سراسر فیلم با رنج حاصل از چنین تقابل و جدالی با مسائل و معضلات آنها می‌گذرد. پدر خانواده تلاش می‌کند با توانی اندک، سر و ته مشکلاتی عمیق را خیلی ساده و سطحی هم بیاورد و اوضاع را سر و سامان بدهد، اما شوربختانه به‌جز دامن زدن به آنها، کاری از پیش نمی‌برد. او به هر دری که می‌زند، بیشتر کم می‌آورد.

اینجاست که دختر و پسر او که شاهدان این رویدادهای تلخ‌اند و نیز ناخشنود از تقابلی که میان مادر و پدر در حال شکل‏گیری است، چرا که مادر همه مشکلات را از جانب او می‌‏بیند و منتقد دائم عملکرد اوست، خود دست به کار می‌شوند.

رها دختر خانواده، با فروختن موهایش، آغازگر ماجرایی می‌شود که پدر آن را پیش می‌برد و پسر به پایانش می‌رساند؛ پایانی تلخ و ناپیدا.

این فیلم با دکوپاژی نه چندان پیچیده، فیلمبرداری مناسب و طراحی صحنه خوب و درخور، به کارگردانی می‌رسد؛ کارگردانی‌ای که می‌توانست در بعضی سکانس‌ها متفاوت‌تر از آنچه هست، به چشم بیاید. اما باید دید کارگردان در کارگردانی‌اش به‌دنبال چه بوده، در این صورت است که می‌توان با آن سکانس‌ها همراهی کرد.

کارگردان این فیلم، سراسر به دنبال ایجاد فضایی پرسش‏ برانگیز و معمایی در زندگی خانواده‏ای از طبقه‌ای متوسط اجتماعی است که در سراشیبی اقتصادی قرار گرفته و در معادل‌ه‏ای نسبتا پیچیده، ناگهان در تقابل با خانواده‏ای از طبقه بالادست قرار می‌گیرند. اینجاست که علاوه بر تفاوت میان اینها، تحقیری نیز شکل می‏‌گیرد که با اضافه شدن به خشم حاصل از تنگدستی موجود، سرانجام به فروپاشی‌‏شان می‏رسد.   

کارگردان می‌کوشد مخاطبانش را کنجکاوانه با خود همراه کند تا پا به پای او بیایند و از عمق یافتن رنج‌های پیاپی این خانواده متأثر شوند، غمگین شوند و در عین‏‌حال منتظر بمانند که چه سرانجامی پیدا می‏‌کنند.

از این روست که هر دم با تلخی‌ها و معماهای تازه‌ای روبه‌رو می‌شویم که رفته رفته به اوج خود می‌رسند و اینجاست که تلخی بی‌پایان آغاز می‌شود و نیز گره‌گشایی‌هایی که نه تنها به تلخی‌های پیشین دامن می‌زنند که خود تلخی‌های تازه‌ای می‌شوند که کارگردان تصور پایانش را به عهده مخاطبانش می‌گذارد.

البته که او تنها به اینها بسنده نکرده و با پیش و پس کردن روایت در یک سوم پایانی فیلم، به فضای سراسر پرسش‏گری فیلم دامن هم می‌زند.

اما آنچه این فضای پرسش‌گرایانه را از فضاهای مشابه‌اش متمایز می‌کند، ایجاد آنها در چنین طبقه‌ای از اجتماع است که به شدت درگیر مسائل معیشتی است. فضای معماگونه این اثر در چنین موقعیتی شکل می‌گیرد و در آخر هنگامی که پرده‌گشایی می‌شود، به غمبار بودن وضعیت موجود دامن می‌زند، تا آنجا که این غم‌ها و تلخی‌ها آنقدر روی هم تلنبار می‌شوند که دیگر مجالی برای اندک امیدی به‌جای نمی‌ماند و در نهایت به بی‌پایانی این رنج‌ها می‌رسد؛ پدری که گیسوان دختری را نوازش می‌کند که دیگر  نیست، در حالی که بیمناک سرنوشت فرزند دیگرش است. او نظاره‌‏گر خانواده‏ای است که در حال فروپاشی است و نظاره‏‌گر شکست خودش.

تدوین مناسب این فیلم در شکل‏‌گیری چنین فضایی در فیلم نه تنها بی‌‏تاثیر نبوده که رد پای آن در این فضاها به خوبی می‏بینیم. از سوی دیگر، انتخاب بازیگرانی چون شهاب حسینی که پیش‌تر در قامت چنین شخصیتی ظاهر شده بود و غزل شاکری که توانایی ایفای این نقش را داشت و خوب هم از پسش برآمد، تصاویر قابل تعمقی را در برابر ما می‌گذارند؛ تصویر پدری که با وجود خستگی از مشکلات، می‏رقصد یا تصویر دختری جسور که با مشکلاتش می‌جنگد و نمی‌خواهد از پای دربیاید و حتی می‌‏خواهد مشکلات دیگری از خانواده را حل کند. اما هنگامی که به قربانی شدن او و تسلیم شدن دیگر اعضای خانواده در برابر همه تلاطم‌ها و حتی تحقیر شدن‌‏هایشان می‌رسیم، با خاموش شدن تمام کورسوهای عمیق، پرده‌هایی کنار می‌روند که در پس آنها رنج است و بس.

«رها» تلنگری عمیق نیز هست به اینکه مشکلات اقتصادی چگونه آنقدر تیشه به ریشه یک خانواده متوسط می‌زنند که بر زمین بیفتد.

این فیلم در جشنواره فیلم فجر امسال، در بخش‌های بهترین فیلم اول، بهترین نقش اصلی مرد، طراحی صحنه، بهترین تدوین، بهترین بازیگر نقش مکمل زن؛ نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد و در نهایت، سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول سینمایی را به خود اختصاص داد.

معصومه کیانی: مستندساز و روزنامه نگار

۵۷۵۷