به گزارش اقتصادنیوز به نقل از بهداشت نیوز، فلج اطفال یک ویروس قابل انتقال که به راحتی در میان افرادی که واکسینه نشده‌اند، منتشر می‌شود. ابتلا به این ویروس می‌تواند بدون علامت باشد یا علائمی شبیه به آنفولانزا را به همراه داشته باشد. با اینکه شیوع آن کاهش یافته، اما همچنان گاها این بیماری به چشم می‌خورد و منجر به از دست دادن توانایی حرکت اندام‌ها و فلج شدن فرد شود و در موارد شدید حتی می‌تواند کشنده باشد. این بیماری معمولا کودکان زیر ۵ سال را درگیر می‌کند، اما فلج اطفال در بزرگسالان نیز اتفاق می‌افتد. در کشورهای توسعه‌یافته، واکسیناسیون گسترده موفق به کنترل این بیماری شده و امروزه برخلاف گذشته، کودکان بسیاری در امان مانده‌اند. با این حال، علیرغم تلاش‌های بین‌المللی برای ریشه‌کن کردن این بیماری، فلج اطفال هنوز در برخی نقاط جهان وجود دارد. 

علت بیماری فلج اطفال

فلج اطفال یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که توسط ویروس فلج اطفال ایجاد می‌شود. این ویروس معمولا از طریق دهان یا بینی وارد بدن شده و ابتدا در گلو و روده تکثیر می‌شود، سپس به جریان خون و در نهایت به تمام نقاط بدن گسترش می‌یابد. ویروس فلج اطفال می‌تواند به سیستم عصبی حمله کرده و به آن آسیب بزند، که باعث مختل شدن ارتباط مغز با دیگر اعضای بدن می‌شود. 

یکی دیگر از عوامل خطر، استفاده از واکسن‌های زنده ویروس فلج اطفال است که هنوز در برخی کشورها برای پیشگیری از این بیماری به کار می‌رود. این واکسن‌ها می‌توانند در موارد نادری باعث ایجاد بیماری شوند. به همین دلیل، در برخی کشورها استفاده از واکسن‌های غیرفعال که نمی‌توانند باعث فلج اطفال شوند، ترجیح داده می‌شود. کودکانی که در مناطق فعال از نظر شیوع فلج اطفال زندگی می‌کنند یا به این مناطق سفر می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار دارند. فلج اطفال هنوز در برخی کشورها به دلیل فقر گسترده و دسترسی محدود به واکسن، یک مشکل جدی است.

انواع بیماری فلج اطفال 

فلج اطفال می‌تواند به سه نوع مختلف تقسیم شود که شدت و علائم آن‌ها متغیر است:

فلج اطفال خفیف: این نوع، خفیف‌ترین شکل بیماری است و معمولاً علائم آن شبیه به علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا و ناراحتی معده می‌باشد. مغز به‌طور معمول تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و علائم معمولاً از چند روز تا یک هفته به طول می‌انجامد.

فلج اطفال غیر فلج‌ کننده: این نوع از بیماری با علائم شدیدتری نسبت به نوع خفیف همراه است و ممکن است مدت بیشتری طول بکشد. علاوه بر علائم خفیف، خطر ابتلا به مننژیت، یک بیماری جدی که باعث تورم در اطراف مغز می‌شود وجود دارد. ممکن است برای درمان و بهبود نیاز به بستری در بیمارستان باشد.

فلج اطفال فلج‌ کننده: شدیدترین نوع فلج اطفال است و می‌تواند منجر به فلج دائمی گروه‌های عضلانی خاص، از جمله عضلات تنفسی و عضلات پا شود. علائم فلج اطفال فلج‌کننده معمولاً شامل تمام علائم انواع دیگر فلج اطفال است و برخی افراد ممکن است جان خود را در اثر این بیماری از دست بدهند، در حالی که سایرین ممکن است بخشی از قدرت خود را باز یابند و به حالت عادی برگردند.

به‌طور کلی، فلج اطفال می‌تواند طیفی از علائم مختلف ایجاد کند، از عوارض خفیف تا مشکلات شدید و دائمی. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مشاوره با پزشک ضروری است.

علائم فلج اطفال

تقریباً 90 تا 95 درصد از افرادی که به فلج اطفال مبتلا می‌شوند، هیچ علامتی ندارند. از میان مبتلایان، کمتر از 2 درصد ممکن است به فلج دائمی دچار شوند. علائم ممکن است بسته به نوع فلج اطفال و وضعیت فردی کودک متغیر باشد. شایع‌ترین علائم این بیماری در مراحل اولیه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

تب

کاهش اشتها

ناراحتی معده (حالت تهوع) و استفراغ

گلودرد

یبوست

درد شکم

در فلج اطفال غیر فلج‌ کننده، علائم ممکن است شامل درد در عضلات گردن، تنه، بازوها و پاها، سفتی در گردن و امتداد ستون فقرات باشد. این علائم معمولاً پس از آغاز بیماری و کاهش تدریجی علائم اولیه ظاهر می‌شوند. فلج اطفال فلج‌کننده، که نوع شدیدتر بیماری است، می‌تواند علائم زیر را به همراه داشته باشد:

درد و ضعف عضلانی گسترده

یبوست شدید

فلج مثانه

مشکلات تنفسی و ضعف در سرفه

مشکل در بلع

بداخلاقی و عصبانیت

بیشتر کودکانی که به فلج اطفال مبتلا می‌شوند، به مرور زمان بخشی از قدرت خود را باز می‌یابند و برخی به حالت عادی بازمی‌گردند. با این حال، تعداد کمی از این کودکان ممکن است به دلیل مشکلات تنفسی یا عوارض دیگر جان خود را از دست بدهند.

مراحل پیشرفت فلج اطفال

پیشرفت بیماری فلج اطفال به نحوه تأثیر ویروس بر سلول‌های عصبی بستگی دارد. در این بیماری، سلول‌های عصبی می‌توانند آسیب ببینند یا به طور کامل از بین بروند که این موضوع بر شدت و ماندگاری علائم تأثیر می‌گذارد. ویروس فلج اطفال به طور کلی در پنج مرحله پیشرفت می‌کند:

مرحله اول: نهفتگی (دوره کمون)

این مرحله بلافاصله پس از ورود ویروس و آغاز عفونت آغاز می‌شود و حدود دو هفته به طول می‌انجامد. در این بازه زمانی، ممکن است علائم بالینی ظاهر نشود و 95% از افراد مبتلا بدون علامت باقی بمانند. تنها 5% از افراد ممکن است علائمی را تجربه کنند.

مرحله دوم: آغاز بیماری

در این مرحله، بیمار علائم اولیه بیماری را تجربه می‌کند که مشابه علائم آنفولانزا است. این علائم شامل سردرد، درد عضلات و اندام‌ها، تب خفیف، و گلودرد می‌شود. خوشبختانه، در اکثر موارد، بیماری به همین مرحله محدود مانده و بهبود می‌یابد.

مرحله سوم: پیشرفت بیماری و بروز شدیدترین فلج

در برخی موارد نادر، بیماری ممکن است پیشرفت کرده و منجر به درد شدید، فلج عضلات و مشکلات تنفسی شود. در این شرایط، استفاده از دستگاه تهویه مصنوعی ممکن است ضروری گردد.

مرحله چهارم: بهبودی

در این مرحله، روند بهبودی شروع می‌شود و قدرت عضلانی بیمار به تدریج بازمی‌گردد. این فرآیند معمولاً حدود دو سال طول می‌کشد و در نهایت بیمار ممکن است به طور کامل یا جزئی بهبود یابد.

مرحله پنجم: فلج باقی‌مانده

اگر پس از دو سال علائم فلج همچنان باقی بمانند و قدرت عضلانی بهبود نیابد، فلج به‌طور دائمی خواهد بود. در این حالت، ممکن است کودک دچار فلج یک یا چند عضله، تحلیل عضلات، اختلال در رشد استخوان‌ها، و نهایتاً کوتاهی اندام‌ها شود.

پیشگیری از بیماری فلج اطفال

بهترین راه پیشگیری از علائم فلج اطفال، تزریق چهار دوز واکسن فلج اطفال است که دو دوز در بازوها و دو دوز پاها تزریق می‌شود. دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد:

واکسن غیرفعال فلج اطفال (IPV): این واکسن حاوی ویروس ضعیف شده فلج اطفال است که نمی‌تواند بیماری را ایجاد کند و مطمئن تر است. IPV به طور معمول به صورت تزریق در عضله بازو یا ران تزریق می‌شود.

واکسن خوراکی فلج اطفال (OPV): این واکسن حاوی ویروس زنده ضعیف شده فلج اطفال است که به صورت قطره خوراکی تجویز می‌شود. OPV ارزان‌تر و راحت‌تر از IPV است و می‌تواند به تعداد زیادی از افراد به طور همزمان داده شود.

برنامه واکسیناسیون فلج اطفال در کودکان

اولین دوز واکسن در 2 ماهگی

دومین دوز در 4 ماهگی

سومین دوز بین 6 تا 18 ماهگی

دوز تقویتی در 4 تا 6 سالگی

برای بزرگسالانی که در دوران کودکی واکسن فلج اطفال را دریافت نکرده‌اند، توصیه می‌شود که وضعیت واکسیناسیون خود در برابر فلج اطفال را بررسی کنند. واکسیناسیون بزرگسالان شامل یک دوره ۳ دوزی با فاصله ۴ هفته بین دوزها است. در صورتی که کمتر از ۳ دوز واکسن فلج اطفال دریافت کرده‌اید، با پزشک خود در مورد دوزهای جبرانی مشورت کنید.

آیا بیماری فلج اطفال پس از بهبودی دوباره عود کند؟

بله، حدود ۴۰ درصد از افرادی که به فلج اطفال مبتلا شده و بهبود یافته‌اند، ممکن است در آینده به “سندرم پس از فلج اطفال” (Post-Polio Syndrome) دچار شوند. این سندرم می‌تواند حتی تا ۴۰ سال پس از بهبودی از بیماری اولیه بروز یابد. سندرم پس از فلج اطفال مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های بالقوه ناتوان‌کننده است که چندین دهه پس از ابتلا به فلج اطفال ظاهر می‌شود. 

سندرم پس از فلج اطفال

سندرم پس از فلج اطفال (PPS) وضعیتی است که در آن برخی علائم فلج اطفال ممکن است چندین سال یا حتی چند دهه پس از عفونت اولیه بروز کرده یا شدت یابند. علائم سندرم پس از فلج اطفال شامل ضعف عضلانی جدید که به تدریج بدتر می‌شود، درد در عضلات و مفاصل، و احساس خستگی مفرط است. بسیاری از افراد مبتلا به PPS گزارش می‌دهند که دچار خستگی شدید هستند.

علت دقیق سندرم پس از فلج اطفال هنوز به طور کامل شناخته نشده است. برخی از متخصصان معتقدند که این اختلال ممکن است به نحوه رشد مجدد شاخه‌های عصبی مرتبط باشد، به طوری که پس از دوره فلج اطفال، سلول‌های عصبی تحت فشار بیشتری قرار گیرند. همچنین، فرضیه‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه ویروس ممکن است به صورت “خوابیده” در سیستم عصبی باقی بماند و بعدها دوباره فعال شود و باعث بروز سندرم پس از فلج اطفال شود. دیگر فرضیه‌ها نیز به این موضوع پرداخته‌اند که سیستم ایمنی ممکن است به نحوی دچار اختلال شده و به بافت‌های عصبی خود بدن حمله کند. تحقیقات همچنان ادامه دارد تا علل احتمالی PPS به طور دقیق‌تر شناسایی شود.