پاییز گذشته، در حاشیه اجلاس بریکس که در شهر قازان روسیه برگزار شد، شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رئیس‌جمهور امارات متحده عربی، برای اولین بار به طور رسمی با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران دیدار کرد. 

 

به گزارش فرارو به نقل از مرکز استیمسون، این دیدار نمادین به عنوان نقطه عطفی در روند تدریجی نزدیکی دیپلماتیک میان دو کشور در خلیج فارس تلقی می‌شود، روندی که در سایه تلاش‌های گسترده‌تر برای ایجاد آرامش منطقه‌ای شکل گرفته است.

در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، پس از دوره‌ای طولانی از لفاظی‌های تند، تنش‌های دیپلماتیک و درگیری‌های پنهان، روابط ایران با کشور‌های کلیدی شورای همکاری خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت و بحرین، روندی رو به بهبود را طی کرد. با این حال، منطقه همچنان با چالش‌های پیچیده‌ای مواجه است؛ از پیامد‌های جنگ غزه و فروپاشی حکومت بشار اسد در سوریه گرفته تا تنش‌های مداوم میان ایران و اسرائیل و بازگشت احتمالی دونالد ترامپ به کاخ سفید، که هر یک می‌تواند معادلات سیاسی خاورمیانه را به‌طور چشمگیری تغییر دهد.

 

از نگاه ابوظبی، تأمین امنیت ملی و تضمین رونق اقتصادی، اصلی‌ترین انگیزه‌های این کشور در تعاملات دیپلماتیک با تهران محسوب می‌شود. روند گفت‌و‌گو‌های تنش‌زدایی میان امارات و ایران پس از مجموعه‌ای از حملات ناشناس به کشتی‌های تجاری در نزدیکی سواحل امارات در سال ۲۰۱۹ و همچنین خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸، که به دنبال آن تحریم‌های شدیدی علیه تهران اعمال شد، شتاب بیشتری گرفت.

 

همان‌گونه که امارات در سال‌های اخیر برای بهبود روابط با ترکیه و قطر گام برداشته است، مدیریت تعاملات این کشور با ایران نیز به شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات و برادر شیخ محمد بن زاید، سپرده شد. در سه سال گذشته، مقامات دو کشور در سطوح مختلف، از میانی تا عالی‌رتبه، دیدار‌های متعددی برگزار کرده‌اند. در ژوئیه ۲۰۲۴، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر خارجه امارات در رأس هیئتی دیپلماتیک، سفری دو روزه به تهران داشت و با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه و محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی دیدار کرد. در ادامه این رایزنی‌ها، در ۱۲ فوریه، وزیر خارجه امارات در حاشیه یک نشست چندجانبه در دوبی با کمال خرازی، مشاور ارشد رهبر ایران ملاقات کرد.

از اوایل سال ۲۰۲۳، ابوظبی و تهران در زمینه‌هایی همچون هوانوردی غیرنظامی، کشتیرانی، تجارت و سرمایه‌گذاری، همکاری‌های زیست‌محیطی برای مقابله با طوفان‌های شن و مدیریت مرزی، پیشرفت‌هایی در مذاکرات خود داشته‌اند. امارات متحده عربی، با تلاش برای ایفای نقش میانجی در تعامل با جمهوری اسلامی ایران، در پی بازآفرینی سازوکار‌های ژئوپلیتیکی منطقه است؛ رویکردی که هدف آن کاهش تنش‌ها، جلوگیری از درگیری‌ها و تسهیل روند متنوع‌سازی اقتصادی در منطقه عنوان شده است.

 

با وجود بهبود روابط میان ابوظبی و تهران، اختلاف پنجاه‌ساله بر سر سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک همچنان حل‌نشده باقی مانده است. در نوامبر ۱۹۷۱، ایرانِ تحت حکومت محمدرضا پهلوی، دو روز پیش از تأسیس امارات متحده عربی، کنترل این جزایر را در دست گرفت. از آن زمان، امارات تلاش داشته است از مسیر دیپلماتیک به راه‌حلی برای این مناقشه دست یابد. این اختلاف ریشه‌دار، به بخشی از حافظه نهادی و برداشت‌های امنیتی امارات تبدیل شده و موجب شده ایران در نگاه ابوظبی به عنوان یک قدرت هژمونیک منطقه‌ای تلقی شود.

 

کنترل سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک از منظر نظامی و استراتژیک، مزایای قابل‌توجهی دارد. این جزایر که در مسیر اصلی کشتیرانی خلیج فارس واقع شده‌اند، نقش مهمی در نظارت بر ترافیک دریایی در داخل و خارج تنگه هرمز ایفا کرده و بخشی کلیدی از معماری دفاع دریایی ایران محسوب می‌شوند. استراتژی امارات برای بازپس‌گیری این جزایر عمدتاً بر جلب حمایت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از ادعا‌های حاکمیتی خود متمرکز بوده است. در دو سال اخیر، ابوظبی توانسته حمایت‌های لفظی چین و روسیه را به دست آورد، امری که به بروز تنش‌هایی آشکار میان تهران و این دو شریک راهبردی ایران منجر شده است. با این حال، هنوز مشخص نیست که امارات تا چه حد قادر خواهد بود این حمایت‌های نمادین را به اهرمی مؤثر برای تغییر وضعیت موجود تبدیل کند.

 

در همین حال، مقامات ارشد امارات متحده عربی به ویژه پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و جنگ متعاقب آن در غزه همچنان نگران گرفتار شدن کشورشان در درگیری میان ایران و اسرائیل هستند. در تلاش برای دوری از تبعات حملات متقابل ایران و اسرائیل و همچنین فاصله گرفتن از رویکرد نظامی سختگیرانه، امارات به‌طور قابل‌توجهی استفاده از حریم هوایی و تأسیسات نظامی خود را برای حمله به ایران و گروه‌های وابسته به آن محدود کرده است. این کشور همچنین بار‌ها اقدامات نظامی اسرائیل علیه جمهوری اسلامی را محکوم کرده است؛ از جمله می‌توان به حمله هوایی اسرائیل به هیئت دیپلماتیک ایران در دمشق در آوریل ۲۰۲۴ و حملات موشکی به ایران در اکتبر همان سال اشاره کرد.

هنوز مشخص نیست که دونالد ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود چه سیاستی را در قبال خاورمیانه در پیش خواهد گرفت. اگرچه او اخیراً با اکراه یادداشت تفاهمی را برای احیای کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران امضا کرده، اما در عین حال به جای افزایش فشار، ترجیح داده است که به‌دنبال یک راه‌حل دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران باشد.

 

سیاست‌های  ایالات متحده علیه ایران احتمالاً تأثیرات چشمگیری بر روابط امارات و ایران خواهد داشت. به نظر می‌رسد ابوظبی در شرایط کنونی استراتژی «صبر و انتظار» را در پیش گرفته تا مسیر دقیق سیاست خارجی ترامپ را ارزیابی کند. در همین حال، این کشور در حال بررسی گزینه‌های همکاری با تهران است تا در صورت تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران، راهکار‌های جایگزین را در دستور کار قرار دهد. گرچه بعید به نظر می‌رسد که امارات و ایران به متحدانی نزدیک تبدیل شوند، اما شواهد حاکی از آن است که ابوظبی تلاش دارد روابط خود با تهران را در مسیری باثبات و مثبت حفظ کند.

 

دیدار وزرای خارجه امارات و ایران در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۴، که نخستین ملاقات حضوری پس از سقوط نظام اسد در سوریه محسوب می‌شد، نشان‌دهنده عزم دو کشور برای حفظ کانال‌های ارتباطی مستقیم در بحبوحه تغییرات بی‌سابقه سیاسی در منطقه است. در همین راستا، در ۳ فوریه، یک ناوگان ایرانی متشکل از چهار کشتی سطحی، به بندر شارجه سفر دوستانه‌ای انجام داد؛ رویدادی که از زمان آغاز گفت‌و‌گو‌های امنیت دریایی میان امارات و ایران در اواسط سال ۲۰۱۹، بی‌سابقه بود. این حضور چشمگیر نیروی دریایی ایران در یکی از بنادر امارات، بیانگر تعهد دو کشور به پیشبرد روند تنش‌زدایی از طریق هماهنگی‌های نظامی است. همچنین، این اقدام پیامی روشن به دولت ترامپ ارسال می‌کند مبنی بر اینکه ابوظبی تمایل چندانی به مشارکت در تلاش‌های مجدد برای منزوی کردن ایران از همسایگان خلیج فارس ندارد.