عکس: اکوایران/ دانیال شایگان

به گزارش اقتصادنیوز، براساس برآوردهای پژوهشکده پولی و بانکی و مرکز آمار، رشد اقتصادی ایران از سال 1286 تا 1403 مورد برآورد و تخمین قرار گرفته است. از همین‌رو در این گزارش اتفاقات و مهمترین ارقام مربوط به این آمارها مورد بررسی قرار گرفته است.

رشد اقتصادی چیست؟

براساس آنچه اکوایران گزارش داده است، رشد اقتصادی یکی از مهمترین متغیرهای اقتصاد کلان است که نشان دهنده تغییرات تولید در یک کشور است. طبق بررسی‌ها رشد اقتصادی به شیوه هزینه و ارزش افزوده دو رویکرد رایج در تحلیل عملکرد اقتصادی کشورها هستند. در روش هزینه، تولید ناخالص داخلی (GDP) از طریق جمع هزینه‌های انجام‌شده در اقتصاد محاسبه می‌شود. این هزینه‌ها شامل مصرف خصوصی، سرمایه‌گذاری، مخارج دولتی و صادرات خالص (تفاوت صادرات و واردات) است. این رویکرد بر جریان نقدینگی و تقاضای کل تأکید دارد و نشان می‌دهد که چه میزان از منابع در بخش‌های مختلف اقتصادی مصرف یا سرمایه‌گذاری شده است.

در مقابل، شیوه ارزش افزوده به فرآیند تولید توجه دارد و تولید ناخالص داخلی را از طریق جمع ارزش افزوده‌ای که در هر مرحله از تولید ایجاد می‌شود، محاسبه می‌کند. در این روش، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات تولیدی و هزینه‌های نهاده‌های مصرف‌شده در تولید، ارزش افزوده نامیده می‌شود. این رویکرد بیشتر بر عرضه و بهره‌وری تمرکز دارد و عملکرد هر بخش اقتصادی را به‌طور جداگانه ارزیابی می‌کند.

هر دو شیوه درک جامعی از وضعیت اقتصادی ارائه می‌دهند، اما روش هزینه بیشتر به تصمیمات مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران می‌پردازد، درحالی‌که روش ارزش افزوده عملکرد تولیدی و کارایی اقتصادی را برجسته می‌کند. ترکیب این دو روش می‌تواند تصویری کامل‌تر از رشد اقتصادی ارائه دهد و به سیاست‌گذاران در تدوین استراتژی‌های توسعه‌ای کمک کند. رشد اقتصادی موجب می‌شود تا ثروت و رفاه مردم یک کشور افزایش یافته و در نتیجه کیفیت زندگی افراد بیشتر شود.

روایت پژوهشکده پولی و بانکی از رشد اقتصادی سال‌های 1286 تا 1340

برآوردهای پژوهشکده پولی و بانکی نشان می‌دهد در قرن سیزدهم که حکومت قاجار در ایران مستقر بوده، متغیر رشد اقتصادی، نوسان زیادی را تجربه نکرده است. به‌طوری که پایین‌ترین مقدار رشد اقتصادی در این دوره زمانی منفی 2.1 درصد در سال 1294 و بالاترین میزان رشد براساس تخمین پژوهشکده معادل 5.6 درصد در سال 1299 محاسبه شده است.

اما نوسان رشد اقتصادی بعد از شروع قرن چهارده افزایش یافت. به عبارتی بعد از کشف نفت در سال 1287 و گسترش این صنعت در سال‌های بعدتر، ساختار اقتصاد ایران دگرگون شد.

در سال 1320 بعد از اتفاقات مربوط به تصرف کشور توسط متفقین و وضعیت نامناسب در اقتصاد کشور، رشد اقتصادی کشور منفی 18 درصد برآورد شده است. با این وجود در سال 1324 و بعد از پایان جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای متفقین از کشور رشد اقتصادی کشور به عدد 22 درصد افزایش یافت.

در سال 1329 رشد اقتصادی کشور برابر با 26.8 درصد محاسبه شده که البته هنوز ملی سازی صنعت نفت رخ نداده بود. اما بعد از تصویب ملی سازی صنعت نفت در اسفند سال 1329 رشد اقتصادی کشور در سال 1330 به پایین‌ترین میزان در طول 118 سال رسید. این امر به دلیل تحریم‌ها و تهدیدات بریتانیا اتفاق افتاده است. در این سال رشد اقتصادی منفی 32.6 درصد تخمین زده شده است.

بالا و پایین رشد اقتصادی از 1340 تا 1403

رشد اقتصادی کشور در بازه سال‌های 1340 تا 1403 توسط مرکز آمار اعلام شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد بالاترین رشد اقتصادی ایران در بازه سال‌های 1340 تا 1357 در سال 1350 اتفاق افتاده که در دهه طلایی اقتصادی ایران یعنی دهه 40 بوده است. در سال 1350 میزان رشد اقتصادی 21.3 درصد محاسبه شده است.

با وقوع انقلاب اسلامی و سپس وقوع جنگ تحمیلی اقتصاد ایران برای مدتی با رشد اقتصادی منفی مواجه شد. به طوری که رشد اقتصادی ایران در سال‌های 57 و 59 به ترتیب منفی 27.2 درصد و منفی 28.3 درصد محاسبه شده است. البته این رشد‌های منفی در سال 61 با رشدی برابر با 34 درصد که در بازه 118 ساله مورد بررسی بی سابقه بوده جبران شد.

حادثه مهم دیگر در طول 118 سال گذشته ، دوران رونق نفتی بوده است. در این دوران رشد اقتصادی بالایی را تجربه کرده است. به طور مثال رشد اقتصادی کشور در سال 86 معادل 11 درصد برآورد شده است. اما این روند بعد از شروع تحریم‌ها در سال 90 ادامه نیافت و رشد اقتصادی کشور کاهش شدیدی را تجربه کرد. به طوری که در سال 91 رشد اقتصادی ایران منفی 9.4 درصد اعلام شده است. بعد از رخداد برجام و رفع تحریم‌ها رشد اقتصادی کشور مثبت شد که نقطه عطف آن در سال 95 بود که اقتصاد ایران در مقایسه با سال 94 نزدیک به 15 درصد بزرگتر شد. اما بعد از خروج آمریکا از برجام اقتصاد کشور با رشد منفی مواجه شد به طوری که در سال 97 ، رشد اقتصادی کشور برابر منفی 7 درصد محاسبه شده است.

در چند سال اخیر هم رشد اقتصادی کشور بعد از چند سال رشد منفی در اواخر دهه 90 ، مثبت بوده است.

بالاترین رشد اقتصادی از سال 1400 تا به الان در سال 1402 بوده که میزان رشد آن 4.6 درصد محاسبه شده است.