صفرا مایعی زردرنگ و غلیظ است که توسط سلول‌های کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود و نقش اصلی صفرا کمک به هضم چربی‌ها و جذب ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین‌های A، D، E و K است، صفرا از طریق مجاری صفراوی به روده کوچک منتقل می‌شود و با شکستن مولکول‌های چربی، به فرآیند گوارش کمک می‌کند و ترکیبات اصلی آن شامل نمک‌های صفراوی، کلسترول، فسفولیپیدها و بیلی‌روبین است و هر گونه اختلال در تولید یا تخلیه صفرا ممکن است باعث بروز مشکلات گوارشی و صفراوی شود.
به گزارش ایمنا، بیماری‌های صفراوی مجموعه‌ای از مشکلات مرتبط با کیسه صفرا و مجاری صفراوی است که می‌تواند عملکرد صفرا در بدن را مختل کند و این بیماری‌ها از مشکلات شایع مانند سنگ‌های کیسه صفرا و التهاب کیسه صفرا تا شرایط پیچیده‌تر مانند سرطان کیسه صفرا و انسداد مجاری صفراوی گسترده است، به طور معمول علائم این بیماری‌ها شامل درد شکم، تهوع، استفراغ، زردی پوست و مشکلات گوارشی است و تشخیص و درمان به‌موقع این بیماری‌ها ضروری است تا از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری شود.
سنگ کیسه صفرا یکی از رایج‌ترین مشکلات صفراوی است و زمانی رخ می‌دهد که ترکیبات شیمیایی موجود در صفرا مانند کلسترول یا بیلی‌روبین بیش از حد معمول تغلیظ شود و سنگ‌های سخت را تشکیل دهد، سنگ‌های کیسه صفرا می‌تواند کوچک و بی علامت باشد یا در موارد شدیدتر باعث انسداد مجاری صفراوی شود که علائم دردناک و خطرناکی مانند التهاب و عفونت ایجاد می‌کند.
تشکیل سنگ‌های کیسه صفرا می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و تعادل نداشتن ترکیبات صفرا، تخلیه ناکامل کیسه صفرا، چاقی، رژیم غذایی پرچرب و کم فیبر یا عوامل ژنتیکی می‌تواند خطر ابتلاء به این مشکل را افزایش دهد، مادران باردار یا افرادی که تحت درمان‌های هورمونی قرار دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند و آگاهی از عوامل خطر می‌تواند در پیشگیری از سنگ‌های کیسه صفرا مؤثر باشد.
هادی عبداللهی، فوق تخصص گوارش و کبد و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه کیسه صفرا، عضوی کوچک و گلابی‌شکل در زیر کبد است که حدود ۱۵ تا ۳۰ سی‌سی حجم دارد، می‌گوید: کیسه صفرا در قسمت تحتانی کبد قرار گرفته که محل تجمع و ذخیره صفرا است.
وی با بیان اینکه صفرا برای هضم و جذب چربی‌ها و سم‌زدایی بدن کاربرد دارد، می‌افزاید: پاک‌سازی کبد از طریق تولید صفرا صورت می‌گیرد و مجاری صفراوی، صفرا را تولید و ترشح می‌کنند و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود و زمانی که غذا وارد معده می‌شود، آنزیم‌هایی ترشح می‌شود و با ترشح این آنزیم‌ها، پمپ کیسه صفرا فعال و باعث ترشح صفرا می‌شود.
فوق تخصص گوارش و کبد و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه شایع‌ترین سنگ‌های کیسه صفرا، سنگ‌های کلسترولی است که ۷۵ درصد سنگ‌های صفرا را تشکیل می‌دهد و جنس چربی و رژیم‌های غذایی باعث افزایش غلظت کلسترول در صفرا می‌شود و این موضوع مقدمه‌ای برای تولید سنگ‌های کیسه صفرا می‌شود، تصریح می‌کند: رعایت رژیم غذایی برای پیشگیری از ایجاد سنگ‌های کیسه صفرا حائز اهمیت بالایی است.
عبداللهی با بیان اینکه سنگ‌های کیسه صفرا بیشتر ناشی از رژیم‌های غذایی، افزایش کلسترول، برهم خوردن تعادل صفرا و کاهش تحرک کیسه صفرا در افراد کم تحرک و چاق است، ادامه می‌دهد: در افراد بالای ۳۰ سال و در زنان، بیشتر سنگ‌های کیسه صفرا دیده می‌شود و در بروز این مشکل، زمینه‌های ژنتیکی نیز تأثیرگذار است.
وی با بیان اینکه مصرف چربی برای بدن لازم است و بخشی از منبع انرژی بدن را تشکیل می‌دهد، می‌گوید: با توجه به نیاز بدن به چربی‌ها، نمی‌توان چربی را از رژیم غذایی حذف کرد، اما در این بین، افراد باید توجه داشته باشند که به منظور پیشگیری از بروز بیماری‌ها و به ویژه سنگ‌های کیسه صفرا، چربی‌های سبک‌تر مانند روغن کنجد و زیتون مصرف کنند.
فوق تخصص گوارش و کبد و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه سنگ کیسه صفرا، شایع‌ترین بیماری کیسه صفرا است، اضافه می‌کند: بیشترین علامت سنگ کیسه صفرا، درد است که بسیاری از سنگ‌های کیسه صفرا می‌تواند بدون درد باشد و طی بررسی‌های معمول مانند انجام سونوگرافی به دلایل دیگری مشخص شود.
محمد جعفری، فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه محل ساخته شدن صفرا بر خلاف باورهای عمومی، کیسه صفرا نیست و کبد سازنده صفرا است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کیسه صفرا تنها محل ذخیره شدن صفرا است و این باور که اگر زمانی نیاز باشد کیسه صفرا از بدن خارج شود، دیگر صفرا در بدن تولید نمی‌شود، باوری نادرست است.
وی با بیان اینکه صفرای ساخته شده در کبد از طریق مجاری صفراوی به خارج از کبد منتقل و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود، می‌افزاید: در طول ۲۴ ساعت، حدود یک لیتر صفرا توسط کبد تولید می‌شود که این میزان صفرای ساخته شده به مرور و به تدریج در کیسه صفرا ذخیره می‌شود و کیشه صفرا حجمی حدود ۵۰ سی‌سی دارد که در واقعی ممکن است این حجم افزایش پیدا کند و به چند برابر میزان اصلی برسد.
فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه هنگام هضم غذا و به ویژه غذاهای چرب، بدن نیاز به صفرا دارد، تصریح می‌کند: در این مواقع، کیسه صفرا منقبض می‌شود و صفرای ذخیره شده از طریق مجاری صفراوی خارج کبد وارد روده می‌شود و صفرای وارد شده به روده باعث هضم مواد چرب غذا می‌شود.
جعفری با اشاره به اینکه سنگ‌های کیسه صفرا بخش اعظمی از مراجعه افراد به پزشکان را تشکیل می‌دهد، ادامه می‌دهد: سنگ کیسه صفرا ممکن است به صورت اتفاقی در سونوگرافی‌های انجام شده افراد مشخص شود و باید توجه داشت که تمام سنگ‌های کیسه صفرا نیاز به عمل جراحی و خارج کردن کیسه صفرا ندارد.
وی می‌گوید: تعداد کمی از سنگ‌های کیسه صفرا وجود دارد که در صورت ایجاد علامت و مشکل برای بیمار، کیسه صفرا از بدن خارج می‌شود و بسیاری از سنگ‌های کیسه صفرا به دلیل اینکه اتفاقی تشخیص داده می‌شود و علامتی ندارد، نیاز به اقدام خاصی ندارد و باید توجه داشت که سنگ‌های کیسه صفرا در خود کیسه صفرا و مجاری کیسه صفراوی یا درخت صفراوی ممکن است دیده شود.
فوق تخصص گوارش و کبد بزرگسالان و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه به طور معمول دردهای قسمت بالا و سمت راست شکم، می‌تواند مربوط به سنگ‌های کیسه صفرا باشد و باید توجه داشت که این درد می‌تواند مربوط به ارگان‌های مجاور صفرا نیز باشد، اضافه می‌کند: به طور معمول، درد مرتبط با سنگ‌های کیسه صفرا همراه با سنگینی، تهوع و استفراغ بعد از خوردن غذا به ویژه غذاهای چرب و سنگین است.
علائم سنگ‌های کیسه صفرا به طور معمول شامل درد شدید در ناحیه فوقانی شکم، تهوع، استفراغ و در موارد شدید زردی پوست و چشم‌ها است که این درد ممکن است به شانه راست یا پشت انتشار یابد و به طور معمول پس از مصرف غذاهای چرب تشدید می‌شود و در موارد انسداد مجاری صفراوی، عوارض جدی مانند عفونت یا التهاب ممکن است رخ دهد.
درمان سنگ‌های کیسه صفرا بسته به شدت بیماری و وضعیت بیمار متفاوت است؛ درمان‌های غیرتهاجمی شامل تغییرات در رژیم غذایی و مصرف داروهایی است که به کاهش علائم کمک می‌کند، اما در موارد شدیدتر، جراحی برای برداشتن کیسه صفرا یا تخلیه سنگ‌ها از مجاری صفراوی ضروری است، این روش‌ها به طور معمول بسیار مؤثر است و به بازگرداندن کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.
به طور کلی، پیشگیری از بیماری‌های صفراوی نیازمند رعایت سبک زندگی سالم است و حفظ وزن مناسب، رژیم غذایی متعادل شامل فیبر کافی و کاهش مصرف چربی‌های اشباع، فعالیت بدنی منظم و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت می‌توانند خطر ابتلاء به مشکلات صفراوی را کاهش دهد و آموزش و آگاهی‌بخشی نیز نقش مهمی در حفظ سلامت صفرا ایفا می‌کند.
سلامت کیسه صفرا برای عملکرد صحیح سیستم گوارشی و کلی بدن اهمیت زیادی دارد، از همین رو مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم مشکوک مانند درد شکم یا زردی پوست، انجام آزمایشات لازم و دریافت درمان به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و حفظ سلامت این اندام حیاتی، بخشی از حفظ تعادل کلی بدن است و نباید نادیده گرفته شود.
