عصر ایران- رؤیت هلال، یکی از راه‌های شرعی اثبات آغاز ماه قمری است ولی فقیهان شیعه برای تعیین اول ماه، مبانی مختلفی دارند. شرایط متعدد در دیده شدن ماه دخالت دارد زیرا ماه قمری ممکن است ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد. به این‌خاطر مشاهدۀ ماهِ نو گاه کاری دشوار و نیازمند محاسبات نجومی است.
سید مهدی حسینی دورود- دین‌پژوه- در آستانۀ عید فطر و بحث‌هایی که همه‌ساله بر سر رؤیت اول ماه درمی‌گیرد یادداشتی از حجت‌الاسلام مرتضی اشراقی در اختیار عصر ایران قرار داده که در آن نوادۀ رهبر فقید انقلاب ابتدا به نقل و ذکر 9 مبنای فقهی (که یکی البته قبول مراجع فعلی نیست) پرداخته که اثبات اول ماه قمری ( خصوصا اول ماه شوال که اعلام عید می‌شود) بر آنها استوار است و سپس دیدگاه خود را آورده که هم از حیث استنادات جالب است و هم نشان‌گر تکثر در اجتهاد شیعی است.
مبنای اول مطابق این یادداشت، «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «اشتراط اتّحاد افق» است و علاوه بر نیای آقای اشراقی- امام خمینی - و آیت‌الله سیستانی مبنای فقهی حضرات آیات گلپایگانی،اراکی، سیّدمحمّد صدربهجت، شبیری‌زنجانی و مکارم‌شیرازی بوده است.
مبنای دوم: «کفایت رؤیت هلال با چشم مسلّح» و «اشتراط اتّحاد افق» است که آیت‌الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری بر اساس آن اعلام عید می‌کنند.
مبنای سوم: «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در هر یک از بلاد اسلامی» است که مبنای فقهی آیت الله یعقوبی است.
مبنای چهارم: «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در نقاطی است که در بیشترِ شب با هم مشترک‌اند» و مبنای فقهی حضرات آیات وحید خراسانی و دوستی زنجانی است.
مبنای پنجم: «لزوم رؤیت هلال با چشم مسلّح» و «کفایت رؤیت در هر نقطه‌ای برای همۀ نقاط زمین» است: آیت الله نوری همدانی
مبنای ششم: «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در هر نقطه‌ای برای همۀ نقاط زمین»: آیت‌الله بشیرحسین نجفی
مبنای هفتم: «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در نقاطی که در بخشی از شب با هم مشترک‌اند» که مبنای فقهی آیت الله خویی بوده و آقایان تبریزی و لطف‌الله صافی‌گلپایگانی و محمّداسحاق فیّاض هم به آن قایل اند.
مبنای هشتم: «کفایت رؤیت هلال با چشم مسلّح» و «کفایت رؤیت در نقاطی که در بخشی از شب با هم مشترک‌اند» : آیت الله فاضل‌لنکرانی و سیّدکاظم حائری
مرتضی اشراقی در ادامه به مبنای دیگری پرداخته که هر چند در زمره مبانی فقهی آورده اما چون خود یادآور شده هیچ یک از مراجع تقلید در حال حاضر آن را قبول ندارند در عنوان به جای 9 مبنای فقهی از تعبیر 1+8 استفاده کردیم و این گونه توضیح داده است:
مبنای نهم مبنای تولد ماه است. نظریه تولد ماه نو به معنای نجومی و تکوینی آن- خروج از حال مقارنه و محاذات با خورشید - ساعاتی قبل از آن که با چشم انسان قابل رویت شود صورت می‌گیرد.
چنان که اشاره شد مبنای «تولد ماه» را هیچ یک از مراجع تقلید قبول ندارند و بنابراین این نوع نگاه در حال حاضر قابل اجرا نیست.
حجت الاسلام مرتضی اشراقی که خود در حوزه علمیه تدریس می کند و تحصیلات دانشگاهی با درجۀ دکتری هم دارد دیدگاه خود دربارۀ یک مبنای دیگر را بر اساس نظر منجمان مطرح کرده و این گونه توضیح داده است:
براي اثبات اول ماه قمری، اگر قابليت رؤيت هلال ماه در شب مخصوص به صورت چشم غیر مسلّح، توسط منجمان به طور قطع و يقين و بدون اختلاف نظر بين آنها اعلام شود، ديگر لزومی به رصد برای رویت هلال ماه نيست و اول ماه اثبات می شود ولی اگر منجمین اختلاف نظر داشته باشند، برای اثبات اول ماه نیاز به رصد هلال ماه بدون چشم مسلح است.
* عصر ایران برای انتقال بهتر پیام در حد امکان متن را ساده و برخی القاب حوزوی را با ادبیات رسانه‌ای نقل کرده است.
