عصر ایران؛ مهرداد خدیر- "من مخالف اینترنت نیستم. من کسی هستم که به عنوان رییس پژوهش‌گاه دانش های بنیادی 33 سال پیش اینترنت را وارد کشور کردم. وقتی سینه چاکان امروزی نمی دانستند اینترنت را با ت می نویسند یا با طا. آقای غرضی هم که وزیر پست و تلگراف و تلفن بود معتقد بود اینترنت همان فاکس است!"

 

    این سخنان را محمد جواد لاریجانی گفته که دیدگاه‌های سیاسی و لحن او را خیلی‌ها و شاید حتی برادران او هم نپسندند. دربارۀ این ادعا اما می‌توان گفت واقعیت دارد اما همۀ واقعیت نیست.

 

    این نوشته می کوشد تمام واقعیت دربارۀ ورود اینترنت را بازتاباند تا نشان دهیم بله، مؤسسۀ تحت نظر او وارد کرد اما به قصد ارتباطات دانشگاهی و نه عموم و این تصور که انقلاب هوش سر از گوشی های تلفن همراه می آورد وجود نداشت و نهایت تصور از آن تلقی ارتباط دانشگاهی بود.

 

   در واقع مادام که اینترنت در کامپیوترها و با مصارف دانشگاهی بود و در اختیار همگان نبود این تحول را ایجاد نمی کرد و حساسیت چندانی هم ابراز نشد تا این که شبکه‌های اجتماعی ایجاد شد و گوشی‌های هوش‌مند و نرم‌افزارهای پیام رسان خصوصا تلگرام فضای ارتباطی را تسخیر کردند.

 

     ماجرا از این قرار است که استفاده از اینترنت در ایران اوایل سال 1370 با عضویت در شبکۀ اینترنتی دانشگاه وین شروع شد. 

 

     کامپیوتر البته به عنوان یک ماشین پردازش‌گر قبلا بود و اینجا صحبت از اینترنت است که با عضویت در دانشگاهی در وین متصل شدیم. سرعت این ارتباط هم برای کل کشور 9 کیلو‌بیت در ثانیه بود که تنها به کار رد‌و‌بدل کردن ای‌میل با کاربران، می‌آمد و نخستین رایانه که به این شبکه متصل شد در مرکز تحقیقات فیزیک نظری قرار داشت. مرکزی که بعدا از آن به عنوان پژوهش‌گاه دانش های بنیادی یاد شد و در آن زمان همین مرکز تحقیقات بود به ریاست همین آقای جواد لاریجانی.  

 

   اواخر سال 1372 پروتکلی در ایران راه‌اندازی شد که امکان اتصال به شبکۀ جهانی اینترنت را فراهم می‌ساخت و چون زیر مجموعه دانشگاه وین بود نشانی این دانشگاه هم اوایل درج می‌شد.

 

   بدین ترتیب می‌توان گفت اینترنت به شکل امروزی در سال 1372 برای استفاده‌های دانشگاهی وارد ایران شد و آن که عمومی کرد شرکت «ندا رایانه» بود.

 

  این همان نکته است که آقای جواد لاریجانی نگفته و به خاطر همین می‌گوییم تمام واقعیت را نگفته. چون برای استفاده دانشگاهی یک بحث است و عمومی موضوعی است دیگر و آنچه این تحول شگرف را پدید آورده عمومی شدن است وگرنه در دانشگاه ها در حد ای میل و مقاله که این همه تأثیر نداشت.

 

   جالب این که اسلاف صیانتی‌های امروز می‌خواستند شبکۀ قابل کنترل و محدودتری به نام «ایکس 25» را راه‌اندازی کنند و در کشاکش این دو بود که مجلس شورای اسلامی تأسیس «شرکت امور ارتباطات دیتا» زیر نظر شرکت مخابرات را تصویب کرد تا توسعۀ خدمات دیتا در انحصار آن باشد. ‌موضوع دیگری که باز آقای جواد لاریجانی اشاره نکرده  نقش داماد فقید امام و این حکایت است:

     اواخر سال 68 یعنی دو سه سال قبل از زمانی که آقای جواد لاریجانی گفته دکتر محمود بروجردی داماد امام خمینی که شخصیتی علمی بود در سفری برای استفاده از فرصت مطالعاتی در ایتالیا با اینترنت آشنا شد ولی تصور او هم باز یک امکان دانشگاهی بود نه عمومی و به همین خاطر در بازگشت موضوع را با همین آقای جواد لاریجانی در میان گذاشت و او هم بسیار استقبال کرد و در سال 1371 این مرکز به دانشگاه «لینس» اتریش وصل شد ولی شاید در مخَیلۀ کسی نمی‌گنجید که به گوشی تلفن‌همراه همه راه یابد و تلقی اولیه یک امکان علمی و دانشگاهی در حد تبادل ای‌میل و دور از دست‌رس عوام و خاصِ خواص بود.

 

    در واقع داستان از وقتی برای اهل انحصار نگران‌کننده شد که نسل تلفن‌های هوش‌مند و نرم‌افزارهای پیام‌رسان از راه رسید و قضیه از ای‌میل فراتر رفت. قبل از تلفن هوش‌مند هم البته شبکه‌های اجتماعی زتگ خطر را به صدا درآورده بودند اما گوشی‌های تلفن هوش‌مند ناگهان بیش از 20 میلیون ایرانی را تنها در دوسال مجهز کرد.

 

 * دربیان نکات فنی از نوشته ای در مجموعۀ نفیس «‌سنگ و الماس/ تاریخ معاصر ایران از 1300 تا 1399» بهره گرفتم که شوربختانه نام نویسنده در آن نیامده است.