شهرستان مرزی و کوهستانی پاوه در غرب استان کرمانشاه با بهره مندی از جاذبه‌های طبیعی بکر همچون نگین اورامانات درخشش دارد بطوریکه اکنون فراتر از مرز‌های ایران به عنوان میراث جهانی تابان است.
به گزارش ایرنا، پاوه مرکز هورامان یا اورامانات میراث ثبت جهانی شده شهرستانی مرزی و محصور در باغ، جنگل و کوه با رود‌های خروشان و آبشار‌های زیبا و آب و هوای معتدل به عنوان نگین گردشگری غرب ایران داعیه دار جهانی است.
اورامانات یا هورامان منطقه‌ای فرهنگی - تاریخی بین دو استان کردستان و کرمانشاه دارای کوه‌ها و رود‌های خروشان است و طبیعت زیبای آن دره‌هایی را شکل داده که ساکنان منطقه از گذشته‌های دور تاکنون در تعامل با طبیعت زندگی کرده و این همگرایی در خانه باغ‌های پلکانی، جشن‌ها و آیین‌های اصیل به وضوح دیده می‌شود.
اورامانات شامل بیش از ۷۰۰ روستا، شهر و شهرستان در کردستان و کرمانشاه و حتی بخشی از استان سلیمانیه در اقلیم کردنشین کشور عراق است و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و چشم انداز‌های زیبا و پرآب آن مقصد گردشگران و توریست‌های زیادی در تمام طول سال است و در این بین پاوه نگین آن محسوب می‌شود.
پاوه را بیشتر با جاذبه‌های طبیعی بکرش می‌شناسند اگرچه این دیار ویژگی‌های دیگری مانند شهر بدون چراغ قرمز، گدا و دود هم دارد که می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.
در میان ۱۴ شهرستان استان کرمانشاه، پاوه از نظر موقعیت جغرافیایی شرایط خاصی دارد، شهرستانی با کوه‌های سر به فلک کشیده و بارش‌های فراوان که میانگین سالانه آن به بیش از هزار میلی‌متر می‌رسد و طبیعت آن را در بهار سرسبز و مخملی می‌کند.
شهرستان پاوه با قدمتی بیش از سه هزار سال در شمال غربی استان کرمانشاه بین ۳۴ درجه و ۵۳ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۱۸ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۵۶ دقیقه تا ۴۶ درجه و۳۳ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد.
این شهرستان از شمال و شمال شرقی به شهرستان مریوان در استان کردستان، از شرق و جنوب به شهرستان جوانرود و از غرب به کشور عراق محدود شده است.
پاوه دارای سه بخش به نام‌های مرکزی، باینگان و نوسود و هفت دهستان است؛ شهر پاوه مرکز شهرستان پاوه در ۱۱۲ کیلومتری شمال غربی شهر کرمانشاه با ارتفاع هزار و ۴۸۵ متر از سطح دریا قرار دارد، این شهرستان در مجاورت مرز ایران با عراق (اقلیم کردستان) قرار دارد و به دلیل ساختار پلکانی و شباهت معماری با ماسوله گیلان ملقب به شهر هزار ماسوله است.
سازه‌ها و منازل مسکونی پاوه به گونه‌ای طراحی شده که در بیشتر موارد پشت بام خانه‌ای که در ارتفاع کمتری از دامنه کوه ساخته شده است، حیاط منزل خانه‌ای است که چند متر بالاتر از آن بنا شده است.
شهر پاوه با آب و هوای معتدل و کوهستانی است که دارای چشمه‌های فراوان، آبشار‌های افسانه‌ای زیاد، جنگل‌ها، مراتع و باغ‌های سرسبزی است که جلوه و زیبایی خاصی به آن بخشیده‌اند و باعث جذب گردشگران داخلی و خارجی فراوانی شده است.
وجه تسمیه پاوه را به «پاو» سردار یزگرد سوم نسبت می‌دهند و معتقدند یزگرد سوم او را به منظور تجدید آیین زردشت به منطقه روانه کرده است، در قلعه «دژ» و «پاسگه» که هنوز در پاوه دیده می‌شوند، بازمانده برج و بارو‌های آن سردار است.
شهرستان پاوه دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی است که بصورت اختصار تعدادی از این جاذبه‌ها را معرفی می‌کنیم.
شهرستان پاوه همچنین از جهت داشتن آبشار‌های مختلف به شهر آبشار‌ها نیز معروف است و هر ساله گردشگران ایرانی و غیر ایرانی زیادی را جذب می‌کند به همین دلیل در ادامه با چند مورد از این آبشار‌های معروف و زیبای منطقه را معرفی می‌کنیم.
آبشار دشه با ۳۵ متر بر دامنه کوه آتشگاه و در پایین دست روستای دشه در حدود هشت کیلومتری غرب شهر پاوه قرار گرفته است و یکی از زیباترین آبشار‌های این منطقه و از دیدنی‌های پاوه است که در فصل‌های مختلف این کشور چهار فصل، زیبایی خود را حفظ می‌کند و در هر فصل به صورتی خاص و منحصر‌به‌فرد زیبا است. طبیعتی که اطراف این آبشار را احاطه کرده بر زیبایی آن افزوده است. این آبشار بعد از عبور از رودخانه پاوه رود به رودخانه بزرگ سیروان سرازیر می‌شود.
یکی دیگر از دیدنی‌های پاوه و آبشار‌های زیبای استان کرمانشاه آبشار شیلماو است که در قسمت غربی روستای خانقاه و در سه کیلومتری شهر پاوه قرار دارد، اوج زیبایی این آبشار در فصل بهار است که جاری شدن و جوش و خروش این آبشار منظره‌ای رویایی به آن می‌بخشد. این آبشار از ارتفاعات کوه آتشگاه سرچشمه می‌گیرد.
آبشار دوقلوی شولخه یکی دیگر از دیدنی‌های پاوه و از آبشار‌های زیبا و افسانه‌ای این شهر است، این آبشار زیبا در فاصله هفت کیلومتری از شهر پاوه و در دره گنجگاه و در مسیر جاده نوسود قرار گرفته است.
آبشار شولخه از چشمه‌ای به نام چشمه سیلی سرچشمه می‌گیرد و از آن جایی که این چشمه فصلی است خروش آبشار نیز فصلی به شمار می‌آید، اما از آنجایی که این آبشار در زیر جاده قرار گرفته و از چشم رهگذران و مسافران ناآشنا دور مانده است هنوز طبیعت و فضای بکر و دست نخورده خود را حفظ کرده و فقط افرادی که کاملا با محیط منطقه آشنایی دارند می‌توانند جای آبشار را به راحتی پیدا کنند و از فصولی که آب در جریان است آگاه هستند.
آبشار نودشه که یکی از دیدنی‌های پاوه به شمار می‌رود و طبیعتی زیبا و بکر دارد در روستای مرزی نودشه که یکی از توابع شهر پاوه است قرار دارد، این آبشار در دل کوه‌های بلند و دره‌های عمیق و بکر در امتداد رودخانه سیروان جا خوش کرده است و طبیعت آن به قدری زیباست که به تنهایی می‌تواند دلیلی برای سفر به پاوه باشد، اطراف این آبشار را کوهستان‌های سرسبز و جنگل‌های انبوه احاطه کرده است.
از آنجایی که رسیدن به آبشار نودشه و گذر از کوهستان و جنگل انبوه اطراف آن کار نسبتا دشواری است طبیعت آبشار دست نخورده و طبیعی باقی مانده است و خوشبختانه اثری از تخریب طبیعت توسط انسان در آن جا به چشم نمی‌خورد.
جاده پاوه به نودشه طبیعتی زیبا و دیدنی دارد و می‌تواند بیشتر از چشم انداز‌های جاده معروف چالوس شما را به وجد بیاورد، هنگام گذر از این جاده چشم انداز‌هایی مثل کوه‌های بلند و صخره‌های سنگی و دره‌های عمیق، جنگل‌های سرسبز و رودخانه و چشمه‌های مختلف را مشاهده خواهید کرد.
آبشار زیبای دریبر یکی دیگر از دیدنی‌های پاوه است که در بین پیچ و خم‌های جاده نوسود به پاوه قرار دارد و زیبایی توصیف نشدنی و منحصر به فردی به این منطقه بخشیده است.
این آبشار زیبا از ارتفاعات بلند کوهستان‌های اطراف سرچشمه گرفته و پس از ریزش از چندین صخره با ارتفاعات متفاوت به رودخانه پاوه رود و از آنجا به رودخانه سیروان می‌ریزد.
در کنار جاذبه‌های گردشگری طبیعی و تاریخی، وجود تعدادی قرآن تاریخی در مساجد روستا‌های دودان، دشه، میرعمر، دخان و زردویی باعث شده تا گردشگری مذهبی نیز در این شهرستان مورد توجه قرار گیرد.
مسجد جامع پاوه یکی از مساجد قدیمی شهرستان و استان کرمانشاه است که در خیابان امام محمد شافعی در شمال شهر پاوه واقع شده است، این بنا ظاهراً بر روی بقایایی از آتشکده دوره ساسانی پی ریزی شده است.
این مسجد فاقد صحن بوده و از یک شبستان مستطیل شکل تشکیل شده که این شبستان به ابعاد ۱۵ در ۲۰ متر است که در داخل آن ۱۵ ستون چوبی قرار دارد که ارتفاع هر یک از ستون‌ها ۳۰ متر است.
مردم محل بنای این مسجد را به صدر اسلام نسبت می‌دهند و بر این باورند که در روزگار خلیفه دوم به دستور فرزندش عبدالله بن عمر بنا شده است، در سال‌های اخیر این مسجد توسعه پیدا کرده و ساختمان جدیدی با استفاده از شیوه و سبک مسجد النبی در مدینه منوره در کنار آن ساخته شده است.
این مسجد در شهر پاوه به مسجد کوچیکه یا مسجد زمستانی معروف است که در جنب مسجد جامع شهر پاوه قرار دارد، این مسجد قدیمی درب چوبی به ابعاد ۱.۵ در ۹۰ سانتی‌متر دارد که بر روی آن کتیبه‌ای به خط خوش کوفی حک شده است.
مردم مسلمان شهر پاوه از این مسجد در فصل زمستان جهت اقامه نماز جماعت و مراسمات مذهبی استفاده می‌کنند، همچنین مسجد زمستانی پاوه دارای حمام موقوفه‌ای است که متن وقف نامه آن به زبان عربی در مسجد قرار دارد.
این مسجد قدیمی در بین مردم شهر پاوه دارای احترام خاصی است.
منطقه حفاظت شده بوزین و مرخیل یکی از جاذبه‌های دیدنی استان کرمانشاه در شهر پاوه و نزدیک به مرز کشور عراق قرار دارد، این منطقه با هدف حمایت از گونه‌های با ارزش حیات وحش از جمله شوکای ایرانی در سال ۱۳۷۴ به‌عنوان منطقه شکار ممنوع و از سال ۱۳۷۸ به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام شد، علاوه‌بر حیوانات، پوشش گیاهی این منطقه هم از گونه‌های ارزشمندی است که نگهداری آنها از اهمیت زیادی برخوردارست.
تنوع فراوان زیستی گیاهی و جانوری، جنگل‌های زیبای بلوط، کوهستان‌های دلربا، رود‌های پرآب از جمله دیدنی‌های این منطقه جذاب هستند.
در این منطقه گیاهانی مانند بلوط ایرانی، زیتون، ارغوان، گلابی وحشی، بنه، زالزالک و زبان گنجشک قابل مشاهده است و حیواناتی نظیر شوکای ایرانی، گوزن مینیاتوری، پلنگ، سیاه‌گوش و گربه وحشی نیز در آن زندگی می‌کنند.
این چشمه در کنار شاخه اصلی سیروان در نزدیکی‌های روستای هجیج واقع شده و آب آن طبق بررسی‌های بعمل آمده معدنی است، این چشمه زیبا که از منتهی الیه دامنه شرقی کوه دالانی با فشار فراوان بیرون می‌زند و در حدود ۳۵ کیلومتری شمال شهر پاوه قرار دارد.
این چشمه در نزدیکی روستای دشه، در قعر دره پاوه رود وبر دامنه آتشگاه قرار گرفته است، آبدهی هانه کوان نیز دائمی بوده و از جمله چشمه‌های پرآب منطقه اورامان محسوب می‌شود.
اکنون در کنار این چشمه توسط بخش خصوصی تاسیسات محدودی به منظور پذیرایی از گردشگران مستقر شده است و در حدود سه کیلومتری جاده پاوه – نوسود، جاده فرعی، اما آسفالته به طرف روستای دشه در غرب شهر پاوه منتهی می‌شود.
دره گنجگه، این دره در ادامه مسیر پاوه رود به سمت سیروان قرار دارد و از روستای دشه به پایین بسیار سخت گذر بوده و فقط افراد حرفه‌ای قادر به طی این مسیر هستند، دره زیته از نزدیکی‌های روستای دودان شروع شده و بخشی از مسیر شاخه مرخیل، رودخانه سیروان را تشکیل می‌دهد؛ حرکت در این دره نیز پر هیجان و فقط کار گردشگران ماجراجو و حرفه‌ای است.
رودخانه سیروان مهمترین و معروف‌ترین رودخانه شهرستان پاوه است و مسیر نسبتاً طولانی و پرپیچ و خمی دارد، این رودخانه پرآب‌ترین رودخانه استان کرمانشاه محسوب می‌شود که در بخش غربی و شمال غربی منطقه اورامان قرار گرفته و شاخه‌های فراوانی دارد که مهمترین شاخه‌های آن ژاوه رود، پاوه رود و مرخیل رود است و بخش اعظم آب این رودخانه از چشمه‌های دامنه کوه‌های شاهو، کوسالان، دالانی، آتشگاه و ماکوان و نیز بخش شمالی اورامان تأمین می‌گردد.
خالو حسین کوهکن با نام اصلی (حسین عثمانی زاده) ششم مهرماه ۱۳۰۹ در دروله سفلی شهرستان جوانرود، استان کرمانشاه — درگذشت، پنجم مردادماه ۱۳۹۵، در بانه‌وره، (شهرستان پاوه، استان کرمانشاه) مردی است که نامش همانند نام اساطیر بزرگی، چون فرهاد کوهکن پرآوازه گشته و، چون افسانه‌ای جاودان، همگان را در بهت و حیرت واداشته است.
خالو حسین در ابتدا تنها می‌خواهد جایی کوچک برای نماز گذاردن خود بسازد، اما هر روز که می‌گذشت عزمش بیشتر می‌شد تا بنایی را بنا نهد که در طول ادوار، باقی بماند و نمادی برای پایداری و پایمردی مردمان دیار خود باشد.
وی که فردی معلول به نام حسین کوهکن ملقب به فرهاد ثانی بود در سال ۱۳۵۷ شروع به کندن کوه کرد و ۲۰ سال از عمرش صرف ساخت این غار شد.
همچنین غار دستکند خالو حسین از جاذبه‌های توریستی زیبای منطقه میگوره پاوه است که طی سال‌های گذشته نیز این اثر به تدریج مطرح شده و تعداد گردشگران قابل توجهی هم از آن بازدید کرده‌اند.
این غار در منطقه توریستی میگوره شهر بانه وره شهرستان پاوه قرار دارد.
یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان پاوه روستا‌هایی زیبا و جذاب آن است که در میان آنها ۱۲ روستا در این شهرستان وجود دارد که بیشتر از دیگر روستاها به ویژه پس از ثبت جهانی منظر فرهنگی تاریخی اورامانات تبدیل به مقصد گردشگران شده است.
با توجه به ظرفیت‌های زیادی که در بحث اکوتوریسم در منطقه اورامانات وجود دارد، گردشگری روستایی هم در آن بسیار مورد توجه قرار گرفته است بطوریکه تعدادی از روستا‌های پاوه هر ساله بویژه در ایام نوروز پذیرای گردشگران زیادی هستند که امسال هم با توجه به ثبت جهانی شدن منطقه پیش بینی می‌شود شمار بالایی از گردشگران از آنها دیدن کنند.
روستا‌های تین، زردویی، ساتیاری، دودان، داریان، نجار، خانقاه، شمشیر، گلال، دشه، هجیج و شرکان ۱۲ روستای پاوه هستند که با معماری منحصر‌به‌فرد، طبیعت بکر و حیرت آور و زیبایی‌های سحر انگیز در ایام نوروز گردشگران را به سمت خود می‌کشانند و سفری خاطره انگیز و رویایی را برایشان رقم می‌زنند.
در میان این روستاها، «هجیج» شهرت زیادی کسب کرده و با وجود جاذبه‌هایی همچون رودخانه سیروان، چشمه پرآب بِل، سد داریان، قایقرانی در سد، امامزاده عبیدالله معروف به کوسه هجیج، حوض پیر، چله خانه و ... میزبان گردشگران بی شماری است.
روستای هجیج یکی از پرجاذبه‌ترین نقاط استان کرمانشاه و از مناطق دیدنی اورامانات، که در ۳۴ کیلومتری پاوه و ۱۲۳ کیلومتری کرمانشاه قرار گرفته است این روستا علاوه بر جاذبه‌های طبیعی جذاب از نظر صنایع دستی و بافت روستایی نیز حایز اهمیت است.
این روستای زیبا در محدوده سیروان بخش مرکزی پاوه قرار دارد که از شمال و شمال شرق در ۳۰ کیلومتری شهرستان مریوان، از جنوب شرق به بخش مرکزی شهرستان پاوه، از جنوب به دهستان نیسانه و از غرب روستای اطراف نودشه ارتفاع ۹۰۰ متر، از شمال و غرب و جنوب به کوهستان و از شرق به روستای سیروان منتهی می‌گردد.
این روستا ۱۲۰۰ سال قدمت دارد وجود بقعه امامزاده سید عبیدالله که از وی به عنوان برادر امام رضا یاد می‌شود و از جاذبه‌های گردشگری آن است حکایت از قدمت روستا است.
مساحت بافت روستا ۵۳/۱۴ هکتار است، این روستا دارای یک باب مسجد، چله خانه، خانقاه و امامزاده و همچنین یک باب کتابخانه است؛ یکی از اشتغالات ساکنان روستا تولید صنایع دستی است و یک واحد بسته بندی آب معدنی در ۵/۱ کیلومتری شمال شرق روستا در کنار چشمه بل وجود دارد.
سد داریان سد خاکی ساخته شده بر روی رودخانه سیروان، تقریبا در ۲۵ کیلومتری شهر پاوه و در مجاورت روستای داریان و هجیج است، این سد چشم انداز زیبایی را به روستا‌های هجیج، هیروی و داریان داده است، همزمان با آبگیری و شروع به فعالیت شرکت‌های گردشگری قایقرانی و توسعه گردشگری سد زیبایی‌های این محدوده چندین برابر خواهد شد.
این روستا بر دامنه جنوبی شاهو و در کیلومتر ۱۱۰ جاده اصلی کرمانشاه - پاوه واقع شده است، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل از ویژگی‌های آب و هوایی شمشیر قلمداد می‌شود.
این روستا در ۲ کیلومتری جنوب شهر پاوه روبروی کوه آتشگاه واقع شده واز هر چهار طرف توسط درختان باغی محصور شده است، جاده پاوه به خانقاه و ادامه آن تا روستای گلال تماما آسفالت بوده و عبور از این مسیر جنگلی ۱۰ کیلومتر برای هر گردشگری پر از مناظر دیدنی و جذاب است.
در محاصره شهر پاوه در مرداد ۵۸ به وسیله عناصر ضد انقلاب تعدادی از مدافعان مجروح بومی و غیربومی شهر در بیمارستان پاوه بستری شدند که نیروهای ضدانقلاب پس از درگیری نابرابر، مجروحان را از بیمارستان خارج و همگی را در محوطه بیمارستان قتل عام کردند.
پس از این واقعه و رسیدن نیروهای آزادی‌بخش و شکست حصر پاوه شهدای بومی را در قبرستان محلی و ۹ نفر رزمنده غیر بومی را در این محل به خاک می‌سپارند.
توسعه این یادمان در سال ۱۳۸۵ انجام گرفت و اکنون یکی از مقاصد کاروان‌های راهیان نور و گردشگری دفاع مقدس است.
از صنایع دستی شهرستان پاوه می‌توان به قالیبافی، گیوه بافی (زیر پارچه‌ای) پارچه بافی (چوخه رانک)، نساجی و سبدبافی اشاره کرد.
از جمله سوغات‌های معروف منطقه پاوه و اورامانات می‌توان به محصولات باغی، کشاورزی و لبنی شامل: توت، انار، انجیر، انگور دیم، گردو و مویز، رب انار سقز کردی، روغن حیوانی و کشک، کلاش هورامی، سجاده نماز و پارچه شال اشاره کرد.
بدون شک یکی از بهترین زمان‌ها برای سفر به اورامانات و قلب آن پاوه فصل بهار است.
