خبرگزاری مهر، گروه استانها – مرجان سیف الدین: روزه، یکی از اعمال عبادی است که خداوند متعال به آن فرمان داده و در آن، انسان در مدت معین و ساعات خاصی از شبانه‌روز، از خوردن و آشامیدن و در برخی موارد حتی از گفتار ناپسند باید خودداری کند.
در گام نخست، روزه به معنای کنترل شهوت از خوردن و آشامیدن و رعایت آداب ظاهری است. اما در گام بعدی، حفظ زبان، گوش، چشم، دست و پا و سایر اعضا از ارتکاب گناهان نیز مدنظر قرار می‌گیرد؛ چرا که عدم رعایت این اصول می‌تواند موجب بطلان روزه گردد. این محدودیت‌ها بهانه‌ای است تا انسان بیشتر به نفس خویش توجه کند و در مسیر خودسازی گام بردارد.
روزه، علاوه بر جنبه‌های ظاهری، به تقویت روح و تزکیه نفس کمک می‌کند و به انسان یادآوری می‌کند که باید از لذت‌های دنیوی پرهیز کند تا بتواند به مقام والای تقوا دست یابد. این عبادت نه تنها موجب نزدیکی به خداوند می‌شود بلکه در زندگی اجتماعی نیز تأثیرات مثبتی دارد و فاصله میان فقیر و غنی را کاهش می‌دهد.
روزه، عبادتی است که در تمام ادیان الهی به عنوان یک عمل مقدس و پرهیز از لذت‌های دنیوی شناخته می‌شود. این آداب مذهبی به معنای «پرهیز و ترک» است و پیروان ادیان مختلف را به خداشناسی، تزکیه نفس، تعدیل اراده در امور دنیوی و رعایت اصول اخلاقی، بهداشتی و اجتماعی دعوت می‌کند.
خداوند در آیه ۱۸۳ سوره بقره می‌فرماید: «ای اهل ایمان، بر شما روزه گرفتن نوشته شد چنانکه بر امت‌های گذشته نوشته شده بود و این دستور برای آن است که شما پاک و پرهیزکار شوید.» این آیه گواهی بر این است که روزه در دین مسیحیت، یهودیت و اسلام به عنوان یکی از واجبات مذهبی مطرح است.
در دیگر ادیان مانند زرتشت و مکتب‌های فلسفی چون بودا و هندو، روزه به عنوان یکی از بهترین و مقدس‌ترین عبادت‌ها محسوب می‌شود. این بدان معناست که روزه، عملی فطری است که انسان‌ها به آن گرایش دارند. همه انسان‌ها برای دستیابی به کمال واقعی خود باید بر امیال نفسانی و حیوانی خویش غلبه کنند و این غلبه نیازمند تقواست. یکی از بهترین راه‌های ایجاد تقوا، روزه‌داری است.
روزه در ادیان مختلف با تفاوت‌هایی از نظر تعداد روزها و نحوه انجام آن وجود دارد؛ اما اصل حکم روزه در تمامی ادیان مشترک است. در واقع، روزه‌داری نه تنها ابزاری برای نزدیکی به خداوند است بلکه راهی برای پالایش روح و تقویت اراده نیز به شمار می‌آید.
این عبادت با هدف تهذیب نفس و ایجاد طهارت معنوی، انسان را به تفکر عمیق‌تر درباره زندگی و اهدافش سوق می‌دهد. روزه‌داری در ادیان مختلف، همواره به عنوان یک ابزار ندامت و استغفار نیز مورد توجه قرار گرفته است. پیامبرانی که به روزه‌داری اهتمام ویژه‌ای داشتند، در تاریخ ادیان به عنوان الگوهای معنوی شناخته می‌شوند.
حضرت آدم برای توبه سی روز روزه گرفت و حضرت داوود، یکی از این پیامبرانی، که به روزه داری مشهور است و در منابع دینی و تاریخی به شیوه روزه گرفتن او با عنوان «صوم داوود» یا «صیام داوود» اشاره شده است. ایشان به مدت‌های طولانی در حال روزه بودند و این عمل را به عنوان یک عبادت مهم می‌شناختند.
حضرت سلیمان نیز از روزه‌داران معروف است که در آغاز هر ماه، سه روز و همچنین از وسط و پایان هر ماه نیز سه روز روزه می‌گرفت.
حضرت عیسی مسیح نیز در انجیل به چهل روز روزه‌داری اشاره دارد و حواریون او نیز به این سنت پایبند بودند. در کتاب مقدس، حضرت موسی نیز بیان کرده است که «هنگام آمدنم، لوح‌های سنگی یعنی لوح‌های عهد یا ده فرمان را که خداوند با شما بست، در کوه چهل شب و روز ماندم و غذا و آب ننوشیدم.»
در تورات، قوم یهود غالباً در زمان‌هایی که می‌خواستند تواضع و عجز خود را در برابر خداوند ابراز کنند، روزه می‌گرفتند تا به گناهان خود اعتراف کرده و با توبه و روزه، رضایت خداوند را جلب نمایند.
علاوه بر امساک از خوردن و آشامیدن، برخی پیامبران مانند حضرت زکریا (ع) نیز طبق آیه ۴۱ سوره آل عمران به گرفتن سه روز روزه سکوت امر شدند و با مردم سخن نمی‌گفتند. همچنین در آیه ۲۶ سوره مریم، خداوند به حضرت مریم می‌فرماید: «بگو: من برای خداوند رحمان روزهای نذر کرده‌ام؛ بنابراین امروز با هیچ انسانی سخن نمی‌گویم.»
این نمونه‌ها نشان‌دهنده اهمیت روزه در زندگی پیامبران الهی و تأثیر آن بر روح و روان انسان‌هاست.
کارشناسان مذهبی از پیوند معنوی روزه در ادیان می‌گویند
سلیمان صدیق پور از کارشناسان مذهبی کلیمیان استان اصفهان در رابطه با روزه‌داری به خبرنگار مهر گفت: روزه یکی از ارکان و نماد مشترک مهم در ادیان الهی و زمینی است که فلسفه معنوی‌اش مبارزه با نفس اماره، ستایش خداوند و آماده سازی برای انجام کارهای نیک و پرهیز از هر گناه جسمی است.
وی ادامه داد: روزه نیز تأثیرات اجتماعی و اخلاقی را برای انسان روزه دار به همراه می‌آورد به طوری‌که شخص روزه دار در ایام روزه نسبت به رعایت اصول مذهبی و اخلاقی توجه و علاقه بیشتری نشان می‌دهد.
وی تصریح کرد: روزه، انسان مغرور شده ازموقعیت‌های اجتماعی و لذایذ دنیوی را به خودشناسی و شکرگذاری به درگاه خداوند دعوت می‌کند و او را به ارزش ناچیز خود که دارای ثبات و تضمین برای بقای ابدی نیست آگاه می‌کند.
صدیق‌پور درباره روزه‌های واجب کلیمیان گفت: یهودیان در طول سال شش روزه واجب دارند که مهمترین و مقدس‌ترین آن که دستور تورات است، روزه «کیپور یا روزه توبه» است.
گئورک هامونسیان، یکی از شهروندان مسیحی اصفهانی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت که ارامنه مسیحی، به ویژه پیروان کلیسای ارتدوکس، روزهای به نام روزه بزرگ دارند که ۴۹ روز به طول می‌انجامد و تا آغاز عید پاک ادامه می‌یابد.
وی با اشاره به اینکه این روزه، روزهای بود که حضرت مسیح و پیروانش می‌گرفتند، افزود: در این مدت روزه داران باید از خوراکیهایی استفاده کنند که ریشه گیاهی دارد و از خوردن آنچه که از حیوانات حاصل می‌شود خودداری کنند.
این شهروند مسیحی با اشاره به اینکه حضرت مسیح در این چهل روز از سوی شیطان بارها مورد وسوسه قرار گرفت، گفت: حضرت مسیح در این مدت زمان روزه، سربلند از آزمایش بیرون آمد و ما روزه داران هم باید دراین مدت در جهت نزدیکی به خدا و دوری از شیطان و هواهای نفسانی تلاش کنیم.
هامونسیان نیز فلسفه وجودی و الزام روزه از سوی خداوند را تزکیه نفس توصیف کرد و ادامه داد: روزه فقط به معنای خودداری از خوردن و آشامیدن در ساعات معینی از روز نیست بلکه روزه‌داران باید نسبت به برخی از عادات ناشایست اخلاقی نظیر دروغ‌گویی، حرافی، تمسخر و تحقیر و نظایر آن پرهیز کنند و این رفتار را نیز حتی بعد از دوران روزه ادامه و جز اخلاقیات خود قرار دهند.
در آئین زرتشت، هم زرتشتیان باید در سه بخش معنوی شنوایی، اندیشه و احساس همیشه روزه باشند؛ به آن معنا که از طریق این سه حس از نیکی دور نشوند و اندیشه و احساس و شنوایی‌شان همیشه سرشار از نیکی باشد. با این‌حال زرتشتیان برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات، روزهای دوم، دوازدهم، چهاردهم و بیست و یکم هر ماه از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. همچنین زرتشتیان پس از مرگ یکی از نزدیکان، به مدت سه شب از پختن یا خوردن گوشت پرهیز می‌کنند.
روزه در آئین اسلام جایگاهی والا و ارزشی بی‌بدیل دارد. این عبادت، که با ظهور دین اسلام به دست پیامبر اکرم (ص) در شهر مکه به عنوان یکی از ارکان پنجگانه دین معرفی شد، مکمل ادیان پیشین همچون آئین ابراهیم، داوود، موسی و عیسی است. کتاب مقدس قرآن، که راهنمای مسلمانان است، بارها به اهمیت روزه اشاره کرده و آن را ابزاری برای تقوا و نزدیکی به خداوند دانسته است.
در قرآن کریم، واژه روزه و مشتقات آن ۱۷ مرتبه در ۱۳ آیه از ۸ سوره (۷ سوره مدنی و یک سوره مکی) تکرار شده است. این مشتقات شامل کلماتی چون «الصّیام»، «صیام»، «فصیام»، «صیاما»، «صوما»، «تصوموا»، «الصّائمین»، «الصّائمات»، «فلیصمه»، «السّائحون» و «السّائحات» هستند که هرکدام به جنبه‌ای از این عبادت اشاره دارند.
روزه در اسلام تنها به امساک از خوردن و آشامیدن محدود نمی‌شود، بلکه هدف آن پالایش روح، تقویت اراده و پرورش تقواست. این عبادت فرصتی است تا انسان از وسوسه‌های نفسانی دوری کرده و خود را برای رسیدن به مقام قرب الهی آماده سازد. روزه‌داری نه تنها یک تکلیف شرعی، بلکه تمرینی برای همدردی با نیازمندان و درک رنج گرسنگی و تشنگی آنان است.
این عبادت مقدس در کنار آثار معنوی، فواید جسمانی نیز دارد و به عنوان سپری در برابر گناهان و وسیله‌ای برای تزکیه نفس شناخته می‌شود. روزه‌داری در ماه مبارک رمضان نقطه اوج این عبادت است که مسلمانان با نیتی خالصانه به استقبال آن می‌روند تا رضایت پروردگار را کسب کنند.
تاریخ روزه، برای اولین بار در اسلام به سال ۶ هجری قمری برمی‌گردد. زمانی که پیامبر اکرم (ص) پس از صلح حدیبیه، راهی مدینه شدند. ایشان در مدینه اعمال ماه رمضان و سپس شوال را به‌جا آوردند.
علت نامگذاری این ماه به نام ماه مبارک رمضان
ماه مبارک رمضان، به عنوان یکی از مهمترین و مقدس‌ترین ماه‌ها در تقویم اسلامی، نامگذاری خاصی دارد که ریشه در معانی عمیق و تاریخی آن دارد. رسول خدا (ص) فرمودند که "رمضان" به این نام خوانده می‌شود زیرا گناهان را می‌سوزاند. در لغت، «رمضان» به معنای سنگ داغ است و این تشبیه به خوبی نشان‌دهنده تأثیر سوزاننده‌ای است که این ماه بر گناهان دارد، همان‌طور که سنگ داغ پای انسان را می‌سوزاند.
به نظر می‌رسد عرب‌ها این نام را به دلیل تجارب خود از حرارت گرسنگی و سختی روزه‌داری برگزیده‌اند. به همین دلیل، این ماه همچنین به «ناتق» یا «رنج‌آور» نیز معروف است، چرا که تحمل روزه برای بسیاری از افراد چالش‌برانگیز است.
در واقع، نامگذاری ماه رمضان به نوعی با ریشه لغوی «رمضان» و همچنین با برکات و آثار معنوی آن هماهنگ است. برخی روایات نیز بر این باورند که این نامگذاری به نقش مهم ماه رمضان در پاکسازی جان انسان‌ها از آلودگی‌های گناهان اشاره دارد. این ماه، فرصتی برای بازنگری در اعمال و نیت‌ها است و با روزه‌داری، انسان می‌تواند آینه جان خود را از زنگار خطاها پاک کند. بنابراین، ماه مبارک رمضان نه تنها به عنوان یک دوره پرهیز از خوردن و آشامیدن شناخته می‌شود، بلکه به عنوان زمان تجدید حیات روحانی و نزدیک شدن به خداوند نیز اهمیت دارد.
فضائل ماه رمضان
هشام بن سالم از سعد نقل می‌کند که روزی در جمع هشت نفره‌ای نزد امام باقر (ع) بودیم و سخن از ماه رمضان به میان آمد. امام باقر (ع) فرمودند: «نگویید این رمضان و آن رمضان، رمضان رفت و رمضان آمد؛ زیرا رمضان، نامی از نام‌های خداوند است که نه می‌آید و نه می‌رود. آنچه رفتنی و آمدنی باشد، زوال‌پذیر و نابودشدنی است. ماه، اضافه شده به اسمی است که آن اسم خداوند است. پس بگویید: ماه رمضان آمد و ماه رمضان رفت.»
این ماه عزیز با شب‌های پر فضیلتی چون شب قدر، نزول قرآن بر پیامبر اکرم (ص)، و شب شهادت امام علی (ع) همراه است. ماه رمضان، بهار قرآن و موسم رحمت الهی است که درهای آسمان گشوده می‌شود و بندگان خداوند به میهمانی او دعوت می‌شوند و هر لحظه‌اش سرشار از برکت، مغفرت و رهایی از آتش دوزخ است.
مسلمانان در ماه مبارک رمضان از آغاز سحر (اذان صبح) تا غروب آفتاب (اذان مغرب) از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کنند. روزه‌داری در این ماه مقدس واجب است، اما مسلمانان می‌توانند در سایر ایام سال نیز به دلخواه روزه بگیرند و این عبادت را به ایام خاصی محدود نکنند.
از آثار اجتماعی روزه، درک گرسنگی و احساس همدلی با نیازمندان است. این عمل نه تنها احترام به بزرگترها و حق‌الناس را تقویت می‌کند بلکه موجب صله رحم و کاهش جرایم نیز می‌شود. روزه به اغنیا یادآوری می‌کند که فقرا چه رنج‌هایی را تحمل می‌کنند و این درس برابری و برادری از بهترین تأثیرات روزه است.
از نظر سلامت جسمانی، روزه‌داری به کاهش حجم کار اعضای گوارشی، رفع خستگی بدن و کاهش خطر بیماری‌ها و سکته‌های قلبی کمک می‌کند. همچنین تقویت ذهن و افزایش هوش از دیگر آثار مثبت روزه بر سلامتی انسان‌ها به شمار می‌آید.
خداوند برای روزه‌داران پاداش‌های فراوانی مقرر کرده است؛ به طوری که طعام دادن به فقیر، افطاری دادن به روزه‌دار، خواب و نفس او نیز جزو عبادات محسوب شده و هر عمل نیک در این ماه دو برابر پاداش دارد.
حضرت محمد (ص) نیز بر فضیلت روزه تأکید کرده و فرموده‌اند: «در هر ماه یک روز روزه بگیرید زیرا خداوند برای هر کار نیک ده برابر پاداش منظور می‌کند.» این کلام نشان‌دهنده اهمیت والای روزه‌داری در زندگی مسلمانان و تأثیرات عمیق آن بر روح و جسم انسان است.
