این روزها شاهد پخش سریال«معاویه» هستیم که توسط کشور عربستان تهیه و ساخته شده است. با اینکه در فیلم چهره خلفای بلافصل پیامبر اسلام موسوم به خلفای راشدین نشان داده می‌شود، ولی اعتراض جدی و جنجالی را آنچنانکه باید نمی‌بینیم. حتی یک درصد اعتراضی که نیم قرن قبل به فیلم حرفه‌ای و خوش‌ساخت «محمد رسول اللّه» مصطفی عقاد کارگردان سوری شد، در اینجا مشاهده نمی‌شود. در حالی که عقاد بنا به توصیه و تاکید علمای اسلام از نشان دادن تصاویر خلفای جانشین پیامبر خودداری می‌کند. به نظر جهان اسلام پوست‌ انداخته و بشدت دگرگون شده است.

 

سال ۱۹۷۷ میلادی و ۱۳۵۵ خورشیدی دوازده مسلمان افراطی حنفی مذهب در اعتراض به ساخت فیلم محمد رسول اللّه و برخی مسایل دیگر به ساختمان شهرداری و یک بنای یهودی در آمریکا حمله کرده و ۱۴۹ نفر را گروگان گرفتند. در این درگیری و گروگانگیری که ۳۹ ساعت طول کشید چند نفری زخمی و دو نفر هم کشته شدند. مصطفی عقاد در باره رنج‌های ساختن فیلم‌اش دل پری از مخالفت علمای اهل تسنن به ویژه علما و پادشاه وقت عربستان سعودی داشت. به عبارتی افراطی‌ترین مخالفان فیلم، ملک فیصل و علمای عربستان بودند.

 

برای عقاد هم یافتن پول و تهیه کننده سخت بود و هم راضی کردن علمای اسلام.‌ در نهایت ظاهرا معمر قذافی رهبر وقت لیبی هزینه ها را تقبل می‌کند. اما ماجرای اصلی، علمای اهل اسلام هستند که برای راضی کردن آنان ساخت فیلم پنج سال عقب افتاد! عقاد می‌گوید علمای الازهر مصر تمام فیلمنامه را صفحه به صفحه خواندند و همه‌ی صفحات را مهر تایید زدند. اما بعداز اتمام ساخت فیلم باز با نمایش آن مخالفت کردند. روزنامه اطلاعات در ۲۰ خرداد ۱۳۵۵ نوشته است عبدالحلیم محمود شیخ الازهر طی بیانیه‌ای از دول اسلامی استمداد کرده که فیلم مزبور را برای رعایت احساسات و مقدسات مسلمانان در سراسر جهان تحریم کنند. 

 

جالب آنکه حکومت شاهنشاهی سکولار ایران محمدرضا پهلوی هم برای احترام به احساسات مسلمانان فیلم را پخش نکرد. مصطفی عقاد که در دهه ۱۳۷۰ به ایران آمده بود در مصاحبه‌ای می‌گوید:«من همیشه دلم می‌خواسته که به ایران بیایم. خصوصا‌ زمانی که فیلم «الرسالۀ» (در ایران: محمد رسول‌اللّه) در دوران شاه ممنوع‌الاکران شد و به دنبال آن، وقتی هم که انقلاب شد، شنیدم که نمایش این فیلم، هنوز هم ممنوع است! آخر شنیده بودم که اذان فیلم، مطابق اذان شیعیان نبوده و به همین دلیل نمایش فیلم ممنوع شده. متعاقبا‌ مطلع شدم که امام خمینی فیلم را دیده و فرموده بودند که دوران پیامبر مسئله شیعه و سن‍ی وجود نداشت و بگذارید فیلم را نمایش بدهند...»

 

بعد از گرفتن مهر تایید از علمای الازهر و علمای شیعه لبنان، راضی کردن علمای خشک‌ذهن‌ عربستان سعودی کار شاقی بوده است. اجازه دهید حرف‌های مسخره تعدادی از علمای آن زمان عربستان را از زبان عقاد بشنویم تا به اوج فاجعه و حماقت پی ببرید. آن علما نمی‌دانستند که روزی فرزندان و نوه‌های سکولار شان سریال «معاویه» را می‌سازند و به ریش عقاید اجدادشان می‌خندند! آنان قدرت سهمگین و طوفانی و ویرانگر مدرنیته را پیش‌بینی نکرده بودند. 

 

مصطفی عقاد می گوید: «به ما گفتند که باید از «رابط فی العالم الاسلامیه» در عربستان سعودی اجازه بگیرید. آن‌ها مثلاً «جناح راست افراطی» بودند. آن‌ها فکر می‌کردند که همه ملحدند. الازهری‌ها ملحدند. باید می‌رفتم آنجا و می‌فهمیدم چرا با آن مخالف‌اند. من به آن‌ها دربارهٔ این «صورت حرام» گفتم که من در دانشگاه کالیفرنیا یادگرفته‌ام که کسی که تئوری عکاسی و عدسیها را پایه‌گذاری کرد، یک مسلمان بود به نام «حسن ابن هیثم»، و حالا ما اینجا، به اذان مسلمین داریم می‌گوییم که حرام است؟! عکس ملک فیصل در روزنامه بود؛ گفتم: این یک «صورت حرام» است؟ گفت که نه، این اشکال ندارد، چون «انجماد سایه» (freezing shadow) است. می‌دانید آن‌ها در حماقت‌شان باهوش‌اند. می‌گفت شما در سینما آن را به حرکت درمی‌آورید و به آن روح می‌بخشید و خلقت روح، فقط به خدا مربوط است....»! سرانجام ساخت فیلم سینمایی محمد رسول‌اللّه بدون مجوز علمای عربستان شروع می شود.  

 

نکته‌ آخری که بتوانیم تفاوت جامعه کنونی جهان اسلام به شدت سکولار شده را نشان دهیم، ببینیم پادشاه عربستان در مخالفت با ساخت فیلم محمد رسول‌اللّه پنجاه سال پیش چه واکنشی نشان می‌دهد و آن را با اقدامات امروزی بن‌سلمان و ساخت سریال «معاویه» مقایسه کنید. زمانی که نیمی از فیلم محمد رسول‌اللّه در مراکش فیلمبرداری می‌شود، ملک فیصل می گوید به شرطی در کنفرانس اسلامی مراکش شرکت می‌کند که  ساخت فیلم متوقف شود. لذا دست‌اندر کاران فیلم مجبور می‌شوند همه دکورها را بار کشتی کرده و راهی لیبی شوند تا ساخت فیلم ادامه یابد. 

 

۲۶ اسفند ۱۴۰۳