنا روی اشیای تصادفی ما را شگفت‌زده می‌کنند؟ چرا مغز ما روی سطح مریخ مربع‌ها را تشخیص می‌دهد، روی ماه و ابرها چهره‌ها را می‌بیند، یا حتی سایه‌های عادی را شبیه به الویس پریسلی تصور می‌کند؟

پدیده‌ای که موجب می‌شود افراد تصاویر آشنا را در اشکال تصادفی مشاهده کنند، به‌عنوان «پاریدولیا» یا شبیه پنداری شناخته می‌شود. این ویژگی که بخشی از روند تکاملی انسان است، به ما کمک می‌کند تا خطرات احتمالی را سریع‌تر تشخیص دهیم. برای مثال، توانایی تشخیص سریع شکل مار در میان علف‌ها می‌توانست جان انسان‌های نخستین را نجات دهد.