در این میان راهکارهای نوین مبتنی بر داده و تکنولوژی‌هایی مانند هوش مصنوعی بیشتر مورد توجه هستند. در واقع تجربه موفق کشورهای دیگر از داده و تحلیل آن برای حل این بحران، می‌تواند در کشور ما هم تکرار شود. اما کارشناسان معتقدند که برای اجرای چنین طرحی در ایران موانع و چالش‌های بسیاری وجود دارد؛ چالش‌هایی که از کمبود داده‌های دقیق آغاز می‌شود و مشکلات زیرساختی و موانع قانونی به آن دامن می‌زند.
امروزه بحران انرژی و محدودیت‌های استفاده از آن تقریبا تمام کشورها را درگیر کرده است؛ مشکلی که از سوی کارشناسان راه‌حل‌های بسیاری برای آن پیشنهاد شده، اما در حال حاضر یکی از بحث‌برانگیزترین و کاربردی‌ترین آنها مربوط به استفاده از داده و تحلیل آنها با هدف بهینه‌سازی مصرف است. کارشناسان معتقدند که جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مربوط به مصرف انرژی می‌تواند الگوها و روندهایی را شناسایی کند که در نهایت می‌تواند به کاهش مصرف انرژی و بهبود بهره‌وری آن کمک کند. شدت گرفتن ناترازی انرژی در ایران نیز به‌ویژه در سال جاری باعث شده است بحث ورود فناوری اطلاعات برای بهینه‌سازی مصرف مورد توجه متخصصان این حوزه قرار بگیرد و اظهارات ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، در روز پنج‌شنبه نیز مهر تاییدی بر این موضوع است. او در نشست با فعالان حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرده است: «اگر بخواهیم به سهم ۱۰درصدی در GDP دست یابیم، باید نگاه فعال داشته باشیم و در حوزه مدیریت ناترازی انرژی ورود کنیم. در این راستا، ما با نگاه استفاده از ظرفیت هوشمندسازی به مبحث مصرف بهینه انرژی ورود کرده و در این باره طرح جامعی تدوین کرده‌ایم.»
البته با وجود اینکه کارشناسان استفاده از این راهکار را با توجه به مشکلات فعلی در حوزه ناترازی انرژی امری ضروری و کاربردی می‌دانند، اما به مشکلاتی هم اشاره می‌کنند که می‌تواند مانع استفاده از داده‌ها باشد؛ مسائلی مانند کمبود داده‌های جامع و دقیق در کشور، محدودیت‌های مالی برای صرف هزینه در این زمینه و مشکلات زیرساختی که برای حل آن به زمان زیادی نیاز است.
حسین میرزاپور، بنیان‌گذار آزمایشگاه داده و حکمرانی در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «داده‌ها، به‌ویژه در اقتصاد بازار، همواره یکی از مهم‌ترین سرمایه‌ها بوده‌اند؛ تا آنجا که در دنیای دیجیتال، داده‌ها را نفت دنیای جدید می‌نامند. تقریبا همه‌چیز ابتدا از داده‌ها شروع می‌شود؛ حتی بحث هوش مصنوعی مولد که امروزه بسیار مطرح است. مهم‌ترین سرمایه در این عرصه، دسترسی به کلان داده‌ها است، اما در این باره باید دقت داشت که همه این نوآوری‌های داده‌محور دیجیتال باید صرفه اقتصادی هم داشته باشند. یک کارآفرین، نوآور یا مخترع باید انگیزه داشته باشد تا یک کسب‌وکار داده‌محور را تاسیس کند. هنگامی که انرژی در یک کشور ارزان باشد، چه انگیزه‌ای وجود دارد تا کسی برای صرفه‌جویی آن فناوری جدیدی را ارائه دهد.»
میرزاپور همچنین در خصوص جزئیات استفاده از داده برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ایران توضیح می‌دهد: «ایران تا کنون قدمی در این باره برنداشته است و به نظر نمی‌آید طرحی در این باره عملیاتی شده باشد. البته ایده‌ها و افکار خوبی مطرح می‌شود، اما مساله اصلی این است که باید فضایی ایجاد شود تا هر کسی بتواند صرفه‌جویی خود را تبدیل به ارزش افزوده کند. در حال حاضر داده‌های زیادی در مورد مصرف انرژی در بخش‌های مختلف وجود دارد، اما من چیزی در این باره نشنیده‌ام که این داده‌ها برای بهره‌وری کشور استفاده شود.»
فعالان این حوزه همچنین معتقدند در صورتی‌که دولت بخواهد گامی در این زمینه بردارد، باید در ابتدا سرمایه‌گذاری گسترده‌ای را جهت جمع‌آوری داده‌های جامع و دقیق دنبال کند و همچنین باید برنامه‌های جامعی نیز برای جمع‌آوری داده‌های دقیق در مورد مصرف انرژی در بخش‌های مختلف تهیه و اجرا کند.
کارشناسان معتقدند که با توجه به پیشرفت فناوری برای استخراج داده، اکنون داده‌ها پتانسیل زیادی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی دارند و در واقع ابزاری کلیدی برای مدیریت و کاهش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف محسوب می‌شوند؛ پتانسیل‌هایی که از شناسایی و تحلیل الگوهای مصرف شروع می‌شود و تا مواردی مانند بهینه‌سازی عملکرد تجهیزات ادامه دارد. همچنین در مقاله‌ای با عنوان «مدیریت کارآمد انرژی منابع مرکز داده برای رایانش ابری» که توسط محققان دانشگاه ملبورن استرالیا منتشر شده است، کلان‌داده‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای تحلیل و مدیریت انرژی در مراکز داده معرفی شده‌اند. بر این اساس، تحلیل این داده‌ها می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های عملیاتی کمک کند. این مقاله همچنین به این مورد اشاره می‌کند که مراکز داده می‌توانند به‌صورت پویا حجم عظیمی از درخواست‌ها را از کاربران دریافت کنند و در نهایت تحلیل الگوهای رفتاری آنها می‌تواند به تخصیص هوشمند منابع کمک کند. همچنین پروفایل‌های مصرف‌کنندگان به سرورها اجازه می‌دهد تا درخواست‌های پردازشی را بر اساس نیاز واقعی کاربران پردازش کنند؛ در نتیجه از اختصاص منابع اضافی و مصرف غیرضروری انرژی جلوگیری می‌شود.
البته در حالی که هنوز بسیاری از کشورها همچنان در مرحله آزمون و خطا برای استفاده از داده قرار دارند، برخی از کشورهای غربی در این باره پیشتاز هستند و دستاوردهایی نیز داشته‌اند. در این راستا اطلاعاتی در خصوص استفاده آلمان از داده‌ها وجود دارد؛ کشوری که بر اساس آمارهای جهانی یکی از موفق‌ترین کشورها در زمینه مصرف بهینه انرژی محسوب می‌شود. آلمان با تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، از داده‌ها به‌طور گسترده‌ای برای بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها، صنعت و حمل‌ونقل استفاده می‌کند. گزارش‌ها همچنین حاکی از آن است که آلمان با توسعه شبکه‌های هوشمند برق و گاز، امکان جمع‌آوری داده‌های دقیق و لحظه‌ای از مصرف انرژی در بخش‌های مختلف را فراهم کرده است. این داده‌ها شامل اطلاعات مربوط به مصرف برق و گاز در ساختمان‌ها، کارخانه‌ها و سایر بخش‌ها می‌شوند. این کشور همچنین با استفاده از حسگرها و دستگاه‌های هوشمند، داده‌های مربوط به عملکرد تجهیزات و دستگاه‌ها را نیز جمع‌آوری می‌کنند. در گام بعدی داده‌های جمع‌آوری شده توسط شرکت‌های توزیع انرژی، محققان و سایر سازمان‌ها توسط متخصصان تحلیل می‌شود و آنها به شناسایی الگوهای مصرف انرژی، نقاط ضعف و فرصت‌های بهبود می‌پردازند. برای مثال، با تحلیل داده‌ها می‌توان مشخص کرد که کدام ساختمان‌ها و به چه دلیل بیشترین مصرف انرژی را دارند. در این راستا، داده‌ها در بخش صنعت نیز می‌توانند مفید واقع شوند و برای بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و کاهش مصرف انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در سطح کلان نیز از داده‌ها برای برنامه‌ریزی و مدیریت شبکه‌های انرژی و توسعه سیاست‌های انرژی می‌توان استفاده کرد.
همچنین استفاده از داده‌ها در پروژه انتقال انرژی در آلمان نیز موثر بوده است؛ پروژه‌ای که هدف آن تغییر سیستم انرژی این کشور به سمت پایداری بیشتر است و در نهایت نیز داده‌ها می‌توانند به روش‌های مختلف به بهبود و تسریع این انتقال کمک می‌کنند. در این راستا، داده‌های دقیق و جامع در مورد مصرف انرژی، تولید انرژی و عملکرد شبکه‌های انرژی به دولت و سیاستگذاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، بهبود بهره‌وری انرژی و توسعه زیرساخت‌های انرژی بگیرند. تحلیل داده‌ها می‌تواند الگوهای مصرف انرژی را شناسایی کند تا برنامه‌های موثرتری برای کاهش مصرف انرژی و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تدوین شود. همچنین با استفاده از داده‌های لحظه‌ای از عملکرد شبکه‌های انرژی، می‌توان مشکلات و نقاط ضعف شبکه‌ها را شناسایی و برای بهبود آنها اقدام کرد. در نهایت کارشناسان معتقدند با وجود اینکه فعالان و متخصصان این حوزه می‌توانند از طریق تجربه دیگر کشورهای پیشرو در این حوزه، مانند آلمان، استفاده کنند؛ اما باید اقداماتی نیز برای تدوین قوانین و مقررات مناسب انجام شود.
برای مثال، تدوین قوانین و مقررات سختگیرانه برای حفاظت از حریم خصوصی داده‌های جمع‌آوری شده، باعث جلب اعتماد عمومی می‌شود و از سوءاستفاده از این داده‌ها نیز جلوگیری می‌کند. همچنین تعیین استانداردهای مشخص برای جمع‌آوری، تبادل و تحلیل داده‌های انرژی، امکان همکاری بین سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف را تسهیل می‌کند؛ اقداماتی که در نهایت شاید زمان‌بر باشند، اما می‌توانند برنامه نوینی برای رفع ناترازی انرژی در کشور را کلید بزنند.
