سرویس جهان مشرق - سازمان ملل متحد هشدار داده است که اعلام تشکیل دولت موازی در سودان تهدیدی برای تشدید بحران جاری در این کشور است. سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد، از اعلام برنامه ریزی شده برای تشکیل دولت موازی از سوی نیروهای پشتیبانی سریع ابراز نگرانی کرد و آن موجب افزایش "تقسیم" سودان و "تشدید بحران" دانست.
استفان دوجاریک در بیانیه‌ای گفت: ما عمیقاً نگران تشدید بیشتر درگیری‌ها در سودان هستیم و هرگونه اقدامی از این دست باعث ایجاد تفرقه بیشتر در کشور و تشدید بحران می‌شود.
وی تاکید کرد: حفظ وحدت، حاکمیت و تمامیت ارضی سودان، عنصر کلیدی برای دستیابی به راه حل دائمی برای مناقشه و دستیابی به ثبات بلندمدت برای این کشور و منطقه است.
نیروهای پشتیبانی سریع که نزدیک به دو سال است که با ارتش سودان می جنگند، اعلام کردند که در آستانه امضای "پیش‌نویس تشکیل دولت صلح و وحدت سودان" هستند.
امضای این پیش نویس به علت اختلاف میان گروه های متحد با نیروهای پشتیبانی سریع، بارها به تعویق افتاده بود.
دولت سودان میزبانی کنیا از نشستی که با حضور نیروهای سیاسی و رهبران نیروهای پشتیبانی سریع با هدف تشکیل یک دولت موازی، محکوم کرد و آن را "تشویق برای تجزیه کشورهای آفریقایی و خروج از قوانین حسن همجواری" دانست.
وزارت امور خارجه سودان ساعاتی پس از برگزاری نشست افتتاحیه کنفرانسی تحت عنوان "ائتلاف تاسیسی سودان" در نایروبی، پایتخت کنیا، بیانیه‌ای صادر کرد.
در این نشست تعدادی از رهبران جنبش های مسلح و نیروهای سیاسی مخالف از جمله فضل الله برمه رئیس حزب امت ملی، عبدالرحیم دقلو معاون فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع و عبدالعزیز الحلو رئیس جنبش آزادیبخش خلق شمال سودان حضور داشتند.
هدف این کنفرانس تشکیل دولت موازی در سودان است که خارطوم آن را نقض قوانین بین المللی و منشور سازمان ملل می دانست.
نقض قوانین بین المللی
وزارت خارجه سودان در بیانیه خود با ابراز تأسف از میزبانی کنیا، آن را "زیر پاگذاشتن تعهدات خود بر اساس قوانین بین‌المللی، منشور سازمان ملل متحد و قوانین اتحادیه آفریقا" توصیف کرد.
این وزارتخانه افزود: هدف اعلام شده توافقنامه سیاسی امضا شده در این نشست "تشکیل دولت موازی در بخشی از خاک سودان" است که "تقسیم کشورهای آفریقایی، نقض حاکمیت آنها و مداخله در امور داخلی آنها را تشویق کند".
وزارت خارجه سودان همچنین از این واقعیت انتقاد کرد که به رهبران نیروهای پشتیبانی سریع اجازه داده شد در فعالیت‌های سیاسی و تبلیغاتی عمومی در کنیا شرکت کنند، در زمانی که این نیروها به ارتکاب "نسل‌کشی" در سودان متهم شدند.
در این بیانیه آمده است که نیروهای پشتیبانی سریع در چند روز گذشته یک "قتل عام هولناک" در روستاهای شهر القطینه در ایالت نیل سفید در جنوب سودان مرتکب شدند که جان ۴۳۳ غیرنظامی را گرفت.
وزارت خارجه سودان اشاره کرد که میزبانی کنیا از نیروهای پشتیبانی سریع "تداوم این جنایات و مشارکت در آنها را تشویق می کند. " این اقدام دولت کنیا نه تنها با قوانین حسن همجواری در تضاد است، بلکه با تعهدات کنیا در بالاترین سطح مبنی بر عدم اجازه فعالیت های خصمانه علیه سودان در خاک خود در تضاد است همچنین "اعلام خصومت نسبت به همه مردم سودان است و از جامعه جهانی خواست تا این رفتار دولت کنیا را محکوم کند.
بازتاب میزبانی کنیا از کنفرانس طرفداران نیروهای پشتیبانی سریع
کنفرانس نیروهای پشتیبانی سریع واکنش های متفاوتی را در سطح داخلی و بین المللی داشت، این رویداد که منعکس کننده تشدید بحران سودان است، بازتاب گسترده ای در مطبوعات کنیا داشت که به طرق مختلف به آن پرداختند که نشان دهنده تنش های سیاسی و دیپلماتیک بین کنیا و دولت سودان است.
روزنامه‌های مهم کنیایی این رویداد را از زوایای مختلف پوشش دادند و بر تأثیر بالقوه آن بر روابط دوجانبه بین دو کشور و نقش منطقه‌ای کنیا در بحران سودان تمرکز کردند.
روزنامه "استاندارد" در مقاله ای با عنوان " اشتباه دیپلماتیک دیگر" تحلیلی را منتشر کرد که از میزبانی کنیا در کنفرانس انتقاد کرد و آن را یک "اشتباه دیپلماتیک دیگر" از سوی دولت کنیا خواند.
این روزنامه نوشت: این تشدید ممکن است روابط دوجانبه بین خارطوم و نایروبی را در برهه حساس کنونی که کنیا در سیاست خارجی خود با چالش هایی مواجه است، پیچیده‌تر کند.
روزنامه "دیلی نیشن" نیز به نوبه خود در مقاله ای با عنوان "بازی با آتش" به روابط کنیا و سودان از منظری گسترده تر پرداخته و اشاره کرد که دولت سودان به دلیل این میزبانی اتهاماتی زیادی علیه کنیا مطرح کرده است.
این روزنامه در مقاله خود افزود: دولت سودان ممکن است این اقدام را تلاش کنیا برای افزایش نفوذ خود در مناقشه سودان بداند که می تواند منافع کنیا را در منطقه در معرض خطرات بیشتری قرار دهد.
نوی میشالون، خبرنگار مجله "اطلاعات آفریقا" در شرق آفریقا در این باره گفت: تغییر دولت ایالات متحده آزادی بیشتری را به برخی از نیروهای سیاسی، از جمله رهبران نیروهای پشتیبانی سریع که قبلاً مشمول تحریم‌های آمریکا بودند، داده است.
میشلون معتقد است که این تغییر در سیاست ایالات متحده فشار بر کنیا را کاهش داده و میزبانی کنفرانس را برای آن آسان‌تر کرده است.
وی افزود: ویلیام روتو، رئیس جمهور کنیا با محمد حمدان دقلو فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع، روابط نزدیک دارد و دو طرف در گذشته چندین بار با یکدیگر دیدار کرده اند که این امر موجب ایجاد سؤالاتی درباره روابط بین روتو و نیروهای پشتیبانی سریع می شود.
میشالون همچنین خاطرنشان کرد که این روابط نزدیک ممکن است بخشی از راهبرد کنیا برای حمایت از تلاش‌های دقلو برای معرفی خود به عنوان یک جبهه سیاسی و غیرنظامی باشد، زیرا نیروهای پشتیبانی سریع در تلاش برای متقاعد کردن دولت‌های اروپایی برای به رسمیت شناختن آنها، نمایندگانی را در اروپا منصوب کرده است. از این رو، به نظر می‌رسد کنیا نیز تلاش می‌کند از این تلاش‌ها حمایت کند که آن را در موقعیت دیپلماتیک حساسی قرار می‌دهد.
پیشروی ارتش سودان در مناطق تحت سیطره نیروهای پشتیبانی سریع
ارتش سودان اعلام کرد، برج‌های کنترل الفاشر مرکز ایالت دارفور شمالی را تصرف و خطوط تدارکاتی نیروهای پشتیبانی سریع را در کاخ ریاست جمهوری در خارطوم قطع کرده است.
در بیانیه لشکر ششم پیاده نظام ارتش سودان آمده است که نیروهای این لشکر بر محورهای شهر الفاشر، مرکز ایالت دارفور شمالی کنترل کرده و تأیید می کند که به پیشروی خود در این ایالت ادامه می دهد.
در همین زمینه، یاسر العطا، یکی از اعضای شورای حاکمیت و دستیار فرمانده کل ارتش سودان، تاکید کرد: تا زمانی که هر وجب از خاک سودان آزاد نشود، جنگ متوقف نخواهد شد.
منی مناوی فرماندار دارفور هم گفت: نیروهای ارتش سودان به آزادسازی کشور تا رسیدن به شهر الجنینه، مرکز ایالت دارفور غربی ادامه خواهند داد.
او در شهر عدبا در ایالت شمالی گفت: از افرادی که از نیروهای شبه نظامی پشتیبانی سریع و مزدوران آن حمایت می کنند، می خواهم دست از این کار بردارند.
نشست مخالفان در کنیا با کاهش کنترل نیروهای پشتیبانی سریع در چندین منطقه به نفع ارتش سودان، به ویژه در ایالت های مرکزی "خرطوم و الجزیره" و جنوب "نیل سفید و کردوفان شمالی" همزمان شده است.
در ایالت خارطوم که شامل ۳ شهر بزرگ است، ارتش توانست ۹۰ درصد از شهر بحری در شمال، بیشتر بخش های شهر عمران در غرب و ۶۰ درصد شهر خارطوم را کنترل کند، در حالی که نیروهای پشتیبانی سریع همچنان محله های شرق و جنوب پایتخت را تحت کنترل دارند.
منابع ارتش سودان به رسانه‌ها گفتند، ارتش خطوط تدارکاتی نیروهای پشتیبانی سریع را در مرکز خارطوم قطع کرد. اکنون این نیروهای در کاخ جمهوری پس از کنترل مجدد ارتش بر اطراف کاخ ریاست جمهوری محاصره شده اند.
در تحولی دیگر، پس از اعلام رسمی ارتش مبنی بر تکمیل کنترل محله کافوری، یکی از مقرهای اصلی نیروهای پشتیبانی سریع در خارطوم بحری، ارتش از مواضع خود در ام درمان به تجمعات نیروهای پشتیبانی سریع در خارطوم حمله کرد.
نگاه به شرق عبدالفتاح البرهان
روسیه:
سفر وزیر خارجه سودان به روسیه بازتاب سیاسی و رسانه‌ای گسترده‌ای به همراه داشت، مانند صاعقه‌ای که خشم قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را برانگیخت. این سفر فقط یک رویداد دیپلماتیک معمولی نبود، بلکه یک نقطه عطف تاریخی بود که طی آن توافق نامه ای برای ایجاد پایگاه دریایی روسیه در سواحل دریای سرخ در سودان امضا شد. در یک کنفرانس مطبوعاتی در مسکو بین علی یوسف وزیر خارجه سودان و سرگئی لاوروف همتای روس وی، یوسف با اطمینان گفت: هیچ مانعی وجود ندارد، ما با هم توافق کامل داریم.
ایده ایجاد پایگاه دریایی روسیه از سال ۲۰۱۷ مطرح شد و در سال ۲۰۲۰ تمایل روسیه تجدید شد و گام های جدی تری برداشته شد که این اقدام گامی جسورانه در جهت تقویت حضور روسیه در منطقه استراتژیک محسوب می شود که شریان حیاتی تجارت جهانی محسوب می شود.
پایگاه دریایی برنامه ریزی شده فقط یک تاسیسات نظامی نیست، بلکه یک قلعه یکپارچه است که قادر به پذیرش کشتی های جنگی با موتور هسته ای است و تعداد زیادی نیروهای نظامی و غیرنظامی را در خود جای می دهد.
همچنین می‌تواند چهار کشتی جنگی را در یک زمان برای اهداف تعمیر و تامین دریافت کند، که آن را به یک نقطه کانونی راهبردی برای نیروهای روسیه در منطقه تبدیل می‌کند.
اما این تحول بی‌توجه نماند، زیرا نگرانی‌های عمیقی را در ایالات متحده به وجود آورد که این اقدام را تهدیدی مستقیم برای منافع خود در دریای سرخ می‌داند.
همانطور که کامرون هادسون، کارمند سابق کاخ سفید و متخصص مسائل آفریقا می گوید، این اقدام "نشانه یک بحران بزرگ" است و می تواند از "خط قرمز" برای دولت ایالات متحده عبور کند.
سودان نیز که در دریای سرخ حدود ۷۶۰ کیلومتر خط ساحلی دارد، این پایگاه را فرصتی طلایی برای ارتقای امنیت ملی خود می بیند. نیروی دریایی سودان که برای ارتقای توانمندی های خود به تلاش های زیادی نیاز دارد.
این پایگاه همچنین حفاظت امنیتی را در برابر حملات رژیم صهیونیستی که بدون مقاومت از دریای سرخ وارد می‌شوند، فراهم می‌کند و همچنین شکاف‌هایی را که برای عملیات‌های قاچاق استفاده می‌شد، می‌بندد. علاوه بر این، این پایگاه به احیای کشتیرانی تجاری سودان کمک خواهد کرد که ناوگان دریایی قدرتمندی داشت که در اثر بی‌توجهی و فساد ویران شد و برخی از کشتی‌های آن به قیمت پایین فروخته شدند.
زمانی که سودان سال‌ها پیش با پیشنهاد روسیه موافقت کرد، مسکو از اعزام یک هیئت نظامی بزرگ به رهبری معاون وزیر دفاع و به دنبال آن سفر دیپلماتیک عالی‌رتبه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه دریغ نکرد.
اما واکنش آمریکا به تأخیر نیفتاد، زیرا واشنگتن بر سودان فشار و تحریم کرد و قول داد که هواپیماهای اف ۱۶ در اختیار آن قرار دهد، اما در عوض هواپیماهای قدیمی از مدل دیگری را در اختیار آن قرار داد، در حالی که روسیه جدیدترین هواپیمای خود را در اختیار سودان قرار داد که به پیروزی های نظامی بزرگ ارتش سودان در مقابله با شبه نظامیان پشتیبانی سریع کمک کرد.
علاوه بر حمایت نظامی، روسیه با استفاده از نفوذ خود در شورای امنیت برای جلوگیری از اعمال تحریم های شدیدتر و مخالفت با مداخله غرب در امور داخلی سودان، نقش محوری در حمایت از سودان در مجامع بین المللی ایفا کرده است.
یاسر محجوب کارشناس مسائل سیاسی سودانی در پاسخ به این آیا سودان که بالاخره در مواقع سختی به دوستان واقعی خود پی برده است؟ آیا روسیه می تواند یک شریک استراتژیک باشد که جایگزین هایی در زمینه های مالی، تجارت، انرژی، کشاورزی و تسلیحات فراهم کند؟ چه چالش هایی ممکن است مسیر همکاری سودان و روسیه را به ویژه با توجه به فشارهای غرب، رقابت منطقه ای و بی ثباتی داخلی در سودان، مختل کند؟ گفت: روابط سودان و روسیه می تواند پیامدهای مهمی برای منافع آمریکا در منطقه داشته باشد، به ویژه با توجه به تشدید رقابت بین مسکو و واشنگتن. تقویت این روابط باعث افزایش نفوذ روسیه در شاخ آفریقا می شود، منطقه ای راهبردی به علت نزدیک بودن آبراه‌های دریایی حیاتی مانند تنگه باب المندب. این می تواند نفوذ آمریکا را کاهش دهد، به ویژه اگر سودان به روسیه اجازه دهد پایگاه های نظامی یا تأسیسات لجستیکی ایجاد کند، که می تواند تعادل امنیتی را تغییر دهد و بر منافع آمریکا تأثیر بگذارد.
از نظر اقتصادی، سرمایه‌گذاری‌های روسیه در سودان می‌تواند بر منافع آمریکا تأثیر منفی بگذارد، به ویژه اگر مسکو وام‌ها یا سرمایه‌گذاری‌های کلان ارائه کند و وابستگی سودان به کمک‌های غربی را کاهش دهد. این نزدیکی ممکن است سایر کشورهای منطقه را نیز تشویق کند تا روابط خود را با روسیه تقویت کنند و نفوذ روسیه را به قیمت آمریکا گسترش دهند.
واکنش های آمریکا در تعیین تأثیر این روابط بسیار مهم خواهد بود. واشنگتن ممکن است با تقویت روابط خود با سایر کشورهای منطقه یا افزایش حمایت خود از نیروهای مخالف نفوذ روسیه در سودان پاسخ دهد. این اقدامات ممکن است شامل افزایش حمایت نظامی یا اقتصادی یا استفاده از تحریم ها و فشار دیپلماتیک باشد. ایالات متحده همچنین ممکن است با متحدان اروپایی خود برای افزایش فشار بر سودان و روسیه هماهنگ شود.
در نهایت، ماهیت تهدیدی که آمریکایی‌ها می‌بینند تعیین می‌کند که واکنش آنها تا چه حد تهاجمی است. اگر ایالات متحده نزدیکی سودان و روسیه را تهدیدی مستقیم برای امنیت خود یا منافع متحدانش بداند، ممکن است اقدامات نظامی یا دیپلماتیک شدیدتری اتخاذ کند. اگر تأثیر محدود باشد، می تواند فقط وضعیت را زیر نظر داشته باشید و اقدامات مهاری انجام دهید.
ایران:
با گذشت بیش از یک سال از عادی سازی روابط تهران و خارطوم، علی یوسف وزیر امور خارجه سودان با سفر به تهران، با عراقچی همتای ایرانی خود، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس و علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، دیدار کرد.
عباس عراقچی با مهمان سودانی مهم‌ترین موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی را بررسی کرد. همچنین علاوه بر امضای یادداشت تفاهم برای تشکیل کمیته مشترک سیاسی، توافقنامه لغو روادید بین دو کشور برای دارندگان گذرنامه دیپلماتیک و خدماتی را امضا کردند.
سفر علی یوسف به تهران سومین سفر در نوع خود از زمان اعلام رسمی از سرگیری روابط دو کشور در اکتبر ۲۰۲۳ است. حسین عوض وزیر خارجه پیشین سودان، پیش از این در مراسم تحلیف پزشکیان به عنوان رئیس جمهور ایران در تابستان گذشته شرکت کرده بود و علی الصادق وزیر امور خارجه اسبق سودان هم در فوریه ۲۰ به تهران آمده بود.
سفر وزیر خارجه سودان به تهران کمتر از یک هفته پس از سفر وی به مسکو و توافق برای اعطای پایگاه دریایی روسیه در سواحل دریای سرخ، همراه با پرسش‌هایی درباره منافعی که تهران و خارطوم می خواهند به دست آورند، انجام می شود.
مصدق مصدق پور، کارشناس مسائل سیاسی، سفر رسمی جبریل ابراهیم وزیر دارایی سودان به تهران را در نوامبر گذشته یادآور شد و معتقد است که سفر مقامات سودانی به تهران و مسکو در چارچوب جهت گیری خارطوم نسبت به متحدان سنتی خود انجام می شود و تاکید کرد که ایران و سودان منافع مشترکی دارند که آنها را به تقویت روابط بین خود ترغیب می کند.
مصدق پور به شبکه الجزیره گفت: سفر یوسف به تهران در زمان بسیار مهمی و با توجه به تحولات انجام می شود که نتایج آن ممکن است به نزدیک شدن بیشتر تهران و خارطوم کمک کند.
این کارشناس مسائل سیاسی ایرانی افزود: خارطوم در چند سال گذشته از دوستی خود با محور صهیونیستی- آمریکایی چیزی عایدش نشد. این بار دو طرف امید خود را به همگرایی جهت گیری‌های خود نسبت به رفتار اشغالگر و آمریکا در منطقه بسته اند.
پس از تجربه تهران در حمایت از برخی جریانات اسلامی در رژیم گذشته سودان، به گفته مصدق پور، این بار بر اقتصاد و منافع ژئوپلیتیکی متمرکز شده است و این بدان معنا نیست که تهران پرونده‌های اسلامی و منطقه‌ای را از سیاست‌های خود حذف می‌کند.
مصدق پور در ادامه با بیان اینکه دولت خارطوم آرزوی جلب حمایت نظامی و دیپلماتیک ایران را از طریق همکاری های اقتصادی دارد، گفت: با توجه به تحولات درگیری در سودان و حمایت برخی کشورهای منطقه از نیروهای پشتیبانی سریع، هدف خارطوم از طریق نزدیک شدن به تهران، دستیابی به موازنه منطقه ای جدید است.
از سوی دیگر صالح حائری قزوینی، پژوهشگر مسائل سیاسی معتقد است که تهران، کشتی‌های دریایی بزرگی در اختیار دارد که به عنوان پایگاه متحرک در آب‌های سرزمینی و دریای آزاد استفاده می‌کند و نیازی به پایگاه‌های نظامی در سودان ندارد.
قزوینی افزود: ایران از ابتدای درگیری با نیروهای پشتیبانی سریع به سمت ارتش سودان گرایش داشته است، زیرا ارتش نماینده مشروعی است که جانشین رژیم قبلی شده است و تهران نمی تواند در فاصله مساوی با طرف های درگیری در این کشور باشد.
وی در پایان گفت: تهران و خارطوم به طور قاطعانه درخواست جمهوری اسلامی برای ایجاد پایگاه نظامی در سودان در ازای اعزام ناو جنگی برای حمایت از ارتش را تکذیب می کنند، با توجه به اینکه درز رسانه ها در مورد قصد ایران برای یافتن جای پایی در سواحل دریای سرخ باعث نگرانی واشنگتن و تل آویو شده است.
اسامه الشیخ، روزنامه نگار سودانی مقیم تهران، سفر وزیر امور خارجه سودان به ایران را در چارچوب اصلاح سیاست های خارجی و اتحادهای جدید خارطوم برای تقویت اقتدار ارتش، پس از ناکام ماندن همه تلاش های این کشور برای نزدیک شدن به اطراف عربی خود و دریافت ضربات از سوی برخی از کشورهایی که در ابتدا به گفته های خود به آن اشاره کرده بود، می خواند.
الشیخ افزود: سفر اخیر هیئت سودانی به روسیه و موافقت آنها با اعطای پایگاه دریایی به مسکو در سواحل دریای سرخ اشاره کرد و توضیح داد که سودان مشرف به یک آبراه مهم است، زیرا دارای خط ساحلی ۸۰۰ کیلومتری است که موقعیت آن را از اهمیت ژئواستراتژیکی برخوردار می کند که قدرت های غربی و برخی کشورهای عربی آن را تحت کنترل دارند.
به گفته این روزنامه نگار سودانی، از آنجایی که سودان بر اثر جنگ داخلی ضعیف شده، خارطوم مجبور است با روسیه و ایران اتحادهای جدیدی ایجاد کند تا از یک سو از ارتش حمایت کند و از سوی دیگر برای روز بعد از درگیری آماده شود.
به نظر الشیخ، سودان علیرغم وعده‌هایی که کشورهای غربی برای لغو تحریم‌ها و کمک به بازسازی آن داده‌اند، امید خود را به قدرت‌های غربی از دست داده است، که باعث شد برای مقابله با چالش‌ها و جاه‌طلبی‌های پیش روی خارطوم به قدرت‌های شرقی و متحدان سابق آنها از جمله ایران روی آورد.
وی در پایان درباره گزارش‌های و ادعاهای هشدار آمیز درباره حضور نظامی ایران در خاک سودان از سوی قدرت‌های منطقه‌ای و غربی است که هرگونه نزدیکی تهران و خارطوم را تهدیدی برای منافع خود می‌دانند، افزود: سودان کشوری مستقل است که روابط خود را بر اساس منافع ملی خود برقرار می‌کند و تسلیم دیکته‌های خارجی نمی شود.
این تحولات در حالی رخ می دهد که سودان از اواسط آوریل ۲۰۲۳ شاهد جنگ ویرانگری بین ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع بوده است که بر اساس برآوردهای سازمان ملل و مقامات محلی بیش از ۲۰ هزار کشته و حدود ۱۵ میلیون آواره و پناهنده بر جای گذاشته است.
