به گزارش تسنیم، کوروش اعتماد، سرپرست مرکز مدیریت شبکه معاونت بهداشت وزارت بهداشت در یادداشتی با اشاره به افزایش شمار جانباختگان حوادث ترافیکی در سال 1402، به تشریح راهکارهای کاهش حوادث رانندگی بر مبنای خود مراقبتی پرداخت.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

با افزایش روز‌افزون خودروها و ترددها در شهرها و جاده ها بر تعداد و شدت تصادفات ترافیکى به میزان زیادى افزوده شده و ضایعات جانى و اقتصادی ناشى از این تصادفات، بار سنگینى بر جامعه بشرى تحمیل می کند.

سوانح و حوادث ترافیکی در سراسر دنیا به عنوان علت اصلی ناتوانی و مرگ ‌و ‌میر شناخته شده‌ و یک مشکل عمده بهداشت عمومی در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌ یافته است. سالانه بیش از یک میلیون و 240 هزار مرگ و قریب 50 میلیون مصدومیت ناشی از حوادث ترافیکی در جهان اتفاق می افتد.

این حوادث از جمله اصلی ترین عوامل مرگ و میر در جهان بوده و اولین علت مرگ در بهترین سال های زندگی انسان ها یعنی در سنین جوانی و معمولا کمتر از 40 سال است. این موضوع علاوه بر از بین بردن انسان‌های جوان در بهترین دوران زندگیشان، هزینه های اقتصادی، جسمی و روانی را برای خانواده های آنها و همچنین جامعه به دنبال دارد. تخلفات رانندگی همواره یکی از عوامل اصلی وقوع حوادث ترافیکی در جوامع مختلف است. این تخلفات نه تنها باعث از دست دادن جان یا آسیب‌های جبران‌ناپذیر به اعضای خانواده‌ها، به‌ویژه سرپرستان خانوار می‌شود، بلکه تبعاتی چون زندانی شدن مقصران و مشکلات عمیق اجتماعی و اقتصادی را برای فرد، خانواده و جامعه به همراه می‌آورد. همچنین بیمه ها نیز هر ساله میلیاردها تومان برای دیه فوتی های این حوادث و همینطور خسارت وارده به اتومبیل ها پرداخت می‌کنند.

75 درصد مرگ‌ها در میان نیروهای مولد

از هر 4 مصدوم 3 نفر مرد هستند و نزدیک به 75 درصد از مرگ‌ها در نیروهای مولد اتفاق می‌افتد. در ایران، با وجود تلاش‌های مستمر برای کاهش تصادفات رانندگی، هنوز آمار حوادث ترافیکی و خسارات ناشی از آن بسیار بالا است و این آمار به مراتب از میانگین جهانی بیشتر است. بر اساس داده‌های سامانه ثبت مراجعین حوادث ترافیکی بیمارستان‌ها در سال 1400، نزدیک به 779 هزار نفر به دلیل تصادفات رانندگی به بیمارستان‌ها مراجعه کرده‌اند که از این تعداد، 535 هزار نفر (69.14 درصد) مرد بوده‌اند. علاوه بر این، 568 هزار نفر از این مراجعین در گروه سنی 15 تا 60 سال قرار داشته‌اند که خود نشان‌دهنده‌ حجم قابل توجه تاثیر این حوادث بر نیروی کار و جمعیت مولد کشور (73.3 درصد) است.

رکورد تصادفات و مرگ‌های جاده‌ای در کشورهای با درآمد متوسط

علیرغم اینکه تنها 52 درصد خودروهای موجود مربوط به کشورهای با درآمد متوسط است، اما 80 درصد تصادفات در این کشورها است و بالاترین میزان مرگ هم در همین کشورها اتفاق می‌افتد. 20.1 درصد مرگ در مقابل 18 درصد کشورهای کم درآمد و 8.7 درصد با درآمد بالا. همچنین، در سند ملی راهبردی افزایش امید به زندگی و ارتقای سلامت جوانان، حوادث ترافیکی و جاده‌ای، اولین عامل مرگ در گروه سنی 18 تا 29 سال را به خود اختصاص داده است.

افزایش شمار جانباختگان حوادث ترافیکی در سال 1402

طبق گزارش سازمان پزشکی قانونی در کمیسیون ایمنی راه‌های کشور، تعداد جانباختگان ناشی از حوادث ترافیکی در سال 1402 نسبت به سال 1401 افزایش یافته است. این تعداد از 19,490 فوت در سال 1401 به 20,045 فوت در سال 1402 رسیده است. متأسفانه، بیشترین تعداد جانباختگان در اثر حوادث ترافیکی در گروه سنی 15 تا 20 سال قرار دارند و پس از آن، گروه سنی 20 تا 25 سال بیشترین آمار مرگ و میر را به خود اختصاص داده‌اند.

عوامل موثر در بروز حوادث ترافیکی و راهکارها 

به طور کلی در بروز حوادث ترافیکی، چهار عامل اصلی انسان، وسیله نقلیه، جاده (زیرساخت‌ها) و عوامل محیطی نقش دارند. از این بین، علل انسانی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل، موجب بیشترین میزان تخلفات و تصادفات است. این عامل، با آموزش، فرهنگسازی و ارتقای سواد سلامت در جهت اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی، تا حدود زیادی قابل پیشگیری است. در این امر مهم (ارتقای فرهنگ پیشگیری از حوادث در خانوارها) معاونت بهداشتی دانشگاه ها می توانند بسیار مهم و جدی وارد عمل شوند.

وظایف اجتماعی و فردی خانواده‌ها

وظایف اجتماعی و فردی خانواده‌ها در زمینه حوادث ترافیکی، عبارت است از، بهره مندی از ظرفیت واحدهای بهداشتی و دریافت آموزش‌های لازم در جهت خودمراقبتی، ایجاد حساسیت در افراد خانواده در خصوص پیشگیری از حوادث ترافیکی با دیدگاه مسئولیت اجتماعی، مشارکت در پویش های ملی کاهش حوادث ترافیکی با آموخته ها و تجربیات مربوطه، آگاه‌سازی، حساس سازی و مطالبه‌گری (با استفاده از ظرفیت های کل کشور مانند سمن ها)، پرهیز از بی تفاوتی و عادی انگاری تصادفات مرگبار و بروز مرگ. 

راهکارهای کاهش حوادث رانندگی بر مبنای خودمراقبتی

شعار "پیشگیری بهتر از درمان است"، همواره سرمشق حوزه بهداشت قرار داشته و باور این موضوع که هزینه در جهت پیشگیری خود سرمایه گذاری محسوب می‌شود، سرلوحه برنامه‌های این حوزه قرار دارد. در این زمینه رعایت برخی موارد ضروری است.

پیشگیری از رفتارهای پرخطر و تخطی از سرعت مجاز

حین رانندگی باید با خود به عواقب شتاب و عجله حین رانندگی بیندیشیم و اختلاف زمانی رانندگی ایمن و غیر ایمن را مقایسه کنیم، از تحریک و تهییج برای تعقیب خودروهایی که سرعت غیرمجاز دارند، امتناع کنیم، زمان سفر را به نحوی مدیریت کنیم که نیاز به عجله نداشته باشیم و اگر سرنشین خودرو هستیم نسبت به رفتار راننده حساس باشیم وتذکر بدهیم.

جلوگیری از بی توجهی به جلو

حواس‌پرتی ناشی از استفاده از تلفن همراه (به ویژه نوشتن متن و پیام)، مشغولیت ذهنی و غرق شدن در افکار، بحث و مشاجره با سرنشینان، اشیای داخل خودرو و مناظر مسیر از عوامل اصلی هستند که باید از آنها پرهیز کرد.

استراحت کافی و عدم رانندگی در حین خواب آلودگی و خستگی

رانندگی با حالت خواب آلودگی خطر تصادفات را سه تا چهار برابر افزایش می‌دهد. لذا قبل از رانندگی طولانی استراحت کافی (حداقل 7 ساعت) داشته باشید. اگر به عنوان سرنشین در خودرو نشسته‌ایم به راننده اجازه رانندگی هنگام خستگی و خواب آلودگی ندهیم، زیرا این مساله باعث کاهش قابل توجه توانایی راننده در دیدن، فکر کردن و تصمیم گیری، عکس العمل و در نتیجه از دست رفتن زمان طلایی برای اقدام مناسب می‌شود.

قبل از رانندگی داروهای خواب‌آور استفاده نکنیم و به محض احساس خستگی و خواب آلودگی توقف و استراحت کنیم.

در طول سفر به گونه‌ای برنامه ریزی کنیم که به ازای هر 2 ساعت رانندگی 15 دقیقه استراحت داشته باشیم. از آنجا که بی حرکتی حین رانندگی هم موجب خواب آلودگی می‌شود، حین رانندگی به تهویه مناسب داخل خودرو توجه کنیم، از نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، چای و آب استفاده کرده و سعی کنیم شکر و شیرینی مصرف نکنیم؛ البته جویدن آدامس به هوشیاری فرد کمک می‌کند.

توجه به نکات ایمنی رانندگی

هنگام رانندگی در شب و شرایط جوی نامساعد به دلیل افزایش احتمال خطر به نکاتی مثل وضعیت سلامت خودرو، تمیز بودن شیشه و نیز خودرو به دلیل بازتاب نور و دیده شدن، بررسی مسیر و استراحت کافی، توجه کنیم. بررسی سلامت فنی خودرو را جدی بگیریم.

حفظ فاصله طولی و عرضی به ویژه در شرایط نامساعد جوی بسیاری ضروریست و باید آن را جدی گرفت.

در خصوص مسیر سفر از طرق مختلف به ویژه سامانه سازمان راهداری و پلیس اطلاعات لازم را کسب کنید. استفاده از وسایل ایمنی در خودرو به ویژه کمربند، نصب صندلی ویژه کودکان را رعایت کنید.

برای سرنشینان جلوی خودرو خطر مرگ در سرعت 65 کیلومتر 85 درصد است. بنابراین برخلاف شرایط تعارفات جاری، برای گروه‌های آسیب پذیر توصیه می‌شود این افراد در صندلی عقب خودرو مستقر شوند.

توجه جدی به هشدارها، علائم و توصیه‌ها را که منجر به حفظ ایمنی و سلامت راننده و سرنیشیان خودرو و عابران است جدی بگیرید. همیشه ایمن‌ترین راه را انتخاب کنید، به دنبال راه میان‌بُر نباشید. راه ایمن، بهترین راه است. وسایل کمک‌های اولیه و اطفاء حریق در خودرو به همراه داشته باشید.

بعد از دو ساعت رانندگی یا طی 200 کیلومتر، در جای مناسب توقف کنیم، یک فنجان چای یا قهوه بنوشید و 15 دقیقه بخوابید.

سرنشینان خودرو، باید حواسشان به راننده باشد، هر چند وقت یکبار به صورتش نگاه کنند، با او صحبت کنند و از خواب آلود نبودن او مطمئن شوند.

همه سرنشینان خودرو (حتی سرنشینان عقب خودرو) باید کمربندهای ایمنی را ببندند.

با هر 10 کیلومتر افزایش سرعت رانندگی، احتمال تصادف چندین برابر افزایش می‌یابد.

استفاده از صندلی مخصوص کودک در خودرو میزان مرگ و مصدومیت را کاهش می‌دهد.

به صفر رساندن حوادث، نیازمند 100 درصد تعهد است.

عابران پیاده، دوچرخه سواران و موتورسواران در مقایسه با رانندگان و سرنشینان اتومبیل‌ها و وسایل نقلیه دیگر، بیشتر در معرض خطر هستند و کاربران آسیب پذیر راه ها نام دارند.

عابران پیاده در تصادف باخودرویی که80 کیلومتر در ساعت سرعت دارد، به طور تقریبی اصلاً شانس زنده ماندن ندارند. شانس زنده ماندن عابران پیاده با افزایش سرعت خودرویی که با آنها برخورد می کند کاهش می یابد، همچنین سرعت بر شدت ضربه تصادف تأثیر می گذارد.

به عابران پیاده توصیه می‌شود که در شب و در مه و غبار و در شرایطی که دید کافی وجود ندارد، از لباس رنگ روشن استفاده کنند و درصورت پوشیدن لباس تیره یا چادر مشکی در شرایط فوق حتماً علامت شبرنگ روی لباس خود نصب کنند.

عبور از مکان‌های مجاز و پیاده روها، خط کشی عابر پیاده و پل های هوایی، توجه به چراغ مخصوص عابرین پیاده از توصیه‌های ایمنی برای عابران پیاده است. در صورت پوشیدن لباس‌های سیاه در کمتر از 10 متر و لباس سبز و قرمز توسط عابر پیاده راننده تنها در فاصله 20 متری قادر به دیدن او خواهد بود.

با پوشیدن لباس زرد این فاصله به 40 متر افزایش می‌یابد. استفاده از نوارهای رفلکتیو (دور بازو، کمر و دور مچ پاها) این فاصله به 50 متر می‌رسد. 

والدین باید به کودکان خود بیاموزند که خیابان مکانی خطرناک است و نباید به جای پارک به محل بازی کودکانشان تبدیل شود.

پیشنهاداتی برای کاهش بار تصادفات رانندگی

تسریع در ایجاد سامانه ملی مدیریت اطلاعات حوادث ترافیکی، تدوین واژه نامه ملی حوادث ترافیکی و یا استفاده از منابع موجود برای یکسان سازی ثبت موارد منتسب به حوادث ترافیکی در جهت یکسان سازی آمار و ارقام سازمان های ذی نقش، استفاده از ابزارهای تشویقی به جای قوه قهریه و اجبار (جریمه) در جهت تشویق فرهنگ صحیح ترافیکی، تخصیص بودجه کافی و هزینه کرد هدفمند بر اساس عوامل ایجاد حوادث، شفاف سازی، پایش و نظارت اصولی بر هزینه کرد منابع موجود و یا آتی، کاهش نقاط حادثه خیز یا انجام اقدامات احتیاطی و ارائه گزارش از اثربخشی اقدامات، تقویت هوشمندسازی فرهنگ ترافیکی، نوسازی/بهسازی ناوگان ترافیکی و حمل و نقل عمومی، تهیه و پخش مکرر محتوای آموزشی در صدا و سیما در تمام طول سال و تشدید آن در زمان های خاص (نوروز و تعطیلات)، استخراج درس آموخته ها از اقدامات سازمان ها، مصاحبه با خانواده های قربانیان حوادث ترافیکی و پخش آنها به صورت محتوای مناسب پخش، استفاده از درس آموخته کشورهای موفق و بومی سازی آنها در کشور، تقویت ناوگان حمل و نقل ایمن (ریلی)، از جمله پیشنهادات برای کاهش بار تصادفات رانندگی است.

همچنین، رهبر معظم انقلاب در مراسم دانش آموختگی دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی در 26 شهریور 96 به موضوع تصادفات جاده‌ای اشاره و اظهار داشتند که در موضوع تصادفات جاده‌ای باید نیروی انتظامی و دستگاه‌های دیگر، سهم خود را در جلوگیری از بروز چنین حوادث تلخ و ناگواری مشخص کنند و با برطرف کردن نقاط ضعف، وظیفه خود را انجام دهند. لذا انجام یک پژوهش ملی به عنوان تکلیف و مشارکت تمامی ذی نقشان به منظور تعیین سهم هر یک از عوامل مؤثر بر حوادث ترافیکی در تعامل با سایر عوامل (عدم ارائه آمار خام بدون تحلیل و ارتباط با سایر عوامل) نیز تاثیر بسزایی خواهد داشت.

اقدامات قبل از وقوع حوادث در حوزه بهداشت

در راستای پیشگیری از حوادث ترافیکی، اقدامات متعددی در حوزه بهداشت انجام می‌شود. یکی از این اقدامات، مشارکت در جلسات هماهنگی مانند کمیسیون ایمنی راه‌ها است که در آن پیگیری و انجام مصوبات محوله مورد توجه قرار می‌گیرد. ارسال محتواهای آموزشی به صدا و سیما و همچنین ارسال این محتواها به سطوح محیطی برای بهره‌برداری از ظرفیت شبکه بهداشتی درمانی، از دیگر اقداماتی است که به منظور آگاهی‌رسانی و پیشگیری از حوادث انجام می‌شود. علاوه بر این، مشارکت در برنامه ارزیابی سلامت روان رانندگان خودروهای سنگین و مداخلات مربوطه نیز از جمله وظایف این حوزه است.

همچنین، برگزاری برنامه‌های مشترک با سایر سازمان‌ها و انجام طرح‌های پژوهشی بر اساس نیازسنجی، از دیگر اقدامات مؤثر است. در این راستا، همکاری با مراکز تحقیقاتی و انجام پژوهش‌های کاربردی برای طراحی مداخلات لازم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برگزاری پویش‌های متناسب با مناسبت‌ها مانند هفته ایمنی راه‌ها، ایام نوروز و راهیان نور، نیز به ترویج آگاهی در زمینه حوادث ترافیکی کمک می‌کند.

در زمینه پیشگیری، مشارکت در طرح ضربتی کاهش حوادث ترافیکی و تهیه گزارش‌های ملی از اقدامات انجام‌شده در دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز از جمله فعالیت‌های مهم است. همچنین مشارکت در تدوین یا بازبینی قوانین و اسناد مرتبط با حوادث ترافیکی، مانند قانون رسیدگی به تخلفات اداری و سند کاهش مرگ و میر در گروه سنی 18-29 سال، از دیگر اقدامات اساسی به شمار می‌آید. تولید محتوا برای مدارس و ظرفیت‌سازی در واحدهای بهداشتی سطح یک نیز از دیگر اقداماتی است که به ارتقای آگاهی عمومی کمک می‌کند.

برنامه‌های آتی در راستای کاهش پیامدهای حوادث ترافیکی

برنامه‌های آتی در این زمینه شامل تقویت و بازبینی برنامه‌های موجود است. یکی از اهداف مهم، ایجاد برنامه‌هایی برای فرهنگ‌سازی در خصوص فرهنگ ترافیکی به ویژه در میان خردسالان به منظور نهادینه شدن این فرهنگ است. همچنین، تکمیل و بارگذاری محتواهای آموزشی در حوزه حوادث ترافیکی در سایت معاونت بهداشت برای دسترسی عمومی و تدوین یا بازبینی کتاب راهنمای مراقبت از حوادث ترافیکی ویژه تیم سلامت به دانشگاه‌ها، به عنوان دستورالعمل کشوری، از برنامه‌های آینده است. بازبینی بسته‌های آموزشی سفر ایمن در برنامه سلامت نوروزی و تقویت برنامه‌های مشارکتی با سایر ذینفعان به منظور هم‌افزایی اقدامات نیز در دستور کار قرار دارد.

کمپین‌های متعددی در ایام نوروز، فصل تابستان و زمستان، روز جهانی قربانیان حوادث ترافیکی، و هفته جهانی ایمنی راه‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور برگزار می‌شود. این کمپین‌ها با همکاری سازمان‌های ذیربط مانند سازمان اورژانس کشور، هلال احمر، وزارت راه و شهرسازی، راهداری، و پلیس راهور اجرا می‌گردد. کمپین نوروزی، با شعار "نه به تصادف"، در تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به منظور اطلاع‌رسانی و ارتقاء آگاهی مردم در راستای کاهش حوادث ترافیکی اجرا خواهد شد.