راضیه احقاقی:  سهم مترو از بودجه شهرداری 8 درصد، سهم اتوبوسرانی از این بودجه 7‌درصد و سهم بزرگراه‌‌سازی نیز 8‌درصد در نظر گرفته شده است. درحالی بررسی جزئی ارقام بودجه این اعداد را حاصل می‌کند که شورای شهر و شهرداری تهران بر تخصیص بخش قابل‌توجه بودجه به حمل‌ونقل عمومی تاکید دارند؛ با وجود این به نظر می‌رسد که بخش عمده‌‌ای از این تخصیص صرف هزینه‌‌های جاری شده و در نهایت حمل‌ونقل عمومی به دلیل مانع بودجه‌‌ای از توسعه باز می‌‌ماند. 

حدود 22‌درصد کل بودجه شهرداری صرف حقوق و دستمزد می‌شود؛ این در حالی است که سهم حقوق در بودجه شهرهای بزرگ در کشورهای توسعه‌یافته دنیا کمتر از 12‌درصد است. در حالی سهم بزرگراه‌‌سازی و توسعه مترو و اتوبوسرانی از بودجه شهرداری تهران یکسان درنظر گرفته شده است که بر اساس طرح جامع ترافیک و حمل‌ونقل، تهران به لحاظ طول بزرگراه‌‌ها به اهداف برنامه در افق 1409 رسیده، اما فاصله معناداری با اهداف حمل‌ونقل عمومی در این افق دارد. با وجود این رئیس شورای شهر تهران در پاسخ به سوال «دنیای‌اقتصاد» از ضرورت استمرار بزرگراه‌‌سازی در شهر تهران همزمان با توسعه حمل‌ونقل عمومی می‌‌گوید.

بودجه 1404 شهرداری تهران پس از بررسی در کمیسیون‌‌های مختلف شورای شهر به تصویب رسید و برای تایید نهایی به فرمانداری تهران اعلام شد؛ در حالی که اعضای شورای شهر این بودجه را شهروند‌محور ارزیابی کرده و معتقدند در آن سهم ویژه‌‌ای برای توسعه حمل‌ونقل با محوریت حمل‌ونقل عمومی درنظر گرفته شده است؛ اما بررسی آمار و جزئیات لایحه بودجه از وضعیتی متفاوت حکایت دارد.  بررسی‌‌های «دنیای‌اقتصاد» کم‌‌توجهی به حمل‌ونقل عمومی را از منظر چهار خط کش شامل «نظرات شهروندان»، «عدم‌تطابق با طرح جامع ترافیک و حمل‌ونقل شهر تهران»، «سهم حمل‌ونقل در بودجه» و «الگوی بودجه-هزینه شهرداری‌‌ها در سایر نقاط دنیا» دنبال می‌کند.

نارضایتی عمومی از حمل‌ونقل عمومی

توسعه حمل‌ونقل عمومی به لحاظ ترافیکی و اثرگذاری بر آلودگی هوا جزو اصلی‌‌ترین مطالبات پایتخت‌‌نشینان است؛ مطابق آمارها حداکثر 20‌درصد تردد در سطح شهر تهران توسط حمل‌‌ونقل عمومی انجام می‌شود؛ این در حالی است که سهم حمل‌ونقل عمومی در جابه‌‌جایی مردم در کلان‌شهرهای دنیا حدود 50‌درصد است. کمبود ناوگان اتوبوس، تاکسی و کمبود زیرساخت مترویی از سویی جابه‌‌جایی بخش قابل‌توجهی از شهروندانی را که از این وسایل برای رفت‌وآمد استفاده می‌کنند دشوار کرده و از سوی دیگر تشویق سایر افراد جامعه برای جایگزینی حمل‌ونقل عمومی به استفاده از خودروی شخصی را غیرممکن ساخته است.

عدم‌تطابق با اهداف طرح جامع حمل‌‌و‌‌نقل و ترافیک

تهران دارای طرح جامع ترافیک و حمل‌ونقل است؛ بنابراین هرگونه اظهارنظری درخصوص وضعیت ترافیک و حمل‌ونقل در سطح شهر تهران باید بر اساس مقایسه با طرح جامع در افق 1409‌سنجیده شود. در طرح جامع ترافیکی شهر تهران مجموع طول بزرگراه‌‌ها برابر 555 کیلومتر در افق 1409 هدف‌‌گذاری شده بود؛ اگرچه اطلاع دقیقی از طول بزرگراه‌‌های شهر تهران در حال حاضر وجود ندارد؛ اما در سال 1396 ساخت 540 کیلومتر بزرگراه در تهران محقق شده بود و بنابراین تهران به لحاظ زیرساخت بزرگراهی چالش مهمی ندارد.  این در حالی است که در طرح جامع ترافیک و حمل‌ونقل شهر تهران برای سال 1409 ساخت و تکمیل 10 خط متروی درون‌‌شهری و 4 خط متروی برون‌‌شهری هدف‌گذاری شده است. 

در حالی سال 1403 به پایان می‌رسد که از 7 خط متروی راه‌‌اندازی شده در سطح شهر تهران، 3 خط نصفه و نیمه به بهره‌‌برداری رسیده و با محدودیت جدی در تامین واگن مواجه است. البته تمامی خطوط متروی شهر تهران با کمبود واگن مواجه است، اما خطوطی که در سال‌های اخیر به شکل نیمه‌کاره بهره‌‌برداری شده‌‌اند؛ با چالش دوچندانی در زمینه تامین قطار مواجه هستند. میزان بودجه‌‌های در نظر گرفته شده در بودجه شهرداری تطبیقی با اهداف توسعه خطوط مترو در افق 1410 ندارد.  در حالی در طرح جامع ترافیک شهر تهران احداث 4 خط مترو (خط ریلی پرسرعت حومه‌‌ای) برای شهر تهران درنظر گرفته شده که هیچ یک از خطوط مترو حومه‌‌ای شهر تهران پرسرعت نیستند.

همچنین مطابق برآورد طرح جامع ترافیک، حداقل تعداد اتوبوس در شهر تهران 6‌هزار خودرو است؛ این در حالی است که در شرایط کنونی تهران 3‌هزار اتوبوس دارد و تعداد اتوبوس‌‌ها فاصله جدی با اهداف این زمینه دارد.

مانع بودجه‌‌ای توسعه حمل‌ونقل عمومی

اعضای شورای شهر و شهرداری تهران بر سهم 50 درصدی حمل‌ونقل از کل بودجه شهرداری تاکید دارند؛ با وجود این بررسی‌‌ها حاکی از آن است که بخش عمده‌‌ای از این بودجه صرف حقوق و دستمزد می‌شود و سهم واقعی حمل‌ونقل عمومی از کل بودجه محدود است. در لایحه بودجه 1404 رقم 19‌هزار میلیارد تومانی برای توسعه و تکمیل خطوط مترو در نظر گرفته شده که این رقم معادل حدود 8‌درصد کل بودجه است؛ همچنین سهم خطوط اتوبوسرانی از بودجه شهرداری حدود 17‌هزار میلیارد تومان است که این رقم نیز معادل 7‌درصد کل لایحه بودجه است.

با وجود این در لایحه بودجه 1404 رقمی در حدود 23‌هزار میلیارد تومان برای توسعه شهری در نظر گرفته شده، حدود 19‌هزار میلیارد تومان از این بودجه مربوط به ساخت بزرگراه‌‌ها می‌شود. به این ترتیب سهم توسعه بزرگراه در شهر تهران مطابق سهم حمل ریلی است. تنظیم بودجه بخش مترو به میزان بودجه بزرگراه‌سازی و  مقایسه این ارقام با اهداف طرح جامع ترافیکی و حمل‌ونقل شهر تهران بیانگر کم‌‌توجهی مدیران شهری به لزوم توسعه حمل‌ونقل عمومی است. درواقع خلاف آنچه اعضای شورای شهر می‌‌گویند، همچنان بزرگراه‌‌سازی نسبت به توسعه حمل‌ونقل عمومی در اولویت است.

سهم گزاف حقوق در بودجه شهرداری تهران

بررسی‌‌های «دنیای‌اقتصاد» از سهم حقوق و دستمزد در کل بودجه شهرداری‌‌ها در دنیا حاکی از آن است که این بخش به طور متوسط سهمی 4 تا 15 درصدی را به خود اختصاص می‌دهد؛ در عین حال هر چه شهری کوچک‌تر باشد، سهم حقوق و دستمزد از کل بودجه شهرداری افزایش می‌‌یابد و هر چه شهر بزرگ‌تر باشد، سهم حقوق و دستمزد در کل بودجه کمتر خواهد بود. صرفه‌‌جویی در مقیاس باعث می‌شود که سهم دستمزد از کل بودجه در شهرهای بزرگ‌تر کمتر باشد.  

بر اساس داده‌‌های National League of Cities سهم حقوق و دستمزد از بودجه شهرداری‌‌ها در ایالات متحده آمریکا حدود 5 تا 15‌درصد و به طور متوسط 10‌درصد است. به شکل جزئی‌‌تر سهم حقوق و دستمزد از کل بودجه شهرداری‌‌ها در شهرهای بزرگ آمریکا حدود 5 تا 8‌درصد و در شهرهای کوچک‌تر حدود 10 تا 15‌درصد است.  بر اساس داده‌‌های GOV.UK سهم حقوق و دستمزد از کل بودجه شهرداری‌‌های بریتانیا حدود 7-5درصد است. طبق آمار فدرال در آلمان سهم شهرداری‌‌ها از حقوق و دستمزد تقریبا برابر 8 تا 12‌درصد است. در شهر تورنتو کانادا سهم حقوق و دستمزد از بودجه شهرداری برابر 6 تا 8‌درصد است. در شهرهای ژاپن به دلیل برخورداری از سیستم بسیار متمرکز، هزینه‌‌ حقوق و دستمزد از کل بودجه شهرداری‌‌ها به 4 تا 6‌درصد رسیده است.

در مجموع می‌توان گفت سهم حقوق و دستمزد از کل بودجه شهرداری‌‌ها در دنیا در محدوده 4 تا 15 درصدی نوسان دارد. اما وضعیت در کلان‌شهر تهران به میزان قابل‌توجهی متفاوت است. بر اساس داده‌‌های لایحه بودجه 1404 شهرداری، سهم حقوق و دستمزد از کل بودجه سال آینده حدود 22‌درصد خواهد بود که این رقم به مراتب بالاتر از متوسط جهانی است.

هزینه‌‌های جاری شهرداری به شکل کلی به دو بخش هزینه حقوق و هزینه امور نگهداری شهری تقسیم می‌شود. در حالی که سهم حقوق در لایحه بودجه 1404 برابر 22‌درصد است، سهم کل هزینه جاری شهرداری به 39‌درصد می‌‌رسد. رقم پیشنهادی برای لایحه بودجه 1404 برابر 238‌هزار میلیارد تومان است که شورای شهر با حدود 232‌هزار میلیارد آن موافقت کرده است. در لایحه بودجه امسال سهم حدود 19‌هزار میلیارد تومانی برای توسعه و تکمیل خطوط مترو پیشنهاد شده که این رقم معادل 8‌درصد کل بودجه شهرداری است. در عین حال در لایحه بودجه شهرداری سهم 7 درصدی برای توسعه خطوط اتوبوسرانی تهران پیش‌بینی شده است.  این ارقام بیانگر آن است که بخش عمده بودجه شهرداری تهران به جای آنکه صرف توسعه حمل‌ونقل با رویکرد حمل‌ونقل عمومی شود صرف حقوق و دستمزد و سایر هزینه‌‌های جاری می‌شود. درواقع هزینه‌‌های جاری مانع جدی توسعه شهر تهران است.

بزرگراه‌‌‌سازی نافی توسعه حمل‌‌‌و‌‌‌نقل عمومی نیست!

چمران رئیس شورای شهر تهران در پاسخ به سوال خبرنگار دنیای اقتصاد در خصوص سهم برابر بخش مترو و بزرگراه‌‌‌سازی در بودجه سال آینده شهرداری تهران و تعبیر آن به کم توجهی به حمل و نقل عمومی گفت: توسعه بزرگراه‌‌‌ها و راه‌‌‌ها مغایرتی با توسعه حمل و نقل عمومی ندارد. توسعه حمل و نقل عمومی نیاز به زیرساخت دارد که ساخت راه و بزرگراه بخشی از آن است.  

وی ادامه داد: در بخشی از کشورهای دنیا حمل‌ونقل عمومی بیشترین سهم از بودجه را دارد و سهم توسعه خیابان و راه از بودجه به کمترین میزان رسیده؛ اما در این مناطق توسعه زیرساخت شهری شامل خیابان و بزرگراه تکمیل شده و همین موضوع باعث شده تا شهرداری‌‌‌ها بتوانند عمده توان خود را صرف توسعه حمل ‌ونقل عمومی کنند. حتی در برخی شهرهای دنیا تبدیل خیابان به پیاده‌‌‌راه به دلیل مازاد خیابان در حال اجرا است. 

رئیس شورای شهر تهران گفت: تهران هنوز به لحاظ خیابان و بزرگراه به نسبت شهر و جمعیت با کمبود مواجه است. همچنین مطابق طرح جامع شهر لازم است که بزرگراه‌‌‌سازی در شهر تهران ادامه یابد. شهر تهران همانند مجسمه‌‌‌ای در حال ساخت است؛ بخش‌‌‌هایی از اعضای بدن این مجسمه هنوز تکمیل نشده و باید تمامی این اعضا ساخته شوند. در این شرایط نمی‌‌‌توان گفت که ساخت و تکمیل یک جزء به ساخت دیگر اجزا ارجحیت دارد.  

محمد آخوندی رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر در ادامه در پاسخ به سوال دنیای‌ اقتصاد در خصوص سهم محدود بودجه مترو و اتوبوسرانی نسبت به بودجه بزرگراه‌‌‌سازی گفت: طی سال‌‌‌های اخیر شهرداری تهران در صدد ساخت و تکمیل بزرگراه‌‌‌های جنوب شهر تهران بود؛ از جمله این بزرگراه‌‌‌ها می‌‌‌توان به ساخت آزادراه شوشتری، بزرگراه شهید بروجردی و جنوب بزرگراه یادگار امام اشاره کرد. 

با تکمیل این آزادراه و بزرگراه‌‌‌ها بخش قابل‌توجهی از ترافیک در مناطق جنوبی شهر تهران مرتفع می‌‌‌شود و بازگشایی این مسیرها در کاهش بارترافیکی و آلودگی هوا در این مناطق موثر واقع خواهد شد.