به گزارش همشهری آنلاین، یکی از موضوعات مورد علاقه کاربران اینترنت تستهای شخصیتشناسی است. دراینمیان، یکی از روندهایی که در سالهای اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده، آزمونهای شخصیتشناسی براساس تصاویر بهاصطلاح مبهم یعنی تصاویری است که در آنها، برای مثال، یک نفر ممکن است دختری جوان ببیند و دیگری پیرمرد، یا یکی جمجمه ببیند و دیگری دختری کوچک.
با تغییر زاویهی دید، میتوان هر دو تصویر را مشاهده کرد، اما گفته میشود تصویری که ابتدا میبینید نشاندهندهی ویژگیهای خاصی از شخصیت شماست.
به گزارش زومیت، طبق یکی از این آزمونها، اگر ابتدا دختر جوان را ببینید، به این معناست که فردی خوشبین و کمی تکانشی هستید یعنی بدون تامل ممکن است دست به کاری بزنید. اما اگر ابتدا پیرمرد را ببینید، یعنی فردی صادق، وفادار و هدفگرا هستید.
اما آیا هیچ پشتوانهی علمی برای ادعاهای مطرحشده وجود دارد؟ طبق مقالهای که در ژورنال PeerJ منتشر شده است، پاسخ منفی است. نویسندگان مقاله میگویند این نوع تستهای شخصیتشناسی شکل جدیدی از یک افسانهی روانشناختی هستند. بااینحال، آنها چندین همبستگی جالب و ازنظر آماری معنادار پیدا کردند که به نظرشان ارزش بررسی بیشتر را دارد.
در سال ۱۸۹۲، یک مجلهی طنز آلمانی قدیمیترین نسخهی شناختهشده از «توهم خرگوش-اردک» را منتشر کرد. در این تصویر، بسته به زاویهی دید، میتوان یک خرگوش یا یک اردک را مشاهده کرد. به این پدیده «ادراک چندپایا» گفته میشود.
از زمان انتشار تصویر خرگوش-اردک، تصاویر مبهم زیادی طراحی شدهاند که با استفاده از ویژگیهای خاص سیستم بینایی انسان، نوعی ابهام بصری ایجاد میکنند. این تصاویر باعث میشوند افراد بسته به زاویهی دید و نحوهی پردازش مغز، اشکال مختلفی را در تصویری واحد ببینند.
تصاویر مبهم از دیرباز مورد توجه دانشمندان و فیلسوفان بودهاند، زیرا بهنظر میرسد نشاندهندهی تفاوت در شیوهی دیدن و درک افراد هستند. به همین دلیل، تحقیقات گستردهای انجام شده است تا ارتباط احتمالی تصاویر مذکور را با ویژگیهای جامعهشناختی، زیستی و روانشناختی پیدا کنند.
مطالعهای در سال ۲۰۱۰ که دادههای بایگانیشده بیبیسی از دههی ۱۹۵۰ را بررسی کرد، نشان داد مردان بیشتر اردک را میبینند، در حالی که افراد مسنتر بیشتر خرگوش را تشخیص میدهند. مطالعهای در سال ۲۰۱۸ دربارهی تصویر مبهم «زن جوان-زن مسن» از شرکتکنندگان خواست سن زنی را که در تصویر میبینند، تخمین بزنند. شرکتکنندگان بالای ۳۰ سال، سن بیشتری تخمین زدند نسبت به افراد جوانتر. مطالعهی دیگری در سال ۲۰۲۱ این نتیجه را تأیید کرد، اما همچنین نشان داد ارتباطی بین سن افراد و اینکه ابتدا زن جوان یا زن مسن را ببینند، وجود ندارد.
افسانهی روانشناسی جدید
مقالهی جدید، صحت ادعاهای مربوط به ارتباط میان تصاویر مبهم و ویژگیهای شخصیتی را بررسی میکند. ریچارد وایزمن، یکی از نویسندگان مطالعه از دانشگاه هرتفوردشایر در گفتگو با ارز تکنیکا گفت: «همیشه به توهمات بصری علاقه داشتم زیرا آنها به وضوح نشان میدهند چگونه ادراک ما میتواند دچار خطا شود. توهم خرگوش-اردک فوقالعاده است، چون در عین سادگی، با پیچیدگیهای زیادی همراه است. وقتی به آن نگاه میکنیم، ذهن ما مدام بین دو تفسیر مختلف جابهجا میشود.»
ریچارد وایزمن و همکارانش در دو مقاله که در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ منتشر شد، به بررسی این موضوع پرداختند که آیا سطح خلاقیت افراد با اینکه ابتدا خرگوش ببینند یا اردک ارتباطی دارد یا نه. او گفت: «در ابتدا نشان دادیم بین میزان جابهجایی بین تصاویر (خرگوش و اردک) و امتیاز افراد در آزمونهای خلاقیت، همبستگی وجود دارد.» اما هر دو مطالعه نشان دادند هیچ ارتباط معناداری بین اینکه ابتدا خرگوش یا اردک دیده شود و سطح خلاقیت افراد وجود ندارد. بنابراین، وایزمن نسبت به ادعاهایی که میگویند ترجیحات افراد در تصاویر مبهم میتوانند ویژگیهای شخصیتی را نشان دهند، شک داشت.
در مطالعه جدید وایزمن و کارولین وات از دانشگاه ادینبرو که او نیز در مطالعات گذشته مشارکت داشت، چهار ادعا در زمینه ارتباط بین نحوه مشاهده تصاویر مبهم و ویژگیهای شخصیت را بررسی کردند.
مطالعات گذشته ادعا میکنند در توهم خرگوش-اردک، اگر ابتدا اردک را ببینید، ممکن است ازنظر عاطفی بیثباتتر و خوشبینتر باشید. درحالیکه اگر ابتدا خرگوش را ببینید، احتمال بیشتری وجود دارد که فردی اهمال کار باشید. از سوی دیگر، در تصویر زن جوان-زن مسن، اگر ابتدا زن مسن را ببینید، یعنی فردی توافقپذیر هستید و برای تصمیمگیری از منطق استفاده میکنید. اما اگر ابتدا زن جوانتر را ببینید، نشاندهنده این است که در تصمیمگیری مستقلتر هستید.
یکی دیگر از پیوندهای ادعا شده درمورد توهم گلدان روبین است. طبق ادعاهای مذکور، اگر ابتدا چهرهها را ببینید، یعنی فردی دقیق هستید که به جزئیات توجه بیشتری دارید. اما اگر ابتدا گلدان را ببینید، نشاندهنده این است که در تصمیمگیریها کمتر به جزئیات توجه میکنید و بیشتر به صورت خودجوش و فوری عمل میکنید.
درنهایت، تصویر اسب-فک (یا الاغ-فک) وجود دارد که در سال ۱۹۶۸ برای تحقیقات مربوط به تصاویر مبهم طراحی شده. اگر فرد ابتدا فک را ببیند، یعنی فردی هست که به جزئیات توجه بیشتری دارد، تفکر تحلیلیتری دارد و هنگام تصمیمگیری بیشتر بر تحلیل تمرکز میکند.
در مطالعه جدید به ۳۰۰ شرکتکننده مطالعه چهار تصویر مبهم نشان داده شد و از آنها خواسته شد تا بگویند ابتدا کدام تصویر را مشاهده کردند. آنها سپس پنج پرسشنامه روانشناختی را تکمیل کردند: فهرست ده مادهای شخصیت، مقیاس تفکر کلینگر، پرسشنامه کوتاه خوشبینی-بدبینی، مقیاس تعلل عمومی و مقیاس سبکهای تصمیمگیری عمومی.
نتایج مطالعه جدید چه بود؟
نتایج بسیاری از ادعاهای مطرحشده را نقض کرد. بهعنوانمثال، افرادی که ابتدا خرگوش را دیدند، بیشتر از کسانی که ابتدا اردک را دیدند، اهمال کار نبودند؛ همچنین، افرادی که ابتدا زن مسنتر را دیدند، نسبت به کسانی که ابتدا زن جوانتر را دیدند، توافقپذیرتر نبودند. افرادی که ابتدا زن جوانتر را دیدند، مستقلتر از کسانی که ابتدا زن مسنتر را دیدند نبودند؛ کسانی که ابتدا چهرهها را دیدند، دقیقتر از کسانی که ابتدا گلدان را دیدند نبودند؛ و کسانی که ابتدا فک را دیدند، در تصمیمگیری جزئینگرتر و تحلیلگرتر نبودند.
بااینحال، یافتههای جالبی نیز وجود داشت، هرچند اندازه اثرها نسبتاً کوچک بود. بهعنوان مثال، ارتباطی ضعیف بین نحوه مشاهدهی اردک یا خرگوش و خوشبینی و ثبات عاطفی شرکتکنندگان دیده شد. بهنظر میرسید این موضوع که آیا شرکتکننده ابتدا زن مسنتر یا جوانتر را دید، با سن او ارتباط داشته باشد. همچنین، افرادی که ابتدا فک را دیدند، امتیاز بالاتری در شاخصهای شهود و خودانگیختگی کسب کردند.
وایزمن نتیجه گیری میکند: «شواهد زیادی در حمایت از این ادعاها پیدا نکردیم، اما در دادههای ما برخی همبستگیها وجود داشت. این مقادیر کوچک بودند و ممکن است تصادفی باشند، اما همچنان ارزش بررسی بیشتر را دارند. به نظر من، منطقی است که تصاویر دوگانه با سبکهای خاصی از تفکر مرتبط باشند و بسیار ارزشمند خواهد بود اگر بتوان آنها نه براساس حدس و گمان بلکه با روشهای علمی و تجربی شناسایی کرد.»
منبع: عصر ایران