به گزارش همشهری آنلاین، این پدیده که بر پایه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (ICT) شکل گرفته، نه‌تنها شیوه‌های سنتی تجارت و کسب‌وکار را دگرگون کرده، بلکه به‌عنوان اهرمی برای افزایش بهره‌وری، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی در کشورهای مختلف عمل کرده است. در ایران چند روز پیش در نخستین جلسه کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال در دولت چهاردهم، کلیات «سند نظام اقتصاد دیجیتال» به تأیید رسید.
تعریف و اهمیت
اقتصاد دیجیتال به مجموعه فعالیت‌های اقتصادی اطلاق می‌شود که بر بستر فناوری‌های دیجیتال، به‌ویژه اینترنت انجام می‌گیرند. این مفهوم شامل تجارت الکترونیک، خدمات مالی دیجیتال (فین‌تک)، استارت‌آپ‌های فناوری‌محور، خدمات ابری و حتی اقتصاد پلتفرمی است که امروزه بخش قابل‌توجهی از تعاملات اقتصادی را در بر می‌گیرد. در سطح جهانی، طبق گزارش بانک جهانی در سال۲۰۲۳، بیش از ۶۰درصد اقتصاد جهان به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت‌تأثیر فناوری‌های دیجیتال قرار دارد. این رقم در کشورهای در حال توسعه نیز رو به افزایش است و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. اهمیت اقتصاد دیجیتال در ایران به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد سنتی با چالش‌هایی مواجه است، دوچندان می‌شود. این حوزه می‌تواند به‌عنوان راهکاری برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، افزایش شفافیت اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید عمل کند. اما این تحول نیازمند زیرساخت‌های مناسب، سیاستگذاری هوشمندانه و پذیرش فرهنگی است.
وضعیت کنونی اقتصاد دیجیتال در ایران
اقتصاد دیجیتال در ایران طی یک دهه گذشته رشد چشمگیری داشته است. براساس آمارهای رسمی، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی (GDP) از حدود ۲.۶درصد در سال ۱۳۹۲ به ۶.۸۷درصد در سال۱۳۹۹ افزایش یافته و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این رقم در پایان سال۱۴۰۳ به حدود ۷ تا ۸درصد رسیده باشد. هدفگذاری دولت در برنامه هفتم توسعه (۱۴۰۷-۱۴۰۳) رسیدن این سهم به ۱۵درصد است که نشان‌دهنده عزم جدی سیاستگذاران برای توسعه این حوزه است. یکی از مهم‌ترین عوامل این رشد، افزایش دسترسی مردم به اینترنت پرسرعت بوده است. طبق اعلام وزارت ارتباطات، در سال۱۳۹۶ تنها ۵۰درصد شهرهای ایران به شبکه‌های 3G و 4G دسترسی داشتند، اما امروز این پوشش به تمامی شهرها گسترش یافته است. نفوذ بالای گوشی‌های هوشمند و افزایش کاربران اینترنت (بیش از ۷۰میلیون نفر در سال ۱۴۰۳) بستری مناسب برای توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال فراهم کرده است. پلتفرم‌های تجارت الکترونیک توانسته‌اند هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کنند و ارزش این بخش در سال۱۴۰۲ را به بیش از ۵۰هزار میلیارد تومان برسانند. علاوه بر این، استارت‌آپ‌های فناوری‌محور در حوزه‌هایی چون فین‌تک، سلامت دیجیتال و حمل‌ونقل آنلاین نیز رشد قابل‌توجهی داشته‌اند. تعداد استارت‌آپ‌های فعال از ۵هزار واحد در سال۱۳۹۸ به بیش از ۷۵۰۰واحد در سال۱۴۰۲ رسیده است. این رشد نشان‌دهنده پتانسیل بالای نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده ایران در خلق نوآوری و ارزش‌آفرینی است.
چشم‌انداز آینده
آینده اقتصاد دیجیتال در ایران به عوامل متعددی بستگی دارد. اگر دولت بتواند با بهبود زیرساخت‌ها، تسهیل مقررات و حمایت از نوآوری بستر مناسبی فراهم کند، دستیابی به سهم ۱۵درصدی از GDP تا سال۱۴۰۷ دور از دسترس نخواهد بود. این هدفگذاری نیازمند همکاری بین بخش خصوصی، دولت و جامعه مدنی است تا از پتانسیل‌های موجود به بهترین شکل استفاده شود. از سوی دیگر، بی‌توجهی به این حوزه می‌تواند ایران را از رقبای منطقه‌ای مانند امارات متحده عربی (با سهم ۴.۳درصد در سال۱۴۰۰) و ترکیه عقب بیندازد. اقتصاد دیجیتال نه‌تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی برای بقای اقتصادی ایران در عصر حاضر است. دیجیتال‌شدن صنایع سنتی، توسعه کاربردهای هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و تقویت اقتصاد پلتفرمی می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ توسعه کشور باشد.
بیشتر بخوانید:
امید به آینده
اقتصاد دیجیتال در ایران در مسیر تحول قرار دارد، اما این مسیر پر از پیچ‌وخم است. دستاوردهای فعلی، از رشد استارت‌آپ‌ها تا نفوذ تجارت الکترونیک، نشان‌دهنده ظرفیت بالای این حوزه است. با این حال، بدون رفع موانع زیرساختی، قانونی و فرهنگی این پتانسیل ممکن است به‌طور کامل شکوفا نشود. در شرایطی که اقتصاد سنتی با بحران‌های متعدد دست‌وپنجه نرم می‌کند، اقتصاد دیجیتال می‌تواند امیدی برای آینده باشد؛ به شرطی که تصمیم‌گیران با نگاهی استراتژیک و جسورانه به آن بپردازند. آیا ایران می‌تواند از این فرصت طلایی بهره ببرد؟ پاسخ به این پرسش، در سال‌های پیش‌رو مشخص خواهد شد.
