به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، بدون تردید انقلاب اسلامی ایران نقش برجسته‌ای در معادلات سیاسی جهان در نیم قرن اخیر داشته است. استقرار نظام جمهوری اسلامی یکی از رهاورد‌های این انقلاب است که میراث ماندگار حضرت امام خمینی (ره) به شمار می‌رود؛ بر این اساس دوست و دشمن در تحلیل انقلاب اسلامی و تحولات سیاسی ناشی از آن، به ابعاد شخصیتی حضرت امام توجهی ویژه داشته‌اند. این ابعاد می‌تواند شامل جنبه‌های اخلاقی، معنوی، علمی و سیاسی باشد؛ زیرا هر یک از این مولفه‌ها تاثیری ویژه بر شکل گیری شخصیت سیاسی امام (ره) داشته است.
جنبه‌های معنوی شخصیت ایشان - هر چند که در تحلیل‌های سیاسی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد- از ابعادی است که به روشنی تاثیرات آن بر دیدگاه‌های سیاسی امام (ره) هویداست. بررسی زندگانی ایشان نشان می‌دهد رشد شخصیت معنوی شان ناشی از تعبد به احکام شریعت است که تبلور آن در مناسک دینی دیده می‌شود. ماه مبارک رمضان نیز یکی از همین مناسک است که اسلام تاکید ویژه‌ای بر آن داشته و طبعا امام (ره) نیز به عنوان یک عالم دینی آن را مورد توجه قرار داده است.
نقش ماه رمضان در رشد فردی
در باب سعادت فردی، امام خمینی (ره) ماه مبارک رمضان را به مثابه ابزاری برای اصلاح نفس می‌داند. ایشان معتقد است: "از همه بالاتر این است که انسان خودش را اصلاح کند در ماه رمضان، ما محتاج به اصلاح هستیم، محتاج به تهذیب نفس هستیم، تا آن دم آخر ما محتاجیم. پیغمبر‌ها هم محتاجند. انبیای بزرگ هم محتاجند، منتها آن‌ها احتیاج خودشان را فهمیده‌اند و دنبالش عمل کرده‌اند، و ما از باب اینکه حجاب داریم نتوانستیم بفهمیم و به تکالیف خودمان عمل نکردیم" (صحیفه امام، ج ۱۸؛ ۱۳۶۳/۳/۹).
از منظر ایشان اصلاح نفس از طریق دوری از هوای نفس است. ایشان در این باب بیان داشته‌اند: "این ضیافت، همه‌اش ترک است؛ ترک شهوات از قبیل خوردنیها، نوشیدنی‌ها و جهات دیگری که شهوات انسان اقتضا می‌کند. خداوند دعوت کرده است ما را به اینکه شما باید وارد بشوید در این میهمانخانه و این ضیافت هم جز ترک، چیزی نیست؛ ترک هواها، ترک خودیها، ترک منیها، منیتها. اینها همه در این میهمانخانه است و ما باید حساب کنیم ببینیم که آیا وارد شدیم در این میهمانخانه یا اصلًا، وارد نشدیم، راهمان دادند به این ضیافت خانه یا نه، استفاده کردیم از این ضیافت الهی یا نه" (صحیفه امام، ج ۲۱؛ ۱۳۶۷/۲/۲۷).
سیره عملی امام (ره) نشان می‌دهد ایشان در زندگی شخصی خود همواره تلاش داشته‌اند به این باور جامه عمل بپوشانند؛ از این رو رهبر معظم انقلاب حضرت ایت الله خامنه‌ای با اشاره به این مطلب بیان داشته‌اند: " بنده این را مکّرر گفته‌ام. معمولاً امام در ماه رمضان، دیدار نداشتند. البته ما گاهی بین ماه رمضان می‌رفتیم و با ایشان ملاقات می‌کردیم - افطاری، یا به دلیل دیگری پهلوی ایشان بودیم؛ یک بار یا دو بار -، اما غالباً مردم ایشان را نمی‌دیدند؛ ما هم کمتر از معمول می‌دیدم. بعد از ماه رمضان که انسان ایشان را می‌دید، در یک دیدار و ملاقاتی که با مردم حرف می‌زدند، آدم به طور محسوس می‌فهمید که ایشان در این یک ماه، نورانیتر شده‌اند آدم، این را حس می‌کرد. پیرمرد هشتاد و چند ساله - نزدیک نود ساله - این یک ماهه حرکت می‌کرد و پیش می‌رفت! همیشه در حال حرکت بودند؛ امّا ماه رمضان، بیشتر و جدّیتر! چون میدان، میدان مناسبتری است" (بیانات رهبر معظم انقلاب ۱۳۷۶/۱۱/۱).
نقش ماه رمضان در سعادت اجتماعی
شاید بدوا به نظر برسد تاکید امام بر اصلاح نفس از طریق ترک خواهش‌های نفسانی تنها نردبانی برای رشد فردی است؛ اما تمرکز بر بیانات ایشان نشان می‌دهد حضرت امام بر این باورهستند که این عامل سهمی فراتر از زندگی فردی دارد. بر این اساس ایشان معتقد بودند:" تمام این جنگ‌ها و تمام این نزاع‌هایی که در این عالم واقع می‌شود، چه در یک عایله واقع بشود یا در همه عالم، که آن هم یک عایله است، تمام اینها از همین سرکشی نفس است؛ و ضیافت الله در آنجا، که ما دعوت بر آن شدیم، این است که وارد بشویم در آنجا و ترک کنیم آن شهوات نفسانیه را، و این بسیار مشکل است" (صحیفه امام، ج ۲۰؛ ۱۳۶۶/۳/۸).
ایشان در جایی دیگر هم بیان داشته‌اند: "اگر همین ماه مبارک رمضان مسلمین خودشان را به طور جمعی به ضیافت خدا وارد کرده بودند و تزکیه کرده بودند، تصفیه کرده بودند خودشان را، ممکن نبود زیر بار ظلم بروند. زیر بار ظلم رفتن مثل ظلم کردن، هر دواش از ناحیه عدم تزکیه است" (صحیفه امام، ج ۱۸؛ ۱۳۶۳/۴/۱۰)؛ بنابراین ماه مبارک رمضان نه تنها عاملی برای اصلاح فرد، بلکه ابزاری برای رشد جامعه است. ایشان در بسیاری از بیانات خود مسلمانان را به این مهم توجه داده و تلاش کرده‌اند انسان مسلمان را از مناسک فردی رمضان گذر داده و به برکات اجتماعی این ماه مبارک توجه دهند. ایشان از مسلمانان می‌خواهند با استمداد از این ماه، علیه استعمارگران و مستکبران جهان به پا خاسته و با آن‌ها به مبارزه بپردازند. امام (ره) در پیامی به مسلمانان ایران و جهان می‌گویند: "با حلول ماه مبارک رمضان، ماه عبادت و سازندگی، ماه تجدید قوای معنوی، شهر الله الاعظم که در آن عموم مسلمین در صف واحد متوجه به موضع قدرت لا یزال و تجهیز در مقابل قوای طاغوتی هستند، لازم است با توحید قدرت و قدرت واحده در مقابل طاغوت‌های زمان و چپاولگران بین المللی بپاخیزند و از ممالک اسلامی دفاع کنند، و دست خائنان را کوتاه و امید آنان را قطع کنند" (صحیفه امام، ج ۹؛ ۱۳۵۸/۵/۳).
همچنین ایشان معتقدند: "لازم است در شهر رمضان- که شهر اجتماعات اسلامی است- مومنین در مجامع عمومی پرده از توطئه‌های غول جهانخوار برداشته و خطرات این دشمن انسانیت را بر ملا کنند" (صحیفه امام، ج ۹؛ ۱۳۵۸/۵/۳).
ماه رمضان به مثابه ابزار تقویت قدرت نرم جهان اسلام
امام خمینی با رصد راهبرد‌های دشمن برای مبارزه با دنیای اسلام، بر این باور هستند تا هنگامی که دنیای اسلام از قدرت نرم برخوردار است، نباید از قدرت سخت دشمن هراس داشته باشد. ایشان ماه مبارک رمضان و مناسک آن را ابزاری برای تقویت قدرت نرم جبهه اسلام می‌دانند؛ امام در این باب با خطاب قرار دادن روحانیون می‌گویند: "حفظ مساجد امروز جزء اموری است که اسلام به او بسته است. ماه مبارک رمضان و بعد از ماه مبارک رمضان هم، مسجد‌ها را آباد کنید... اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید. ترس از امریکا و شوروی و اینها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام، پشت کنید به مساجد" (صحیفه امام، ج ۱۳؛ ۱۳۵۹/۴/۲۰).
با تکیه بر این دیدگاه، امام (ره) با اینکه علت مبارک بودن ماه رمضان را نزول قرآن بر قلب رسول اکرم (ص) می‌دانند (۱۳۶۴/۳/۲۰)، اما برکت اصلی ماه رمضان را منوط به حل مشکلات جامعه اسلامی می‌دانند. ایشان به صراحت در این باب بیان داشته‌اند"این ماه مبارک رمضان بر همه مسلمین مبارک باد! و مبارک آن روزی است که مسلمین با احساس وظیفه بتوانند بر مشکلات خودشان غلبه کنند" (صحیفه امام، ج ۱۳؛ ۱۳۵۹/۵/۱۸).
کلام پایانی اینکه در منظومه فکری امام خمینی (ره) انسان مسلمان باید از ساحت حیات فردی گذر کرده مهیای ورود به عرصه اجتماعی حیات برای ایفای رسالت الهی خود شود و رمضان پلی است که می‌تواند یاری گر انسان در گذار از این مرحله باشد؛ بنابراین این ماه را نعمتی می‌دانند که که نمی‌توان از عهده شکرش بدر آمد؛ اما در عین حال باید کوشش کرد که از برکات آن برای اصلاح خود بهره‌مند شد: "این ماه مبارک رمضان با آن همه برکاتی که دارد، ما نمی‌توانیم از عهده شکر یکی‌اش برآییم، ولی باید کوشش کنیم که در این ماه مبارک رمضان که بر ما گذشت، اگر حالی پیدا شد، این حال را تا ماه رمضان دیگر نگه داریم و اگر حالی پیدا نشد، متاسف باشیم و کوشش کنیم که پیدا کنیم. این هیاهو‌ها همه رفتنی است، تمام شدنی است، آنچه که هست آنی است که پیش خود ماست، آن باقی است و با ماست و ما باید کوشش کنیم که باطن خودمان را اصلاح کنیم" (صحیفه امام، ج ۲۰؛ ۱۳۶۵/۳/۱۹).
پژوهشگر و نویسنده: عباس کریمیان
