خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج: در بسیاری از جشن‌ها و تعطیلات سالانه، بازارها پر از کالاهای رنگارنگی می‌شود که به بهانه‌ی ایجاد شادی و سرگرمی، عرضه می‌شوند. یکی از این پدیده‌ها، فروش جوجه‌های رنگی است که در ایام عید و تعطیلات تابستانی به‌وفور در بازارهای محلی و میان دست‌فروشان دیده می‌شود. این جوجه‌های کوچک، که با رنگ‌های مصنوعی جذاب پوشیده شده‌اند، دل بسیاری از کودکان را می‌برند، اما در پس این ظاهر زیبا، حقیقتی تلخ نهفته است. در این گزارش، با والدین، کودکان، کارشناسان محیط‌زیست و فعالان حقوق حیوانات گفت‌وگو کرده‌ایم تا این پدیده را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم.

خریدی از روی هیجان، فراموشی بعد از نوروز

سارا، مادری ۳۵ ساله که همراه فرزندش در یکی از بازارهای محلی اصفهان قدم می‌زند، در پاسخ به این‌که چرا برای فرزندش جوجه‌رنگی خریده است، به خبرنگار مهر می‌گوید: بچه‌ها این جوجه‌های رنگی را دوست دارند، خیلی خوشحال می‌شوند و سرگرم می‌شوند. قیمتشان هم ارزان است، پس چرا نخریم؟

اما برخی والدین که تجربه‌ی خرید جوجه‌رنگی در گذشته را داشته‌اند، نظر متفاوتی دارند. احمد، پدر دو کودک ۷ و ۹ ساله، تجربه تلخی را روایت می‌کند: چند سال پیش دو جوجه خریدیم. بچه‌ها خیلی ذوق کردند، اما بعد از چند روز جوجه‌ها مردند. بچه‌ها گریه کردند و ناراحت شدند. بعد از آن فهمیدم که رنگ کردن این جوجه‌ها آسیب جدی به آن‌ها می‌زند و عمرشان را کوتاه می‌کند.

کودکان نیز دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به این موجودات کوچک رنگارنگ دارند. نیما، کودک ۶ ساله‌ای که به‌تازگی یک جوجه نارنجی رنگ هدیه گرفته است، با شوق می‌گوید: دوست دارم همیشه این جوجه زنده بماند و با من بازی کند.

اما نازنین، دختربچه‌ای ۸ ساله که تجربه‌ی از دست دادن جوجه‌اش را دارد، می‌گوید: فکر می‌کردم این جوجه‌ها همیشه زنده می‌مانند، ولی یکی از آن‌ها خیلی زود مرد. خیلی ناراحت شدم و دیگر نمی‌خواهم جوجه بخرم.

کارشناسان چه می‌گویند؟

علی رضایی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، معتقد است که خرید و فروش جوجه‌های رنگی نه‌تنها هیچ ارتباطی با سنت‌های ایرانی ندارد، بلکه نمونه‌ای از تغییرات نامطلوب در فرهنگ مصرفی جامعه است. او در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: ایرانیان همواره جشن‌ها و ایام خاص سال را با احترام به طبیعت برگزار کرده‌اند. از گذشته تا امروز، سنت‌هایی مانند کاشت سبزه، تخم‌مرغ رنگی و روشن کردن آتش در برخی جشن‌ها، همه بیانگر ارتباط عمیق مردم با طبیعت بوده است. اما جوجه‌رنگی یک پدیده‌ی کاملاً وارداتی و بی‌ارتباط با فرهنگ اصیل ایرانی است که بیشتر جنبه‌ی سودجویی دارد تا پاسداشت شادی‌های واقعی.

او در ادامه تأکید می‌کند که این پدیده با روح جشن‌های ایرانی، که همواره بر زنده بودن و احترام به طبیعت تأکید داشته، در تضاد است: در گذشته، تخم‌مرغ رنگی به‌عنوان نماد زایش و زندگی در سفره‌های ایرانی استفاده می‌شد، زیرا نشان‌دهنده‌ی امید به آینده بود. اما جوجه‌های رنگی، که اغلب در شرایط نامناسب و با استفاده از رنگ‌های غیراستاندارد تولید می‌شوند، نه‌تنها این مفهوم را منتقل نمی‌کنند، بلکه سبب مرگ زودهنگام موجودات زنده‌ای می‌شوند که قربانی یک تفریح زودگذر شده‌اند.

رضایی در پایان، راه‌حل را در بازگشت به اصالت‌های فرهنگی و آگاهی‌بخشی به جامعه می‌داند: اگر می‌خواهیم هویت فرهنگی خود را حفظ کنیم، باید به اصل آن بازگردیم. ترویج نمادهای اصیل جشن‌های ایرانی، می‌تواند به تدریج فرهنگ خرید جوجه‌رنگی را از میان ببرد. همچنین، رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی وظیفه دارند که مردم را نسبت به پیامدهای این رفتار آگاه کنند.

نقض حقوق حیوانات و تأثیرات مخرب محیط زیستی

نگین بهرامی، فعال حقوق حیوانات، درباره‌ی آسیب‌هایی که به این جوجه‌ها وارد می‌شود، به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: رنگ‌آمیزی جوجه‌ها معمولاً با مواد شیمیایی و رنگ‌های غیراستاندارد انجام می‌شود که باعث بیماری‌های پوستی، تنفسی و حتی مرگ زودهنگام آن‌ها می‌شود. بسیاری از این جوجه‌ها به دلیل سن کم و شرایط نامناسب حمل‌ونقل، حتی پیش از رسیدن به دست خریداران، جان خود را از دست می‌دهند. این یک زنجیره‌ی تلخ است که از لحظه‌ی رنگ‌آمیزی آغاز می‌شود و اغلب با مرگی زودرس پایان می‌یابد.

او در ادامه به تأثیرات این پدیده بر فرهنگ حیوان‌دوستی در جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی کودکان بدون درک مسئولیت، جوجه‌های رنگی را به‌عنوان یک وسیله‌ی سرگرمی دریافت می‌کنند، به‌مرور یاد می‌گیرند که حیوانات ارزش چندانی ندارند و می‌توان آن‌ها را پس از مدتی کنار گذاشت. این نوع رفتار، نه‌تنها به کاهش حس همدلی در کودکان منجر می‌شود، بلکه در آینده می‌تواند تأثیرات منفی بر نگاه آن‌ها به حقوق حیوانات و محیط‌زیست داشته باشد.

خرید جوجه رنگی؛ معضلی زیست‌محیطی

فرهاد نوری، کارشناس محیط‌زیست، با اشاره به پیامدهای منفی خرید و رهاسازی جوجه‌های رنگی در طبیعت، این روند را تهدیدی برای اکوسیستم می‌داند و به خبرنگار مهر می‌گوید: بسیاری از این جوجه‌ها نژادهای اصلاح‌شده‌ی صنعتی هستند که توانایی بقا در محیط طبیعی را ندارند. زمانی که خانواده‌ها، پس از پایان هیجان اولیه، آن‌ها را در کوچه و خیابان یا حتی در باغ‌ها و فضاهای سبز رها می‌کنند، این جوجه‌ها به‌سرعت بیمار شده و می‌میرند. علاوه بر این، رهاسازی آن‌ها در طبیعت می‌تواند به حیات‌وحش بومی آسیب برساند، زیرا این پرندگان ممکن است ناقل بیماری‌هایی باشند که سلامت پرندگان وحشی و سایر حیوانات را تهدید کند.

او همچنین به تأثیرات غیرمستقیم این روند بر محیط‌زیست اشاره کرده و می‌افزاید: رنگ‌آمیزی جوجه‌ها معمولاً با مواد شیمیایی غیراستاندارد انجام می‌شود که نه‌تنها برای خود این حیوانات خطرناک است، بلکه می‌تواند در زنجیره‌ی غذایی پرندگان و سایر جانوران نیز تأثیر منفی بگذارد. برخی از این رنگ‌ها، حتی پس از شسته‌شدن یا از بین‌رفتن پرهای اولیه‌ی جوجه‌ها، ممکن است اثرات سمی بر بدن آن‌ها داشته باشد که در نهایت منجر به بیماری و مرگ زودرسشان می‌شود. این مواد شیمیایی در طبیعت تجزیه نمی‌شوند و می‌توانند خاک و منابع آبی را نیز آلوده کنند.

این کارشناس محیط‌زیست تأکید می‌کند که این مسئله تنها یک مشکل حیوان‌دوستانه نیست، بلکه معضلی زیست‌محیطی است که باید از طریق آگاهی‌رسانی و ممنوعیت فروش جوجه‌های رنگی در ایام عید، تابستان و دیگر مناسبت‌ها با آن مقابله کرد: آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی، مهم‌ترین راه‌حل این معضل است. والدین باید بدانند که این خرید به‌ظاهر ساده، می‌تواند به چرخه‌ی بی‌پایانی از آزار حیوانات و آسیب به محیط‌زیست منجر شود. همچنین، نهادهای نظارتی باید با اعمال قوانین سخت‌گیرانه‌تر، از فروش این جوجه‌ها در بازارهای مناسبتی جلوگیری کنند تا این روند نادرست به‌تدریج از بازارهای ایرانی حذف شود.

کودکان شاد، اما بدون آسیب به حیوانات: جایگزین‌های مناسب

سارا بهزاد، مشاور کودک، درباره تأثیر خرید جوجه‌رنگی بر رشد عاطفی و آموزشی کودکان به خبرنگار مهر می‌گوید: کودکان به‌طور طبیعی به حیوانات علاقه دارند و این موضوع بخشی از روند رشد عاطفی و شناختی آن‌هاست. اما علاقه‌ی کودک نباید به بهای رنج یک موجود زنده تمام شود. وقتی والدین برای خوشحال کردن فرزندانشان جوجه‌های رنگی می‌خرند، در واقع به آن‌ها یاد می‌دهند که می‌توانند با حیوانات مانند اسباب‌بازی رفتار کنند. این در حالی است که یکی از مهم‌ترین اصول تربیتی، آموزش مسئولیت‌پذیری و احترام به زندگی است.

او همچنین تأکید می‌کند که بازی کردن با جوجه‌رنگی نه‌تنها به آموزش صحیح کودک کمکی نمی‌کند، بلکه حتی ممکن است باعث پیامدهای منفی در درک او از مفهوم مراقبت از حیوانات شود: کودکانی که جوجه‌رنگی می‌خرند، معمولاً بعد از چند روز آن را فراموش می‌کنند یا وقتی جوجه بیمار و ضعیف می‌شود، دیگر علاقه‌ای به نگهداری از آن ندارند. این تجربه‌ی ناخوشایند می‌تواند باعث شکل‌گیری یک دیدگاه نادرست در ذهن آن‌ها شود که حیوانات اشیایی موقتی و بی‌ارزش هستند. از سوی دیگر، مرگ زودرس جوجه‌ها می‌تواند باعث ایجاد احساس غم و ناامیدی در کودکان شود و آن‌ها را دچار ترس از دست دادن موجودات زنده کند.

بهزاد در ادامه، به والدین پیشنهاد می‌کند که برای پر کردن اوقات فراغت کودکان در ایام تعطیلات و مناسبت‌هایی مثل عید یا تابستان، به دنبال گزینه‌هایی باشند که هم آموزنده باشند و هم آسیبی به محیط‌زیست و حیوانات وارد نکنند: والدین می‌توانند از اسباب‌بازی‌های تعاملی، بازی‌های فکری یا حتی کتاب‌های تصویری درباره‌ی حیوانات استفاده کنند تا کودکان سرگرم شوند و همزمان درباره‌ی دنیای حیوانات بیاموزند. یکی دیگر از روش‌های جایگزین، کاشتن سبزه و گیاهان کوچک است. کودکان می‌توانند از این طریق، مسئولیت مراقبت از یک موجود زنده را تمرین کنند، بدون این‌که آسیبی به هیچ حیوانی وارد شود. این کار علاوه بر تقویت حس مسئولیت‌پذیری در کودک، ارتباط او با طبیعت را نیز عمیق‌تر می‌کند.

او همچنین پیشنهاد می‌دهد که خانواده‌ها به‌جای خرید جوجه‌رنگی، کودکان را به مراکز حیات‌وحش و باغ‌وحش‌های استاندارد ببرند: دیدن حیوانات در محیط‌های استاندارد و مناسب، تجربه‌ای بسیار ارزشمندتر از نگهداری یک جوجه‌ی رنگ‌شده است. در این فضاها، کودکان می‌توانند با زیستگاه‌های طبیعی حیوانات آشنا شوند، درباره‌ی ویژگی‌های آن‌ها بیاموزند و درک بهتری از احترام به زندگی موجودات زنده پیدا کنند. چنین تجربیاتی نه‌تنها سرگرم‌کننده هستند، بلکه تأثیرات مثبتی بر نگرش کودکان به حیوانات در آینده خواهند داشت.

انتخاب آگاهانه، مسئولیت اجتماعی

خرید و فروش جوجه‌رنگی پدیده‌ای است که هیچ ارتباطی با سنت‌ها و آئین‌های ایرانی ندارد، اما در ایام عید نوروز و فصل تابستان به یکی از تفریحات موقتی برخی خانواده‌ها تبدیل شده است. این روند نه‌تنها با ارزش‌های فرهنگی و محیط‌زیستی ایران در تضاد است، بلکه موجب آسیب به حیوانات بی‌دفاع و برهم زدن تعادل اکوسیستم شهری و طبیعی می‌شود.

کارشناسان بر این باورند که آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش این رفتار نادرست داشته باشد. اگر هدف اصلی، خوشحال کردن کودکان است، روش‌های جایگزین و سازنده‌تری مانند آشنایی با حیات‌وحش، بازی‌های آموزشی و پرورش گیاهان وجود دارد که هم شادی را برای کودکان به ارمغان می‌آورد و هم به طبیعت و حیوانات آسیبی نمی‌زند. در نهایت، مسئولیت اجتماعی ما ایجاب می‌کند که با انتخاب‌های آگاهانه، به‌جای حمایت از تجارت سودجویانه و مضر جوجه‌رنگی، به حفظ محیط‌زیست و ترویج مهربانی با حیوانات کمک کنیم.