به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، پروفسور محمد اقبال چودری، (متولد ۱۹۵۹، کراچی) شیمیدان شناخته شده و برگزیده مقیم کشورهای اسلامی چهارمین دوره اعطای جایزه مصطفی(ص)، یکی از پرکارترین دانشمندان رشته شیمی آلی است. پروفسور چودری نه‌فقط یک دانشمند پرکار بلکه مدیر اجرایی موفقی در پاکستان و در صحنه بینالمللی در نهادسازی و مدیریت نهادهای علمی بوده؛ مدیریت مرکز بینالمللی علوم شیمیایی و زیستی (ICCBS) در کراچی پاکستان (۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹) و هماهنگ‌کننده کل کمیته دائمی همکاری‌های علم و فناوری سازمان همکاری اسلامی (کامستک) از ۲۰۲۰ بخشی از این تلاش‌ها است.
وی در گفت‌وگویی با بنیاد علم و فناوری مصطفی(ص)، در مورد دلیل علاقه‌اش به رشته شیمی توضیح داد: معمولا افراد به موضوعاتی علاقه پیدا می‌کنند که در زندگی آنها به شکلی مهم باشد. خوش‌اقبال بودم و در دوران تحصیل با استادی آشنا شدم که شیمیدان خوبی بود و تصمیم گرفته بود به جای دانشگاه، در مدرسه تدریس کند. او پدیده‌های مختلف شیمی را به زندگی واقعی مربوط می‌کرد و دلیل اولیه این علاقه بود. همچنین در دوران مدرسه یک آزمایشگاه شیمی مجهز و باکیفیت داشتیم که زمان زیادی را در آن آزمایشگاه می‌گذراندم. فهمیدم شیمی همه جا هست و بالاخره شیمی آلی را به عنوان حرفه آینده خود انتخاب کردم.
چودری که در زمینه ترکیب و ساخت گیاهان دارویی فعالیت میکند و توانسته داروهای گیاهی مختلفی را از گیاهان برای درمان بیماری‌هایی مانند آلزایمر، سالک و غیره استخراج کند در مورد انتقادها و ادعاها در مورد طب سنتی گفت: اول باید بدانیم هیچ نظام پزشکی یا داروی واحدی وجود ندارد که بتواند همه بیماری‌ها را درمان کند. زیست‌پزشکی را در نظر بگیریم که آن را آلوپاتی یا طب غربی می‌نامیم. در این نوع درمان فرد به پزشک مراجعه میکند و برای کنترل بیماری او دارو تجویز می‌شود. اگر فردی مبتلا به دیابت یا فشار خون یا زوال عقل باشد، بیماری او فقط کنترل می‌شود؛ نه درمان.
وی افزود: دانش و تجربیات دیرینه بشری که به آن نظام طب سنتی، نظام طب مکمل یا نظام طب جایگزین می‌گویند درمان خوب و مفیدی را ارائه می‌دهد. این سیستم باید مورد تایید معیارهای علمی کارایی و ایمنی باشد. تفاوت طب سنتی با طب مدرن این است که باید از نظر علمی آزمایش شود، ایمن و مؤثر باشد و وقتی ایمن و مؤثر بود وارد نظام سلامت کشور شود. باید یک سیستم یکپارچه درمان وجود داشته باشد.
بیماریهای نادیده‌گرفته‌شده مناطق گرمسیری زیر ذره‌بین چودری
این استاد رشته شیمی آلی در مورد مهمترین طرح‌های تحقیقاتی گروهش توضیح داد: ما در زمینه بیماریهای نادیده گرفته شده (مناطق گرمسیری) تحقیق می‌کنیم. بیماریهای زیادی در مناطق فقیر جهان شایع است. مالاریا یکی از آنها بود که اکنون باز رایج شده است. اما بسیاری بیماری‌ها مانند تب حلزون، جذام، سالک و بسیاری بیماریهای دیگر؛ مانند بیماری انگلی شاگاس یا بیماری انگلی دیگر به نام بیماری خواب و غیره وجود دارد که کمتر از نظر پزشکی به آنها توجه می‌شود و به بیماری های فقرا مشهور است. صنعت داروسازی هم به‌سختی روی این داروها سرمایه‌گذاری میکند؛ زیرا از نظر درمانی و بازگشت سود راضی‌کننده نیست. اکنون در حال مطالعه روی بیماریهای استوایی نادیده گرفته‌شده هستیم، یک بیماری به نام سالک یا لیشمانیوز را انتخاب کرده و در این زمینه نتایج جالب زیادی به دست آورده‌ایم.
وی گفت: فعلا روی این موضوع و روی بیماریهای سیستم عصبی تحقیق می‌کنیم. بیماری آلزایمرکه بیماری شایعی است و با افزایش سن جمعیت جهانی، شیوع آن هم افزایش یافته است، یا بیماری پارکینسون که درمان قطعی ندارد. از این رو در چند سال گذشته تمرکز ما بر شناسایی آن دسته از فرآورده‌های گیاهی یا ترکیبات طبیعی بوده که می‌تواند از بروز این بیماری یا بیماریهای دیگر مذکور جلوگیری کرده یا علائم آنها را کاهش داده یا بهبود بخشد. فرمولاسیونی که برای درمان بیماری پارکینسون در حال آزمایش بالینی آن هستیم یا درمان سالک که اکنون نیز استفاده می‌شود، بخشی از دستاوردهای گروه تحقیقاتی ما است.
چودری در مورد اهمیت نهادسازی برای توسعه دانش در کشورها نیز اظهار داشت:
وجود نهادهای قوی برای توسعه علم مهم است. ممکن است دانشمندان ممتازی در کشور داشته باشید، اما اگر این دانشمندان فرصت کار در مؤسسات خوب را پیدا نکنند، توانایی و ظرفیت آنها بدون استفاده می‌ماند. یکی از تجربیات در این زمینه تاسیس مرکز بینالمللی علوم شیمیایی و زیستی در کراچی پاکستان متشکل از ۱۷ مرکز مختلف و فعال در زمینه شیمی و زیست‌شناسی است که محققان آن می‌توانند با یکدیگر کار کنند. زیرا علم امروز میان‌رشته‌ای است. این مرکز همچنین به ایجاد مراکز تحقیقاتی در بسیاری کشورهای دیگر؛ از جمله مالزی، قزاقستان، نیجریه و سایر کشورها کمک کرده است.
اراده سیاسی؛ مهمترین مانع در توسعه نهادهای علمی
هماهنگ‌کننده کامستک در مورد مهمترین مشکل برای تاسیس نهادهای مشابه در کشورهای دیگر اظهار داشت: مهمترین مساله، اراده سیاسی است. باید رهبری و حاکمیت کشورها با این طرح‌ها همراهی کنند. رهبری سیاسی باید متقاعد شود علم و فناوری نیروی محرکه توسعه است و بدون علم و فناوری و کاربرد آن هیچ ملتی نمی‌تواند توسعه یابد.
وی تصریح کرد: همچنین، اراده سیاسی نهاد حاکمیت باید با تأمین مالی ثابت همراه باشد و به این شکل همراهی این نهاد با دانشمندان بازتاب یابد. سومین عامل مهم، نیروی انسانی و ظرفیت‌سازی است، همانطور که در مرکز بینالمللی شیمیایی و زیست‌شناسی کراچی دانشمندان جوان را به مرکز دعوت و آنها را به عنوان عضو هیات علمی یا پژوهشگر جذب می‌کردیم؛ زیرا ظرفیت دانشمندان موجب قوت یک مرکز تحقیقاتی است. مرکز تحقیقاتی فقط یک بنا یا ماشین نیست، بلکه مغز (دانشمندان) و به طور کلی منابع انسانی مهم است. چهارمین معضل ارتباطات بینالمللی است. پیشرفتِ علم در انزوا به دست نمی‌آید، باید با بقیه جامعه علمی دنیا کار و همکاری کرد، از آنها یاد گرفت و به آنها آموزش داد و بخشی از یک جامعه علمی بزرگ شد که هدفش حل مشکلات مستمر بشریت است.
اعلام ۵۰۰۰ هزار بورسیه برای دانشجویان فلسطینی
چودری در مورد فعالیت‌های کامستک نیز توضیح داد: کامستک یکی از نهادهای برتر و وابسته به سازمان همکاری اسلامی است، یک سازمان بزرگ متشکل از ۵۷ کشور در ۴ قاره، از آمریکای جنوبی گرفته تا آفریقا، اروپا و آسیا. همچنین کامستک مسئول فعالیت در زمینه علم، فناوری، آموزش عالی، بهداشت و آب و هوا است و در این ۵ حوزه ما با ۵۷ وزیرعلوم و فناوری کشورهای جهان اسلام همکاری می‌کنیم و ایران همراه با سایر کشورها یکی از اعضای موسس آن به شمار می‌آید. مسئولیت اصلی کامستک اجرای قطعنامه‌های اجلاس سران کشورهای اسلامی، شورای وزیران امور خارجه و قطعنامه‌های اجلاس سران علم و فناوری همچنین توسعه همکاری‌های بین کشورهای اسلامی برای کار روی مشکلات یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون مسلمان و حدود یک‌چهارم کل جمعیت کره زمین در ۵۷ کشور جهان است.
مدیر پیشین مرکز بینالمللی شیمیایی و زیستی در دانشگاه کراچی پاکستان ادامه داد: چالش‌های مزمن و دیرینه بسیاری غیر از فقر در این کشورها وجود دارد. ناامنی غذایی، بحران انرژی، ناامنی آب، تغییرات اقلیم، بیماریهای فراوان و چالش‌های بهداشتی متعدد زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است. باید برای حل این مشکلات همکاری کنیم. البته کشورهای زیادی در جهان اسلام از نظر علم و فناوری جایگاه خوبی دارند. آنها مؤسسات خوبی ایجاد کرده‌اند و مایل هستند به دیگران کمک کنند. کامستک در اینجا نقش دارد و این مؤسسات را به هم متصل کرده و با ایجاد ظرفیت برای توانمندسازی جوانان کار میکند. ظرفیت آنها را از طریق اعطای ایجاد فرصت برای جابه‌جایی در کشورهای مختلف، اعطای بورسیه و کمک‌هزینه تحصیلی، ارائه آموزش‌های عملی و تئوری، فرصت‌افرینی برای کار روی طرح‌های تحقیقاتی در زمینه سلامت انسان در آفریقا، یا طرح‌های تحقیقاتی در زمینه کشاورزی و بخش بهداشت، افزایش می‌دهد. تعداد زیادی دانشمند برتر نیز داریم که اعضای دانش‌پژوهان برجسته کامستک هستند؛ این گروه دانشمندان به سراسر جهان اسلام سفر می‌کنند و ضمن برگزاری دوره‌های و کارگاه‌های آموزشی به بهبود برنامه درسی مدارس و دانشگاه‌ها، بهبود ظرفیت سازمانی و ایجاد مؤسسات کمک می‌کنند.
وی ادامه داد: یکی از نمونه‌ها که اخیرا انجام دادیم، اعلام فراخوان جذب ۵۰۰۰ بورسیه یا فلوشیپ به مدت ۵ سال برای دانشجویان فلسطینی است. کامستک و مؤسسه همکار آن که کنسرسیوم تعالی کامستک نامیده می‌شود و بسیاری مؤسسات بخش خصوصی در پاکستان و سایر کشورها برای تامین نیازهای آموزشی فلسطین همکاری می‌کنند. آنچه در فلسطین طی بیش از یک سال و دو ماه گذشت نه‌تنها یک نسل‌کشی، بلکه یک نسل‌کشی آموزشی بود. تمام زیرساخت‌ها و موسسات آموزشی ویران شده است. وظیفه داریم به آنها آموزش و پرورش با کیفیت خوب ارائه کنیم که به نوعی بازسازی فلسطین است.
اهمیت ترویج علم به سه دلیل
چودری درباره اهمیت ترویج علم و ارتباطات علم نیز گفت: موضوع ارتباطات علم به سه دلیل بسیار مهم است. اول اینکه به دلایل تاریخی، زبان علم توسعه یافته به شکلی که دیگر برای مردم عادی قابل درک نیست. بنابراین دانشمندان باید بتوانند موضوع فعالیت و تحقیقات خود را با مردم عادی مطرح کنند. زیرا علم بر زندگی همه افراد تأثیر می گذارد و باید بتوانیم به آنها بگوییم این موضوع یا دستاورد ناشی از علم است. اما چرا مهم است؟ زیرا بودجه تحقیقات از مردم عادی و از پول مالیات آنها تامین می‌شود. اگر بتوانیم به آنها نشان دهیم علم به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک میکند، یک طرفدار و مشتری بالقوه خواهیم داشت و از حمایت عموم برخوردار خواهیم شد. سومین دلیل این است که دانشمندان و جامعه باید با هم ارتباط داشته باشند. دانشمندان باید روی مسائلی کار کنند که برای جامعه مهم است.
وی گفت: کامستک در این زمینه رویدادهای ظرفیت‌سازی منظم را برای اهالی رسانه و دانشمندان سازماندهی کرده است. دانشمندان باید بتوانند موضوعات علمی را به زبان ساده بیان کنند و اهالی رسانه نیز باید موضوعات علمی را ابتدا خود بفهمند و آن را به طور مؤثر، قدرتمند و صحیح برای مردم بازگو کرده و با آنها به اشتراک بگذارند. همچنین جایزه ارتباطات علم را داریم. اما مهمتر، در شش ماه گذشته یک مجله را به نام نشریه ارتباطات و دیپلماسی علمی تاسیس کردیم. این مجله یک نشریه برخط در سطح بینالمللی است که نسخه چاپی نیز دارد و زمینه خوبی را برای توضیح علم به مردم عادی به زبان عامیانه و فرصت ارتباط بین دانشمندان با عموم مردم فراهم میکند.
محمد اقبال چودری، چهره شناخته شده شیمی آلی زیستی است که در سال ۲۰۲۱ برای «کشف مولکول‌های جذاب با کاربردهای درمانی» موفق به دریافت جایزه مصطفی(ص) شد.
