عصر ایران؛ سروش بامداد- "ما با سینما مخالف نیستیم. ما با مراکز فحشا مخالف‌ایم. سینما یکی از مظاهر تمدن است". شاید اگر رهبر فقید انقلاب این سخن را در نطق 12 بهمن 1357 در بهشت زهرا بر زبان نیاورده بود سینمای بعد از انقلاب و در جمهوری اسلامی با ابهاماتی رو به رو می‌شد. یا دست کم در جمهوری دوم بعد از 30 ماه اول که فضا تغییر کرد ( بعد از عزل اولین رییس جمهور و از شروع تابستان 1360 به بعد) کار به دست قرائت‌های بسته می‌افتاد سینمای بعد از انقلاب شکل و شمایل کنونی را پیدا نمی‌کرد و حتی تعطیل می‌شد.

   اما آن جملۀ تاریخی و وزارت کوتاه مدت یک روحانی مورد وثوق امام ( عبدالمجید معادیخواه) و سپس وزارت طولانی مدت روحانی مورد اعتماد دیگر (سید محمد خاتمی) موجب شکل گیری سینمایی شد که در جهان نیز درخشید.

   در آن دوران گفته شد خطوط قرمز تنها این سه هستند: تبلیغ اباحه گری ( تقابل مستقیم با باورهای دینی و رواج کفر)، خشونت عریان وشدید (صحنه های جنایی که در بسیاری کشورهای دیگر هم پرهیز می کنند) و نمایش روابط تنانه. البته به این سه فیلم های سیاسی در نفی انقلاب و جمهوری اسلامی را هم باید اضافه کنیم.

   با این حساب سینماگران تکلیف خود را دانستند وبا حجاب زنان هم کنار آمدند هر چند یک پوشش واحد برای درون و بیرون خانه و حتی موقع استراحت در ابتدا محل سؤال بود و باورپذیری فیلم ها را دشوار می کرد ولی بهتر از آن بود که اجازه بازی و نمایش را از زنان بگیرند.

    پاره ای روحانیون سنتی اما همین را برنمی تافتند و وقتی سریال "پایز صحرا" از تلویزیون پخش می شد خرده گرفتند و رییس وقت صدا وسیما - محمد هاشمی رفسنجانی- نظر امام را جویا شد و جالب این که رهبر فقید انقلاب تنها ایرادی که بر آن گرفت این بود که چرا تنها نام گریمور مرد آمده و ایا زنان را هم مردان گریم می کنند؟

   از آن پس در تیتراژ فیلم ها وسریال ها هم نام چهره پرداز مرد را مشاهده می کنیم و هم چهره پرداز زن را. این اشاره امام به معنی آن بود که با اصل بازی زنان و آن حد از حجاب که در فیلم "پاییز صحرا" می بینیم مشکل ندارند خاصه این که جنگ هم بود و تلویزیون باید به مردم امید و روحیه می داد و نگاه امام به این اور هم بود کما این که در ماه های اول جمهوری اسلامی علیه موسیقی موضع گرفته بود ولی بعدتر که مدیران گفتند بدون موسیقی نمی توان رادیو و تلویزیون را تغذیه کرد و موسیقی الزاما طرب ناک و غنایی نیست و سرود مطهری را شنیدند نظر خود را تعدیل کردند و در واقع تغییر دادند وگرنه همین موسیقی را هم نداشتیم.

  این مقدمات برای آن بود که به یاد آوریم حفظ سینما و موسیقی در حکومت فقیهان چه کار دشواری بوده و خوش بختانه به سینمایی دست یافتیم که ژانرهای متنوعی هم دارد و اگرچه بیم آن می رفت که در دنیای دیجیتال رو به افول نهد با شبکه نمایش خانگی زمینه فعالیت بازیگران فراهم آمده و اکنون خانواده سینما 6000 عضو دارد که بیش از نیمی از آنان را دختران جوان و زنان تشکیل می دهند.

   یکی از عوامل حفظ کننده سینما در 43 سال گذشته جشنواره فیلم فجر بوده که کم مانده بود در سه سال خالص سازی به عمار تبدیل شود و امسال به ریل اصلی بازگشت.

    با این همه نمایش دو فیلم "صد‌دام" و "آنتیک" موجب انتقاداتی شد و انگیزه این نوشته همین است. اولی یک فیلم کمدی است که رضا عطاران نقش بدل صدام را بازی می کند و دومی داستان دو شیاد که از احساسات مذهبی مردم روستایی سوء استفاده می کنند و امام زاده ای تقلبی برپا می کنند و ...

این که از حیث فنی بگوییم این دو شایسته شرکت در بخش مسابقه جشنواره نبودند ( که به نطر نویسنده این سطور نیز چنین است) یک بحث است و این که سازمان اوقاف خط و نشان بکشد بحثی است دیگر.

یکی ا زدلایلی که دست و دل منتقدان در قبال فیلم های سینمایی یا سریال های شبکه نمایش خانگی می لرزد این است که کسانی منتظر و مترصدند تا جلوی نمایش را بگیرند حال آن که اگر مثلا بگوییم پرسپولیس و استقلال خوب بازی نکردند  خطری آنها را تهدید نمی کند اما نوبت به فیلم و سریال که می رسد عده ای از اساس می خواهند برکنند!

کار به جایی رسیده که روابط عمومی سازمان اوقاف مثل یک منتقد فیلم نظر داده و نوشته  "ضمن محکوم کردن محتوای موهن فیلم « آنتیک» حق پیگیری قضایی و شکایت از سازندگان این فیلم را برای خود محفوظ می‌داند."

جالب این که سازمان اوقاف به لحاظ سازمانی زیر نظر وزارت ارشاد است هر چند جوری وانمود می کنند که مانند یکی از نهادهای زیر نظر رهبری هستند. درست است که رییس آن بعد از تأیید رهبری نصب می شود اما زیر نظر نهاد رهبری نیست و حکم رییس سازمان اوقاف را وزیر ارشاد امضا می کند ویک نهاد اجرایی به حساب می آید. 

سازمان اوقاف نوشته "جای تاسف است که فیلمی تا این حد سطحی و بی‌ارزش ساخته می‌شود که نه تنها بر رونق سینمای ایران نمی‌افزاید بلکه با برهم زدن جو هنری و فرهنگی جامعه باعث ریزش مخاطبان آن هم می‌شود. از نظر ما فیلم سینمایی «آنتیک»که به اذعان همه منتقدان فیلمی شانه تخم مرغی پر از لودگی و فقر طنز با داستانی تقلیدی و کاملا بی‌ارزش و ملغمه‌ای از سخافت و رکاکت است، توهین به شعور مردم ایران محسوب می‌شود. مردم فهیم خاصه قشر مذهبی کشور آن قدر ساده نیستند که اصالت چنارهای چندصد ساله کنار امامزادگان را با نهالک‌های هرزه و جعلی بی برگ و بار هر بی سر و پایی یکسان بینگارند."

اما رونق سینمای ایران و ریزش مخاطبان آن چه ربطی به اوقاف دارد؟ همه فیلم ها که نمی توانند فاخر باشند. اوقاف می تواند انتقاد کند و از ساخت فیلم های دیگری حمایت کند ولی این که درباره کیفیت فیلمی نظر دهند به آنان ربطی ندارد.

چندی قبل هم آقای عارف معاون اول رییس جمهوری گفته بود سینما باید واقعیت ها را بازتاب دهد. آخر مقوله ای که واقعی نیست و بر تخیل فیلم نامه نویس استوار است چگونه واقعیت ها رابازتاب دهد؟ برخی معتقدند حتی فیلم های میتند هم عین واقع نیست چون به هر حال از نگاه فیلم ساز است.جدای این شاید یکی بخواهد خیالات خود را به تصویر کشد. چه ربطی به آقای معاون اول دارد؟

کوتاه این که انتقاد از یک فیلم و دوست نداشتن آن یک بحث است و تهدید و انتقاد از این که چرا نمایش دادید بحثی دیگر.  موضع روزنامه اصول گرای فرهیختگان اما منطقی تر بود که نوشت برای جشنواره مناسب نبودند اما برای فتح گیشه ها مناسب اند.

یعنی از جشنواره انتظار می رود در انتخاب و شرکت دادن در بخش مسابقه سخت گیر باشد اما برای نمایش عمومی و سرگرم سازی مردم مشکلی ندارد. 

با توجه به این که سازمان اوقاف زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد قرار دارد ( دست کم به لحاظ صوری) و سازمان سینمایی و معاونت هنری هم ذل همین وزارتخانه است جا دارد آقای وزیر به رییس اوقاف تذکر دهد درباره فیلم توضیح دهید نه این که نقد سینمایی بنویسید با این عبارات: 

  "در همین جشنواره چهل‌وسوم آثاری وجود داشتند که وهن ایران فرهنگی بودند و به اسم کمدی همه‌چیز را به سخره می‌گرفتند! به‌گونه‌ای که در ضدیت کامل با موجودیت جشنواره فجر و اهداف آن برای بها دادن به مضامین فرهنگی انقلاب اسلامی قرار داشتند و طبیعتا حتی نباید درطول سال هم به اکران عمومی درمی‌آمدند".  
آخر اکران عمومی فیلم ها چه ربطی به سازمان اوقاف دارد؟ ستاد امر به معروف کم بود این یکی هم اضافه شده؟ حالا درباره فیلم "آنتیک" نظر بدهند باز توجیهی دارد ولی کمدی های دیگر چه ربطی به اوقاف دارد؟

 نگرانی اوقاف هم قابل درک نیست چون خودشان تصریح کرده اند:  

"   هفته‌ای نیست که عوامل ساخت یک فیلم سینمایی یا یک مجموعه تلویزیونی از روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه درخواست مجوز فیلمبرداری در فضای معنوی و معماری ایرانی ـ اسلامیِ چشمگیر یکی از امامزادگان و بقاع متبرکه نداشته باشند. این در حالی است که انتخاب فضای کالبدی امامزادگان به عنوان لوکیشن یا مکان فیلمبرداری به صورت کاملا خودجوش از سوی فیل مسازان پیگیری می‌شود و سازمان اوقاف و امور خیریه هیچ مشوق یا تبلیغ خاصی در این زمینه در نظر نگرفته است. بنابراین رابطه نزدیک امامزادگان به عنوان یکی از پایگاه‌های معنوی، فرهنگی و اجتماعی با سینمای کشور رابطه‌ای دیرینه و ریشه‌دار و پرمعنی است و نشان از آن است که فیلم سازان برای روایت یک داستان که در بطن جامعه اتفاق می‌افتد به درستی مکانی را برمی‌گزینند که ملجا و پناهگاه مردمان این مرز بوم است. به قول سعدی: خرم آن بقعه که آرامگه یار آنجاست/راحت جان و شفای دل بیمار آنجاست"

       حالا بین آن همه یکی هم شده "آنتیک" که به سوء استفاده پرداخته است. چرا کسی اسکناس 7 تومانی جعل نمی کند؟ چون اصل آم وجود ندارد. پس هر جعل و سوء استفاده نشان می دهد اصل مورد توجه و احترام است و چنبه وهن ندارد.

     فیلم یک کالای فرهنگی است و کسانی دوست دارند و برخی هم نه و به سلیقه و طبقه و تمایلات افراد بستگی دارد. می توان در نقد یک فیلم یا تئاتر نوشت ولی هیچ کس حق ندارد خواستار نمایش ندادن شود.

     اتفاقا این رویه سبب می شود منتقدان دست به عصا شوند. 30 سال قبل که دکتر سروش در ایران بود و سخن رانی می کرد و گروه های فشار برخی را بر هم می زدند محسن کدیور نوشت هر گاه می خواهم نقدی بر برخی نظرات ایشان منتشر کنم خودسرها می ریزند و برهم می زنند و نگران می شوم نقد من با آنان هم راستا تلقی شود و منصرف می شوم و عملا دیگر کسی نقدی ننوشت تا هم سو با جماعت چوب و چماق تصور نشود.

   بهترین موضع چنان که دربالا آمد فرهیختگان گرفت. از جشنواره انتقاد و از اکران عمومی حمایت کرد چون دو داستان متفاوت اند. 

    مخلص کلام این که یک فیلم را می توانیم نازل بدانیم و دوست نداریم اما حق نداریم با نمایش آن مخالفت کنیم وقتی مراحل قانونی دریافت مجوزهای مربوطه را طی کرده است.

رکورد تولید روزانه کرمان موتور دوباره شکسته شد