زلزله ای که اردبیل را در هم شکست + فیلم
به گزارش رکنا، صلح عمری یکی از انواع عقد صلح در حقوق ایران است که معمولاً برای انتقال مالکیت اموال با حفظ منافع مصالح (کسی که مال را صلح می‌کند) تا زمان فوت او استفاده میشود. در این نوع قرارداد، شخص (مصالح) مال خود را به شخص دیگری (متصالح) واگذار می‌کند، اما شرط می‌کند که تا پایان عمرش از منافع آن بهره‌برداری کند.
| ویژگی | توضیح |
|---|---|
| انتقال مالکیت همراه با حفظ منافع | مالکیت مال به متصالح منتقل میشود، اما مصالح تا پایان عمر خود از آن استفاده می‌کند. |
| عدم ورود مال به ارث | مال صلح‌شده جزو ترکه محسوب نمی‌شود و ورثه حقی بر آن ندارند. |
| امکان شرط فسخ | مصالح می‌تواند در قرارداد حق فسخ برای خود قائل شود تا در صورت نیاز، صلح را بر هم بزند. |
| نیاز به تنظیم رسمی برای اموال غیرمنقول | برای اموال غیرمنقول (مانند زمین و خانه)، ثبت در دفترخانه اسناد رسمی ضروری است. |
| عدم امکان تصرف متصالح تا زمان فوت مصالح | معمولاً متصالح قبل از فوت مصالح حق تصرف در مال را ندارد، مگر اینکه در قرارداد اجازه داده شود. |
| کاهش مالیات بر ارث | چون انتقال در زمان حیات صورت می‌گیرد، مال شامل مالیات بر ارث نمی‌شود. |
| امکان تعیین شرایط خاص | مصالح می‌تواند شروطی مانند عدم فروش مال توسط متصالح یا تأمین هزینه‌های نگهداری را تعیین کند. |
| غیرقابل رجوع بودن، مگر در صورت شرط | صلح عمری یک عقد لازم است و بدون شرط فسخ، مصالح نمی‌تواند آن را برهم بزند. |
| عدم نیاز به قبول ورثه | بر خلاف وصیت، نیازی به تأیید یا پذیرش ورثه ندارد و به‌محض تنظیم، اجرا میشود. |
انتقال مالکیت همراه با حفظ منافع
در صلح عمری، مالکیت مال به متصالح (گیرنده مال) منتقل میشود، اما مصالح (واگذارکننده مال) تا زمان حیات خود از منافع آن بهره‌برداری می‌کند.
مثلاً اگر مال یک خانه باشد، مصالح می‌تواند تا پایان عمر خود در آن سکونت داشته باشد.
عدم ورود مال به ارث
چون مالکیت در زمان حیات مصالح به متصالح واگذار شده است، این مال پس از فوت مصالح جزو ترکه محسوب نمی‌شود و ورثه حقی بر آن ندارند.
این ویژگی باعث میشود که برخی افراد برای جلوگیری از اختلافات ارثی از صلح عمری استفاده کنند.
امکان شرط فسخ یا غیرقابل فسخ بودن
اگر در قرارداد شرط شده باشد که مصالح حق فسخ داشته باشد، او می‌تواند هر زمان که بخواهد قرارداد را بر هم بزند.
در صورتی که چنین شرطی وجود نداشته باشد، متصالح مالک قطعی مال خواهد شد و مصالح دیگر حقی بر آن نخواهد داشت.
نیاز به تنظیم رسمی برای اموال غیرمنقول
اگر مال صلح‌شده غیرمنقول (مانند خانه یا زمین) باشد، باید در دفترخانه اسناد رسمی ثبت شود تا از مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری شود.
برای اموال منقول (مانند خودرو یا طلا)، ثبت رسمی الزامی نیست، اما داشتن قرارداد مکتوب توصیه میشود.
عدم امکان تصرف متصالح تا زمان فوت مصالح (در اغلب موارد)
در بیشتر قراردادهای صلح عمری، متصالح قبل از فوت مصالح نمی‌تواند از مال استفاده کند یا آن را بفروشد، مگر اینکه در قرارداد حق تصرف برای او در نظر گرفته شده باشد.
کاهش مالیات بر ارث
چون مال در زمان حیات مالک اصلی انتقال پیدا کرده است، پس از فوت او مشمول مالیات بر ارث نمی‌شود.
امکان تعیین شرایط خاص
مصالح می‌تواند در قرارداد شرایطی مانند عدم انتقال به غیر، استفاده رایگان از ملک، پرداخت هزینه‌های نگهداری توسط متصالح و ... را مشخص کند.
غیرقابل رجوع بودن، مگر در صورت شرط
صلح عمری یک عقد لازم است، یعنی مصالح به‌صورت یک‌طرفه نمی‌تواند آن را فسخ کند، مگر اینکه در قرارداد حق فسخ برای او در نظر گرفته شده باشد.
عدم نیاز به قبول ورثه
بر خلاف وصیت که اجرای آن منوط به پذیرش ورثه در بیش از یک‌سوم اموال است، صلح عمری نیازی به موافقت ورثه ندارد و به‌محض تنظیم قرارداد اجرا میشود.
| مزایا و کاربردها | توضیح |
|---|---|
| حفظ اختیار مالک در زمان حیات | مصالح تا زمان فوت خود از مال استفاده می‌کند و کنترل آن را در دست دارد. |
| جلوگیری از اختلافات ارثی | چون مال قبل از فوت مالک به متصالح منتقل میشود، ورثه دیگر حقی بر آن ندارند و اختلافات احتمالی کاهش می‌یابد. |
| انتقال مال بدون نیاز به انحصار وراثت | پس از فوت مصالح، متصالح بدون نیاز به طی مراحل قانونی، مالک قطعی مال خواهد شد. |
| کاهش مالیات بر ارث | چون مال پیش از فوت مصالح منتقل شده است، مشمول مالیات بر ارث نمی‌شود. |
| امکان درج شروط خاص در قرارداد | مصالح می‌تواند شروطی مانند عدم انتقال مال توسط متصالح، استفاده رایگان از مال، یا الزام به پرداخت هزینه‌های نگهداری را تعیین کند. |
| ایجاد امنیت مالی برای مالک در دوران حیات | با حفظ حق استفاده از مال، مصالح می‌تواند در زمان حیات خود از آن بهره ببرد و نگران نیازهای مالی آینده نباشد. |
| عدم نیاز به موافقت ورثه | بر خلاف وصیت که فقط نسبت به یک‌سوم اموال بدون اجازه ورثه نافذ است، صلح عمری نیازی به پذیرش یا موافقت ورثه ندارد. |
| قابل تنظیم برای اموال منقول و غیرمنقول | هم برای اموال غیرمنقول (مثل زمین و خانه) و هم برای اموال منقول (مثل خودرو و طلا) قابل استفاده است. |
| قابلیت فسخ در صورت درج شرط | در صورتی که حق فسخ در قرارداد قید شده باشد، مصالح می‌تواند در صورت تغییر شرایط، صلح را بر هم بزند. |
حفظ اختیار مالک در زمان حیات
یکی از مهم‌ترین مزایای صلح عمری این است که مصالح (کسی که مال را صلح می‌کند) همچنان اختیار استفاده از مال خود را دارد. او می‌تواند تا پایان عمر از آن بهره‌برداری کند، مثلاً اگر ملک باشد، در آن سکونت داشته باشد یا از اجاره آن درآمد کسب کند. این ویژگی باعث میشود که مصالح از نظر مالی احساس امنیت کند، زیرا همچنان بر مال خود تسلط دارد.
جلوگیری از اختلافات ارثی
با استفاده از صلح عمری، مالک می‌تواند در زمان حیات خود اموالش را به افراد مشخصی انتقال دهد و از ایجاد اختلافات بین ورثه پس از فوت جلوگیری کند. در بسیاری از موارد، پس از فوت افراد، ورثه بر سر تقسیم ارث دچار اختلاف می‌شوند، اما با این روش، مالکیت به طور قطعی تعیین شده و امکان بروز چنین مشکلاتی کاهش می‌یابد.
انتقال مال بدون نیاز به انحصار وراثت
پس از فوت مالک، اموالی که به ارث می‌رسند نیاز به طی مراحل انحصار وراثت دارند که ممکن است زمان‌بر و هزینه‌بر باشد. اما در صلح عمری، چون مالکیت پیش از فوت به متصالح (گیرنده مال) منتقل شده است، دیگر نیازی به طی این مراحل نیست و متصالح مستقیماً مالک قطعی مال خواهد شد.
کاهش مالیات بر ارث
مالیاتی که بر اموال به ارث رسیده اعمال میشود، می‌تواند مبلغ قابل توجهی باشد. اما در صلح عمری، چون انتقال مالکیت در زمان حیات مصالح انجام میشود، این اموال مشمول مالیات بر ارث نخواهند شد. این مزیت به‌ویژه برای افرادی که دارایی‌های ارزشمندی دارند، اهمیت زیادی دارد.
امکان درج شروط خاص در قرارداد
مصالح می‌تواند در قرارداد شرایط خاصی تعیین کند تا منافع او در آینده حفظ شود. برخی از این شرایط عبارتند از:
عدم امکان فروش مال توسط متصالح تا زمانی که مصالح زنده است.
استفاده رایگان از ملک توسط مصالح، مثلاً اگر خانه‌ای را صلح کند، می‌تواند در آن سکونت داشته باشد.
تعهد متصالح به پرداخت هزینه‌های نگهداری، مثل مالیات، قبض‌های خدماتی و هزینه‌های تعمیر و نگهداری.
ایجاد امنیت مالی برای مالک در دوران حیات
برخی از افراد ممکن است در دوران سالمندی یا کهولت سن نگران تأمین مالی خود باشند. از آنجایی که در صلح عمری مالکیت منتقل میشود، اما استفاده از مال برای مصالح حفظ میشود، او می‌تواند همچنان از آن استفاده کند، بدون اینکه نگران از دست دادن دارایی‌اش باشد.
عدم نیاز به موافقت ورثه
برخلاف وصیت‌نامه که فقط درباره یک‌سوم اموال بدون نیاز به اجازه ورثه معتبر است، در صلح عمری ورثه هیچ حقی برای مخالفت ندارند و مالک می‌تواند هرطور که بخواهد اموالش را به دیگران منتقل کند. این موضوع برای کسانی که قصد دارند اموال خود را به فرد یا افرادی خاص بدهند، بسیار کاربردی است.
قابل تنظیم برای اموال منقول و غیرمنقول
یکی از ویژگی‌های مهم صلح عمری این است که محدود به اموال غیرمنقول (مثل خانه و زمین) نیست. این نوع قرارداد را می‌توان برای اموال منقول نیز اجرا کرد، مانند خودرو، طلا، سهام، پول و حتی وسایل گران‌بها.
قابلیت فسخ در صورت درج شرط
صلح عمری ذاتاً یک عقد لازم است، یعنی به‌صورت یک‌طرفه قابل فسخ نیست. اما اگر مصالح در قرارداد شرط کند که حق فسخ برای او محفوظ باشد، در صورتی که شرایط تغییر کند یا او نظرش عوض شود، می‌تواند قرارداد را لغو کند و مالکیت را دوباره به خود بازگرداند.
قرارداد صلح عمری
این قرارداد در تاریخ …………… بین افراد ذیل منعقد گردید:
۱. مصالح: آقای / خانم …………… فرزند …………… به شماره ملی …………… متولد …………… به نشانی …………… که از این پس "مصالح" نامیده میشود.
۲. متصالح: آقای / خانم …………… فرزند …………… به شماره ملی …………… متولد …………… به نشانی …………… که از این پس "متصالح" نامیده میشود.
ماده ۱ - موضوع صلح
مصالح، مالکیت مورد صلح را که شامل …………… (مشخصات دقیق ملک، خودرو، سهام یا هر نوع مال دیگر) می‌باشد، به متصالح صلح نمود، مشروط بر اینکه مصالح تا پایان عمر خود از منافع آن بهره‌مند گردد.
ماده ۲ - شرایط صلح
۱. مصالح تا زمان حیات خود، حق استفاده و بهره‌برداری از مورد صلح را دارد و متصالح نمی‌تواند بدون اجازه مصالح در آن تصرف نماید.
۲. پس از فوت مصالح، متصالح مالک قطعی و بدون قید و شرط مورد صلح خواهد شد.
۳. مصالح حق فسخ / عدم فسخ این قرارداد را برای خود محفوظ می‌دارد. (در صورت شرط فسخ، باید نحوه اعمال آن مشخص شود).
۴. متصالح تا زمان حیات مصالح، حق انتقال، فروش، اجاره و واگذاری مورد صلح را ندارد / دارد.
۵. هزینه‌های نگهداری، مالیات و سایر هزینه‌های مربوط به مورد صلح بر عهده مصالح / متصالح خواهد بود.
ماده ۳ - انتقال و ثبت رسمی
چنانچه مورد صلح یک مال غیرمنقول باشد، این قرارداد باید در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت برسد. در غیر این صورت، مصالح و متصالح ملزم به اجرای مفاد قرارداد می‌باشند.
ماده ۴ - حل اختلاف
در صورت بروز هرگونه اختلاف ناشی از این قرارداد، موضوع از طریق مذاکره حل و در صورت عدم توافق، از طریق مراجع قضایی پیگیری خواهد شد.
ماده ۵ - نسخه‌های قرارداد
این قرارداد در … نسخه تنظیم گردید که هر نسخه حکم واحد را دارد و برای طرفین لازم‌الاجرا است.
امضا مصالح: ……………
امضا متصالح: ……………
امضای شهود:
۱. ……………
۲. ……………
| مقایسه | صلح عمری | وصیت |
|---|---|---|
| زمان اجرای اثر حقوقی | در زمان حیات مصالح اجرا میشود و مالکیت در همان زمان منتقل می‌گردد. | پس از فوت وصیت‌کننده اجرا میشود و قبل از فوت هیچ اثری ندارد. |
| نیاز به موافقت ورثه | نیازی به پذیرش ورثه ندارد و مصالح می‌تواند اموالش را به هر کسی که بخواهد صلح کند. | اگر وصیت بیش از یک‌سوم اموال باشد، برای اجرای آن نیاز به موافقت ورثه است. |
| ثبت و رسمیت | برای اموال غیرمنقول باید در دفترخانه اسناد رسمی ثبت شود. | وصیت‌نامه می‌تواند رسمی، خودنوشت یا سری باشد و ثبت رسمی آن الزامی نیست. |
| قابلیت رجوع | اگر در قرارداد شرط فسخ درج شده باشد، مصالح می‌تواند آن را برهم بزند؛ در غیر این صورت، قابل رجوع نیست. | تا زمانی که وصیت‌کننده زنده است، می‌تواند وصیت خود را تغییر دهد یا لغو کند. |
| نوع عقد یا ایقاع | عقد لازم است (در صورت عدم شرط فسخ، یک‌طرفه قابل برهم‌زدن نیست). | یک ایقاع است و وصیت‌کننده هر زمان بخواهد می‌تواند آن را تغییر دهد. |
| محدودیت در میزان مال | هیچ محدودیتی در مقدار مال وجود ندارد؛ مالک می‌تواند تمام اموال خود را صلح کند. | وصیت فقط در مورد یک‌سوم اموال بدون اجازه ورثه معتبر است. |
| هدف اصلی | معمولاً برای جلوگیری از اختلافات ارثی، کاهش مالیات بر ارث، و حفظ اختیار مالک در زمان حیات انجام میشود. | بیشتر برای تعیین تکلیف اموال پس از فوت و اجرای خواسته‌های شخصی استفاده میشود. |
| امکان تصرف در مال توسط وارث یا گیرنده | متصالح تا زمانی که مصالح زنده است، معمولاً نمی‌تواند در مال دخل و تصرف کند (مگر طبق شروط قرارداد). | موصی‌له (گیرنده مال در وصیت) تا زمانی که وصیت‌کننده زنده است، هیچ مالکیتی بر مال ندارد. |
بله، در صلح عمری مالکیت مال به متصالح (گیرنده مال) منتقل میشود، اما مصالح (صلح‌کننده) تا پایان عمر خود حق استفاده و بهره‌برداری از آن را دارد. به این معنا که مصالح همچنان می‌تواند از مال استفاده کند، مثل اینکه در خانه‌ای که صلح کرده زندگی کند یا از اجاره آن بهره ببرد.
با این حال، متصالح قبل از فوت مصالح حق دخل و تصرف کامل در مال را ندارد، مگر اینکه در قرارداد شرط دیگری ذکر شده باشد. پس از فوت مصالح، متصالح مالک قطعی و بدون قید و شرط مال میشود.
صلح عمری به‌صورت پیش‌فرض یک عقد لازم است و قابل فسخ نیست، یعنی پس از امضای قرارداد، مصالح (صلح‌کننده) نمی‌تواند به‌صورت یک‌طرفه آن را برهم بزند.
اما اگر در قرارداد شرط فسخ ذکر شده باشد، امکان فسخ وجود دارد. برای مثال، مصالح می‌تواند در متن قرارداد صلح قید کند که هر زمان که بخواهد، حق فسخ دارد یا اگر متصالح به تعهدات خود عمل نکند، صلح باطل شود. در این صورت، مصالح می‌تواند طبق شرایط تعیین‌شده، قرارداد را فسخ کند.
خیر، صلح عمری شامل مالیات بر ارث نمی‌شود زیرا مالکیت مال در زمان حیات مصالح به متصالح منتقل میشود. مالیات بر ارث فقط به اموالی تعلق می‌گیرد که در زمان فوت متوفی در مالکیت او باشند. از آنجا که مال قبل از فوت از دارایی مصالح خارج شده، دیگر جزو اموال ارثی محسوب نمی‌شود و ورثه نیازی به پرداخت مالیات بر ارث نخواهند داشت.
اما نکته مهم این است که:
اگر صلح عمری برای اموال غیرمنقول (مثل خانه و زمین) باشد، ممکن است در زمان انتقال مشمول مالیات نقل و انتقال ملک شود. این مالیات با مالیات بر ارث متفاوت است و بسته به قوانین مالیاتی کشور، باید هنگام تنظیم سند رسمی پرداخت شود.
خیر، ورثه نمی‌توانند صلح عمری را باطل کنند، مشروط بر اینکه صلح به‌درستی و به‌صورت رسمی تنظیم شده باشد.
دلایل عدم امکان ابطال صلح عمری توسط ورثه:
انتقال مالکیت در زمان حیات مصالح → در صلح عمری، مال پیش از فوت مصالح از دارایی او خارج شده و دیگر جزء ارث محسوب نمی‌شود. بنابراین، ورثه حقی برای ادعای مالکیت آن ندارند.
لازم بودن عقد صلح → صلح عمری ذاتاً یک عقد لازم است و به‌محض امضا و انتقال رسمی مالکیت، دیگر قابل‌رجوع نیست (مگر اینکه شرط فسخ در قرارداد ذکر شده باشد).
عدم نیاز به رضایت ورثه → برخلاف وصیت که اگر بیش از یک‌سوم اموال باشد، نیاز به اجازه ورثه دارد، در صلح عمری، مصالح می‌تواند تمام اموال خود را بدون نیاز به اجازه ورثه صلح کند.
ثبت رسمی در دفترخانه → اگر صلح عمری به‌صورت رسمی در دفترخانه اسناد رسمی ثبت شده باشد، از نظر قانونی معتبر است و ورثه نمی‌توانند بعد از فوت مصالح آن را باطل کنند.
تنها راه‌های احتمالی ابطال صلح عمری:
اگر ثابت شود که صلح تحت اجبار، اکراه، فریب یا بدون اراده واقعی مصالح انجام شده است.
اگر ثابت شود که مصالح در زمان صلح، فاقد اهلیت قانونی (مانند زوال عقل) بوده است.
اگر قرارداد صلح عمری از نظر شکلی یا قانونی دارای نقص باشد (مثلاً در دفترخانه به‌درستی ثبت نشده باشد).
خیر، صلح عمری فقط مختص اموال غیرمنقول (مانند ملک و زمین) نیست و می‌توان آن را برای اموال منقول نیز انجام داد.
اموالی که می‌توان در قالب صلح عمری منتقل کرد:
اموال غیرمنقول: خانه، زمین، مغازه، آپارتمان و سایر املاک.
اموال منقول:
خودرو
طلا و جواهرات
سهام شرکت‌ها
سپرده‌های بانکی
سرقفلی مغازه
حق امتیاز (مثل امتیاز آب، برق، گاز یا تلفن)
نحوه ثبت صلح عمری برای اموال مختلف:
برای اموال غیرمنقول → ثبت رسمی در دفترخانه اسناد رسمی الزامی است.
برای اموال منقول → نیازی به ثبت رسمی در دفترخانه ندارد، اما برای اطمینان بیشتر می‌توان قرارداد را محضری کرد یا اسناد مالکیت را به نام متصالح تنظیم کرد.
| موضوع | صلح عمری | وصیت |
|---|---|---|
| محدودیت در میزان مال | ندارد، مصالح می‌تواند تمام یا بخشی از اموال خود را صلح کند. | دارد، بدون اجازه ورثه فقط یک‌سوم اموال قابل وصیت است. |
| نیاز به اجازه ورثه | نیاز ندارد، مالک می‌تواند بدون موافقت ورثه اموال خود را صلح کند. | دارد، اگر بیش از یک‌سوم باشد، اجرای وصیت منوط به اجازه ورثه است. |
| زمان انتقال مالکیت | در زمان حیات مصالح مالکیت منتقل میشود. | بعد از فوت موصی اجرا میشود. |
| قابلیت تغییر یا فسخ | فقط در صورتی که حق فسخ در قرارداد ذکر شده باشد، قابل فسخ است. | تا زمانی که وصیت‌کننده زنده است، می‌تواند آن را تغییر دهد یا لغو کند. |
| اثرگذاری بر ارث | اموالی که صلح شده‌اند، جزو ارث محسوب نمی‌شوند. | اموال وصیت‌شده پس از فوت و طبق شرایط ارث تقسیم می‌شوند. |
بستگی به نوع مال دارد:
اموال غیرمنقول (ملک، زمین، مغازه و...) → بله، ثبت رسمی الزامی است.
طبق قوانین ثبتی، انتقال مالکیت املاک باید در دفترخانه اسناد رسمی ثبت شود.
بدون ثبت رسمی، انتقال مالکیت معتبر نخواهد بود و ممکن است ورثه یا اشخاص دیگر ادعای مالکیت کنند.
اموال منقول (خودرو، طلا، سهام، سپرده بانکی و...) → ثبت رسمی الزامی نیست، اما توصیه میشود.
برای خودرو، می‌توان از دفترخانه یا مراکز تعویض پلاک انتقال را انجام داد.
برای سهام، انتقال باید در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار ثبت شود.
برای سپرده بانکی، می‌توان به بانک مراجعه و صلح‌نامه را تنظیم کرد.
جلوگیری از ادعای ورثه یا اشخاص دیگر
اطمینان از قانونی بودن انتقال مالکیت
امکان استناد در مراجع قانونی در صورت بروز اختلاف
نتیجه:
برای اموال غیرمنقول، ثبت در دفترخانه ضروری است.
برای اموال منقول، ثبت رسمی الزامی نیست، اما برای حفظ حقوق متصالح، بهتر است انجام شود.
خیر، صلح عمری هیچ محدودیتی در میزان مال ندارد و مصالح می‌تواند تمام یا بخشی از اموال خود را صلح کند. برخلاف وصیت که بدون اجازه ورثه فقط تا یک‌سوم اموال قابل اجراست، در صلح عمری مالک می‌تواند هر مقدار از دارایی خود را به هر شخصی که بخواهد، صلح کند.
نکات مهم درباره میزان مال در صلح عمری:
امکان صلح کل دارایی‌ها → مصالح می‌تواند تمام اموال خود (ملک، زمین، حساب بانکی، خودرو، سهام و...) را صلح کند.
عدم نیاز به رضایت ورثه → صلح عمری برخلاف وصیت، نیازی به موافقت ورثه ندارد و بعد از فوت مصالح، ورثه نمی‌توانند ادعایی نسبت به آن مال داشته باشند.
امکان تعیین شروط → مصالح می‌تواند شرط کند که تا پایان عمر از مال استفاده کند یا فقط بخشی از اموال را صلح نماید.
عدم تأثیر بر سایر دارایی‌ها → اگر فقط بخشی از اموال صلح شود، سایر دارایی‌ها طبق قوانین ارث تقسیم می‌شوند.
