آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی و دینی جهان اسلام، با بیش از چهار دهه فعالیت علمی و آموزشی، جایگاهی ویژه در میان علما و پژوهشگران دارد. ایشان با تألیف آثار متعدد در زمینه‌های تفسیر قرآن، فلسفه، کلام و فقه، به عنوان مرجعی علمی و دینی شناخته می‌شوند. تفسیر «تسنیم»، کتاب «مفاتیح الحیات» و تأسیس مؤسسه‌ی تحقیقاتی اسرا، تنها بخشی از خدمات ارزشمند ایشان به جامعه اسلامی است.
در این گزارش، با استناد به گفتگوهای کارشناسان و صاحب‌نظران، به بررسی ابعاد مختلف شخصیت علمی و خدمات آیت‌الله جوادی آملی می‌پردازیم.
تفسیر تسنیم؛ گنجینه‌ای از ۴۰ سال تلاش علمی
حجت‌الاسلام سید موسی سلطانی، دبیر ستاد مردمی تکریم و تجلیل از پیشکسوتان و فعالان قرآن و عترت خراسان رضوی، در گفتگو با خبرنگار مهر تفسیر «تسنیم» را اثر ماندگار آیت‌الله جوادی آملی دانست و اظهار کرد: تفسیر تسنیم حاصل چهار دهه پژوهش و تدریس ایشان در حوزه‌های علمی و تفسیری است. این تفسیر، با الهام از روش تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی، به‌عنوان یکی از جامع‌ترین تفاسیر معاصر شناخته می‌شود.
دبیر ستاد مردمی تکریم و تجلیل از پیشکسوتان و فعالان قرآن و عترت خراسان رضوی افزود: آیت‌الله جوادی آملی در مقدمه مفصل این اثر، به‌تفصیل به روش تفسیری خود پرداخته و بر استفاده از چهار منبع معتبر تأکید کرده است: قرآن، عترت، عقل و فلسفه و کلام. تفسیر تسنیم در چهار بخش اصلی تنظیم شده است: گزیده تفسیر، تفسیر مفصل آیات، لطایف و اشارات و بحث روایی. این ساختار، شباهت زیادی به روش تفسیر المیزان علامه طباطبایی دارد و تفسیر تسنیم را می‌توان ادامه‌دهنده و تکامل‌یافته آن دانست.
ویژگی‌های ممتاز تفسیر تسنیم
وی به سه ویژگی برجسته تفسیر تسنیم اشاره کرد: نخست، این تفسیر به‌عنوان یک تفسیر زنده و به‌روز شناخته می‌شود که به مسائل روز کلامی، سیاسی و اجتماعی می‌پردازد. برای مثال، مباحثی مانند فلسفه‌ی دین، پلورالیسم دینی، سکولاریسم، ولایت فقیه و تکثرگرایی در آن مطرح شده‌اند. آیت‌الله جوادی آملی به‌دقت وارد این مباحث شده و به پرسش‌هایی مانند جایگاه ادیان دیگر در کنار اسلام پاسخ داده است.
سلطانی ادامه داد: دومین ویژگی این تفسیر، نقد و بررسی نظرات مفسران دیگر است. ایشان با جسارت به نقد و بررسی آرا دیگر مفسران پرداخته و در برخی موارد نظرات آن‌ها را رد یا تأیید کرده است. سومین ویژگی، ارائه نظرات ابداعی است. در بسیاری از موارد، آیت‌الله جوادی آملی نظرات جدیدی مطرح کرده و با ارائه ادله، به نتیجه‌گیری‌های نوینی دست یافته است. برای مثال، در مورد شأن نزول آیات، ترتیب سوره‌ها و نزول قرآن، دیدگاه‌های ابتکاری خود را بیان کرده است.
شخصیت علمی و اجتماعی آیت‌الله جوادی آملی
عبدالله ابراهیمی، کارشناس دینی در گفتگو با خبرنگار مهر شخصیت آیت‌الله جوادی آملی را ترکیبی از علم و عمل دانست و اظهار کرد: ایشان در زهد، تقوا و عرفان سرآمد هستند و در بعد اجتماعی، سیاسی و علمی نیز خدمات گسترده‌ای ارائه کرده‌اند. ایشان از ابتدای نهضت انقلاب اسلامی در کنار مبارزان بوده‌اند و پس از انقلاب نیز عضو مجلس خبرگان قانون اساسی شدند.
این کارشناس دینی افزود: آیت‌الله جوادی آملی در دوران دفاع مقدس نیز برای تشویق رزمندگان، حضور فعالی در جبهه‌ها داشتند و با شهید حاج قاسم سلیمانی ارتباط نزدیکی داشتند. ایشان در عین حال که از نظام ولایت فقیه حمایت می‌کنند، در موارد لازم به‌صراحت نظرات اصلاحی خود را بیان می‌کنند. این رویکرد نشان‌دهنده تعهد ایشان به اصلاح جامعه‌ی اسلامی و تقویت پرچم توحید است.
مفاتیح الحیات؛ کتابی برای سبک زندگی
حسین فلاح، کارشناس الهیات و معارف اسلامی، در گفتگو با خبرنگار مهر کتاب «مفاتیح الحیات» را یکی از آثار ارزشمند آیت‌الله جوادی آملی دانست و اظهار کرد: این کتاب با هدف ارائه راهکارهایی برای زندگی متمدنانه و متدینانه، به موضوعاتی نظیر مسافرت، امکانات زندگی، نظافت و بهداشت، لباس و پوشش، خواب و بیداری، صله رحم، درآمد و مسائل اقتصادی، نگهداری حیوان، درختکاری و… پرداخته است.
کارشناس الهیات و معارف اسلامی افزود: «هدف جوادی آملی و محققان این اثر، ارائه‌ی کتابی کاربردی برای عموم مردم، با هدف معنا بخشیدن به زندگی انسانی در ابعاد مختلف اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بوده است. در مقدمه‌ی این کتاب، جوادی آملی پیام آن را نه فقط گشودن راه زندگی متمدنانه و متدینانه بشر، بلکه باز کردن رازِ مُهر شده کیفیت زندگی همه زندگان دانسته است. او تصریح کرده که این کتاب بر مبنای مباحث جهان‌شناسی، معرفت‌شناسی، تکالیف الهی انسان و بایدها و نبایدهای زندگی انسان الهی نگاشته شده است و با در نظر گرفتن مرحله چهارم از سیر عرفانی، بیان می‌کند که تمدن هر جامعه در آینه تدین آن ظهور می‌کند.»
تأسیس مؤسسه اسرا؛ گامی در جهت پژوهش‌های اسلامی
فلاح به خدمات فرهنگی آیت‌الله جوادی آملی اشاره کرد و گفت: «از خدمات مهم فرهنگی استاد جوادی آملی، تأسیس مؤسسه تحقیقاتی و نشر اسرا در سال ۱۳۷۲ است. این مؤسسه به منظور پژوهش در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و پاسخ‌گویی به شبهات موجود در اسلام تأسیس شده و تا کنون خدمات شایان توجهی را ارائه کرده است. کرسی درس تفسیر ایشان در حوزه‌ی علمیه قم از جمله دروس پرباری است که مشتاقان زیادی را با تفسیر کلام وحی آشنا می‌کند.
آیت‌الله جوادی آملی با تلاش‌های بی‌وقفه‌ی خود در حوزه‌های علمی و دینی، به ویژه در زمینه تفسیر قرآن و اندیشه‌های فلسفی و کلامی، جایگاهی بی‌بدیل در جهان اسلام کسب کرده‌اند. آثار ایشان نه تنها به عنوان منابع معتبر علمی و دینی شناخته می‌شوند، بلکه به عنوان راهنمایی برای زندگی متمدنانه و متدینانه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. ایشان با تأکید بر عقلانیت و تفکر انتقادی، همواره در تلاش برای ارتقا سطح علمی و فرهنگی جامعه اسلامی بوده‌اند. خدمات ایشان در حوزه‌های علمیه و تفسیر قرآن، به عنوان یک منبع الهام‌بخش برای طلاب و پژوهشگران، نقش بسزایی در گسترش معارف اسلامی ایفا کرده است.
