همشهری آنلاین - گروه سیاسی: چین در بحران هسته‌ای ایران به دنبال تعادل میان منافع ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود است. در گزارشی در فارن‌پالیسی به این موضوع اشاره شده که پکن پس از میانجی‌گری موفق میان عربستان سعودی و ایران در سال ۲۰۲۳، اکنون به دنبال تقویت جایگاه خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در دیپلماسی جهانی است. این تلاش در راستای رقابت غیرمستقیم با ایالات متحده و روسیه صورت می‌گیرد، به‌ویژه که چین نمی‌خواهد در موضوعات بین‌المللی مانند اوکراین یا ایران از قافله عقب بماند.
پیشنهاد طرح ۵ماده‌ای چین و تاکید بر برجام، نشان‌دهنده تمایل چین به حفظ چارچوب‌های موجود بین‌المللی است که ثبات منطقه‌ای و دسترسی به منابع انرژی را تضمین می‌کند.
با این حال، موضع چین ممکن است تحت تأثیر تحولات ژئوپلیتیک تغییر کند. همان‌طور که تونگ ژائو در فارن پالیسی هشدار داده، اگر متحدان آمریکا مانند کره جنوبی به سمت توسعه تسلیحات هسته‌ای مستقل حرکت کنند، چین ممکن است انعطاف بیشتری در قبال برنامه هسته‌ای ایران نشان دهد تا توازن قدرت را حفظ کند. این پیچیدگی نشان می‌دهد که چین نه تنها به دنبال ثبات منطقه‌ای، بلکه به حفظ برتری استراتژیک خود در نظم جهانی آینده نیز هست.
در بخش‌هایی از گزارش فارن‌پالیسی آمده است:
با افزایش نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای ایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در حال لابی‌گری برای بازگرداندن تهران به میز مذاکره است. او این موضوع را هفته گذشته در نامه‌ای به رهبر انقلاب ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، که از طریق دیپلمات‌های امارات متحده عربی ارسال شده بود، بیان کرد.
(آیت‌الله) خامنه‌ای بلافاصله این پیشنهاد را رد کرد. او در دیدار با دانشجویان دانشگاه در روز چهارشنبه گفت: «وقتی می‌دانیم که آنها به آن پایبند نخواهند بود، مذاکره چه فایده‌ای دارد؟» او همچنین موضع رسمی کشور را تکرار کرد که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. خامنه‌ای گفت: «اگر ما می‌خواستیم سلاح هسته‌ای بسازیم، آمریکا نمی‌توانست جلوی آن را بگیرد. خود ما این را نمی‌خواهیم.»
با این حال، تهران به یک نشست ۳جانبه با روسیه و چین که روز جمعه در پکن برگزار شد، پاسخ مثبت داد تا درباره این موضوع بحث کند.
در بیانیه مشترکی که روز جمعه منتشر شد، آنها خواستار «کنار گذاشتن تحریم‌ها، فشار یا تهدید به استفاده از زور» شدند و تعهد خود را به عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای تکرار کردند. به طور جداگانه، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، با مقامات ایرانی و روس دیدار کرد و طرحی ۵ماده‌ای پیشنهاد داد که به‌طور عمده با بیانیه مشترک هم‌راستا بود، اما همچنین خواستار استفاده از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران، معروف به برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA)، به عنوان مبنای مذاکرات آینده شد.
چین این تلاش دیپلماتیک را در پس‌زمینه‌ای خطرناک دنبال می‌کند. در فوریه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داد که ایران بیش از ۶۰۰ پوند اورانیوم را تا ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده است. کارشناسان می‌گویند این کشور می‌تواند ظرف چند هفته به آستانه غنی‌سازی ۹۰ درصد مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای برسد.
این پیشرفت، همراه با تضعیف اخیر ایران، ظاهرا باعث شده که اطلاعات آمریکا به این نتیجه برسد که اسرائیل در حال بررسی انجام حملات بزرگ به ایران در سال آینده است. اسرائیل تقریبا به طور قطع به دنبال حمایت واشنگتن، و شاید حتی حمایت نظامی آمریکا، برای چنین حملاتی خواهد بود. ترامپ در مصاحبه‌ای با ماریا بارتیرومو، مجری فاکس، که روز یکشنبه پخش شد، گفت: «من به [ایرانی‌ها] نامه‌ای نوشته‌ام و گفته‌ام، امیدوارم مذاکره کنید، چون اگر مجبور شویم به صورت نظامی وارد عمل شویم، اتفاق وحشتناکی خواهد بود.»
همه اینها پکن را نگران کرده است. تونگ ژائو، پژوهشگر ارشد برنامه سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، گفت: «فکر می‌کنم چین بحران هسته‌ای ایران را در نقطه‌ای حساس می‌بیند.»
چین و روسیه سابقه‌ای در دیپلماسی درباره برنامه هسته‌ای ایران دارند. هر دو کشور از مذاکره‌کنندگان توافق برجام بودند که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و به جای آن سیاست «فشار حداکثری» را برای وادار کردن ایران به پذیرش توافقی سخت‌گیرانه‌تر در پیش گرفت. این تلاش شکست خورد.
اکنون که ترامپ به دنبال ازسرگیری مذاکرات است، پکن و مسکو هر کدام منافع خود را برای بازگشت به میز مذاکره دارند.
در دنیای وارونه سیاست خارجی امروز آمریکا، ترامپ به روسیه روی آورده تا به کاهش تنش در برنامه هسته‌ای ایران کمک کند. گزارش شده که در تماسی در ماه فوریه، ترامپ از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، خواسته است که میانجی‌گری مذاکرات را بر عهده بگیرد. برای روسیه، تلاش‌های دیپلماتیک درباره ایران می‌تواند به ایجاد روابط دوستانه‌تر با ترامپ کمک کند. با این حال، حمایت اقتصادی و نظامی روسیه از ایران، آن را به گزینه‌ای غیرمعمول برای میانجی‌گری یک توافق جدید تبدیل می‌کند، همان‌طور که جاناتان لرد، مدیر برنامه امنیت خاورمیانه در مرکز امنیت نوین آمریکایی، این هفته در فارین پالیسی (چنین) نوشت.
برای پکن نیز دلایل متعددی برای این دیپلماسی وجود دارد. پس از میانجی‌گری برای کاهش تنش بین عربستان سعودی و ایران در سال ۲۰۲۳، چین به دنبال فرصت‌های بیشتری برای نمایش خود به عنوان یک قدرت بزرگ مسئول است. یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون، گفت: «پکن نمی‌خواهد به نظر بیاید که توسط روسیه و ایالات متحده کنار گذاشته شده است، زیرا در بحث اوکراین قبلا کنار گذاشته شده بود. بنابراین فکر می‌کنم آنها تلاش زیادی برای بازتاکید نقش خود در امور بین‌المللی کرده‌اند.»
چین همچنین منافع اقتصادی در این موضوع دارد. ایران منبع مهمی برای نفت چین است—حدود ۱۵ درصد از عرضه نفت خود را از ایران وارد می‌کند، با وجود تحریم‌های غربی علیه تهران. ژائو گفت: «خطر بالقوه درگیری نظامی بر سر بحران هسته‌ای ایران می‌تواند بی‌ثباتی و آشوب منطقه‌ای زیادی ایجاد کند که می‌تواند منافع ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک چین را بیشتر مختل کند.»
مهم است که، اگرچه ایران شریک چین است، پکن از توسعه سلاح هسته‌ای توسط این کشور حمایت نمی‌کند. ژائو گفت: «چین نمی‌خواهد شاهد یک کشور دیگر با سلاح هسته‌ای باشد، که می‌تواند اثر دومینویی ایجاد کند و کشورهای بیشتری را به دنبال توسعه توانمندی‌های هسته‌ای بومی سوق دهد، به‌ویژه که چین خود را به عنوان یک رهبر آینده در سطح جهانی می‌بیند. رویارویی هسته‌ای بیشتر بین کشورهای دارای سلاح هسته‌ای لزوما خبر خوبی برای هر رهبر آینده نظام بین‌المللی نیست.»
با این حال، کارشناسان گفتند که موضع دیرینه چین در قبال عدم اشاعه ممکن است با تغییر بادهای ژئوپلیتیک تغییر کند. ترامپ از متحدان واشنگتن خواسته است که کمتر به ارتش آمریکا وابسته باشند و نقش فعال‌تری در دفاع از خود ایفا کنند. در نتیجه، در کشورهایی مانند کره جنوبی بحث‌هایی در جریان است که آیا می‌توانند به چتر هسته‌ای آمریکا اعتماد کنند یا باید در عوض روی سلاح‌های هسته‌ای خود سرمایه‌گذاری کنند. ژائو گفت که با روشن‌تر شدن این روندها، آنها می‌توانند بر موضع چین در مذاکرات درباره ایران نیز تأثیر بگذارند.
کارشناسان گفتند که نشست روز جمعه تلاش اولیه‌ای برای هماهنگی مواضع کشورها بود و فاصله زیادی با ازسرگیری اساسی مذاکرات داشت. مشخص نیست که ترامپ به چه شرایطی تمایل دارد، زیرا او توافق ۲۰۱۵ را رد کرده بود.
اما هماهنگی این ۳ کشور یادآوری برای ترامپ است که حتی در حالی که او روسیه را به خود نزدیک‌تر می‌کند، ایالات متحده با گروهی از کشورهای اقتدارگرا که پیوند محکم‌تری دارند—چین، ایران، و روسیه—و همچنین کره شمالی مواجه است. همین هفته، چین، ایران و روسیه پنجمین رزمایش سالانه دریایی خود را در خلیج عمان برگزار کردند.
