خانه‌های تاریخی، یادگاران ارزشمند گذشتگان هستند که در هر دیوار، طاق، و پنجره آنها، ردپای تاریخ و فرهنگ یک ملت به چشم می‌خورد.
به گزارش ایرنا، این خانه‌ها تنها بناهایی برای سکونت نبوده‌اند، بلکه نمادهای هنر، معماری، و شیوه‌های زندگی مردمان گذشته‌اند. هر یک از این خانه‌ها به نوعی می‌تواند داستان‌هایی از نسل‌های گذشته را روایت کند؛ از مراسم و آیین‌ها گرفته تا روزمرگی‌ها و لحظات خاص زندگی.
در داخل این خانه‌ها، هر گوشه و کنج آن فضایی سرشار از تاریخ است، سقف‌های بلند، کتیبه‌های قدیمی، کاشی‌کاری‌های زیبا، و درهای چوبی با طراحی‌های منحصر به فرد، همه از تاریخ خود سخن می‌گویند.
حتی صدای قدم‌های شما در این خانه‌ها، طنین‌دار و آشناست، گویی در دل تاریخ قدم می‌زنید و در میان دنیایی که با گذشت زمان تغییر کرده است، ارتباطی عمیق برقرار می‌کنید.
این خانه‌ها از طریق بازدید و مرمت، نسل‌های جدید را با گذشته آشنا و آنها را به حفظ میراث فرهنگی خود دعوت می‌کنند. در دل این خانه‌های تاریخی، زندگی دوباره جریان دارد و این بناها به یادگارهایی بی‌زمان تبدیل می‌شوند که از آنها می‌توان هم به عنوان آثار هنری و هم به عنوان گنجینه‌های فرهنگی گرانبها یاد کرد.
خانه‌های تاریخی همدان اغلب یادگارهایی از دوره قاجار و اوایل پهلوی هستند که با معماری خاص، داستان‌های زیادی از زندگی مردم این شهر را در خود نگه داشته‌اند.
این خانه‌ها اغلب در بافت قدیمی شهر همچون محله جولان، محله حاجی، کولانج و جوار تپه باستانی هگمتانه قرار دارند، اقلیم سرد و کوهستانی همدان باعث شده که این بناها با دیوار‌های ضخیم آجری، سقف‌های گنبدی یا چوبی، و حیاط‌های مرکزی طراحی شوند تا علاوه بر حفظ گرما، فضا دل باز را برای زندگی ایجاد کنند.
بسیاری از این خانه‌ها هنوز هم کاربرد دارند به طوریکه برخی از آنها از جمله خانه لطف‌خانه علیان ملایر تبدیل به موزه شده است و برخی نیز با کاربری سفره خانه سنتی و اقامتگاه بهره برداری می‌شود.
بیشتر این بناها در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند و نزدیک به ۹۰ باب نیز در دانشنامه همدان و با جزئیاتی همچون تاریخچه، نقشه و ویژگی‌های ساختمان معرفی شده‌اند.
در واقع خانه‌های تاریخی همدان، گنجینه‌های بی‌قیمت فرهنگی هستند که نه تنها به دلیل معماری زیبای خود، بلکه به دلیل بازگو کردن داستان‌های گذشته، تاریخ‌ساز بوده و به عنوان مکان‌هایی برای حفظ میراث فرهنگی و معرفی تاریخ این شهر شناخته می‌شوند.
بازدید از این خانه‌ها، نه تنها فرصتی برای لذت بردن از زیبایی‌های معماری است، بلکه درک عمیق‌تری از تاریخ و فرهنگ غنی همدان را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورد.
خانه‌های تاریخی بخشی از هویت فرهنگی و تاریخ معماری شهر هستند و احیای این بناها به حفظ میراث ملموس و غیرملموس کمک می‌کند و نسل‌های آینده را با تاریخ و فرهنگ شهر آشنا می‌سازد.
همدان به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری تاریخی، می‌تواند با بازسازی و احیای خانه‌های قدیمی، گردشگران بیشتری را جذب کند و این خانه‌ها می‌توانند به موزه، گالری، اقامتگاه‌های بوم‌گردی یا مراکز فرهنگی تبدیل شود و به رونق صنعت گردشگری کمک کند.
از سوی دیگر، احیای خانه‌های تاریخی می‌تواند حس تعلق و افتخار شهروندان به شهرشان را تقویت کند چرا که این بناها نماد‌هایی از گذشته مشترک هستند که مردم را به تاریخ و فرهنگشان پیوند می‌دهند.
خانه‌های تاریخی همدان نمونه‌های ارزشمندی از معماری سنتی و بومی این منطقه محسوب می‌شود و با احیای آنها می‌توان از فراموش شدن شیوه‌های سنتی ساخت‌وساز و تزیینات معماری جلوگیری کرد.
معماری، تزیینات، قدمت تاریخی و موقعیت هریک از خانه‌های قدیمی همدان فرصتی مناسب برای جذب و تقویت صنعت گردشگری است.
براساس آخرین آمارها، بیش از یکصد خانه قدیمی این شهر در قالب ۲ جلد از مجموعه کتاب‌های دانشنامه استان همدان به نام "خانه‌های قدیمی همدان" معرفی شده‌اند.
همدان در گذشته‌های نه‌چندان دور دارای محله‌ها و آبادی‌های فراوانی بوده به طوری که در مجاورت بازار قدیمی همدان بیش از ۵۱ محله قدیمی وجود داشته که محله قاشق‌تراشان، جولان، محله حاجی، کبابیان، گلپا، چاپارخانه، صابونی‌ها، چوپان‌ها، سبدبافان و نظربیگ نام برخی از محلات قدیمی همدان است.
خانه‌های واجد ارزش تاریخی نیز در این محله‌های قدیمی و با اصالت همدان واقع شده‌اند که شمار آنها به بیش از ۳۰۰ باب می‌رسد.
خانه‌های شهبازی، کاظمی، حیدری، باغ نظری، صابریون، صمدیان، عمارت سوخته، احمدی و شرفی از مهمترین بناهای دوره قاجاریه در استان همدان است، این خانه‌های قدیمی و نقش و نگار‌های زیبای آن معرف فرهنگ و تمدن غنی مردم ایران به عنوان اصیل‌ترین میراث گذشتگان این مرز و بوم است.
خانه مسعودی با ۲ طبقه حدود هزار و ۳۳۲ متر مربع مساحت دارد. از زیباترین و مهمترین قسمت عمارت مسعودی تویسرکان می‌توان به اتاق شاه نشین طبقه اول اشاره کرد که با آینه‌کاری، گچ‌بری و نقاشی رنگ روغن آراسته شده است. سقف دیگر اتاق‌های عمارت مسعودی تویسرکان را با لمه‌کوبی پوشانده‌اند.
در اصل این بنا یادگاری از عصر قاجار است که در هر طبقه یک اتاق اصلی قرارداد و در طرفین نیز چند اتاق فرعی که در انتها همه آنها به اتاقک انباری منتهی می‌شوند.
در واقع قسمت موردعلاقه هر گردشگری، اتاق شاه‌نشین این خانه است که با نگه‌داری از کتیبه‌های بسیار قدیمی، اطلاعات شما را درباره این مکان تکمیل می‌کند. در این مکان می‌توانید شاهد انواع گچ‌بری‌ها، آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌های رنگ‌روغن باشید.
سال ساخت بنا را در کنار ورودی شاه نشین و بر روی کتیبه‌ای می‌توان دید که تاریخ ۱۲۹۰ هجری قمری را نشان می‌دهد. در حیاط عمارت حوضی به جای مانده است که طراوت را با خود به بازدیدکنندگان هدیه می‌دهد و در گرمای تابستان با خود خنکایی را به همراه دارد.
در حال حاضر این عمارت به موزه تاریخ و فرهنگ تویسرکان تغییر کاربری داده و به فعالیت مشغول است.
عمارت لطفعلیان بخشی از یک مجموعه سکونتگاهی به یادگار مانده از دوره قاجار است و سازنده و مالک اولیه این عمارت، "محسن مصدقی" معروف به "مصدق الممالک" بوده که در عصر فتحعلی‌شاه قاجار به واسطه خویشاوندی که با دربار داشته با بهره‌گیری از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت این مجموعه کرده است.
بنای آجری دو طبقه این عمارت حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شده و هنرنمایی در ساخت این عمارت، نمادی از ذوق و هنر معماران و هنرمندان آن زمان به شمار می‌رود.
جریان آب قنات و وجود دو حوض سنگی در کف، هوا و فضای بسیار خنک و فرح بخشی را برای گذر از گرمای تابستان برای ساکنان ایجاد کرده است.
این بنا در اسفند ماه ۱۳۸۰ با شماره ۴۸۹۲ به ثبت فهرست آثار ملی درآمده و تنها موزه ملایر است که بیشترین تعداد بازدیدکنندگان را هر ساله به خود اختصاص می‌دهد.
عمارت لطفعلیان اکنون با کاربری موزه، معرف آداب و رسوم و تاریخ و فرهنگ مردم شهرستان است و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر نیز در این مکان دایر است.
به همت میراث فرهنگی طی مراحل مختلف در عملیات احیای این بنا، مرمت پشت بام، تعویض تیر‌های فرسوده، طراحی و ساخت ویترین انجام شد که شامل لایه‌برداری، سفیدکاری داخلی عمارت و بازسازی در و پنجره‌های معیوب و تهیه و ساخت در و پنجره‌های از بین رفته، بندکشی، کف‌سازی اتاق‌ها و بازسازی بخشی از طاق‌ها بود.
خانه فاطمی نهاوند در بافت تاریخی این شهر و متعلق به خانواده فاطمی از بزرگان شهر نهاوند و بنای آن مربوط به اواخر قاجار و اوایل پهلوی با تزیینات آجری فاخر است که این اثر فرهنگی- تاریخی به شماره ۲۳۸۵۱ سال ۱۴۰۲ ثبت ملی شد.
همچنین خانه کهزادی از آثار اوایل پهلوی با معماری و تزئینات فاخر در بافت تاریخی شهر تویسرکان به شماره ۲۳۸۴۵ سال ۱۴۰۲ ثبت ملی شده است.
از جمله مکان‌های تاریخی شهر همدان می‌توان به خانه شهبازیان در ابتدای خیابان بوعلی سینا و انتهای بن بست میر فندرسکی شهر همدان است و بنا مربوط به دوره قاجاریه و دارای پلان مستطیل شکل اندرونی و بیرونی و دو طبقه است که یک طبقه زیرزمین و یک طبقه دیگر ساختمان است.
ساختمان دارای تزئینات متعددی از قبیل گچبری‌هایی به اشکال گل و بوته و آجر کاری‌هایی از نوع حصیر و تکرار نام "علی" به توالی در بالای در و پنجره بهارخواب و آجر لعاب دار مشکی در ناحیه طاقنما‌ها است که در مجموع تزیینات بیرونی ساختمان را تشکیل می‌دهند.
خانه عسگریان در کوچه استرومردخای با هدف تعریف کاربری هتل بوتیک در حال احیا و مرمت است که این مکان از جمله بناهای ارزشمندی است که در داخل بافت تاریخی بازار همدان و جنب مقبره‌اِستِر واقع شده و دارای ارزش تاریخی است و در محوطه‌ای واقع شده که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و جزو جدانشدنی این بافت تاریخی محسوب می‌شود.
قدمت این خانه تاریخی، مربوط به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی است و به شکل حیاط مرکزی و دو طبقه است که سقف آن به صورت شیروانی ساخته شده و مصالح به کار رفته در این خانه آجر است و معماری شاخصی دارد به گونه‌ای که ظرافت به کار رفته در ستون‌ها و پنجره‌های آن در کشور زبانزد است.
خانه تاریخی مازوچی یکی دیگر از این آثار است که در ردیف آثار ملی قرار گرفت، قدمت خانه مازوچی‌های همدان به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی برمی‌گردد، مازوچی‌ها از تجار صاحب نام همدان به شمار می‌رفتند که به نوع‌دوستی شهره بودند.
این خانه در بلوار علویان، خیابان فرعی باباطاهر و در محله قلعه سبزی کوچه مازوچی واقع شده است.
خانه تاریخی میرابیان در همدان نیز از دیگر آثاری است که به تازگی ثبت ملی شده که قدمت آن به دوره قاجار و پهلوی بازمی‌گردد و این خانه دارای دو طبقه و در هر طبقه ۶ اتاق که به صورت اندرونی و بیرونی ساخته شده است.
