علت ورم پا در بارداری معمولاً به تغییرات طبیعی بدن در این دوران بازمی‌گردد؛ از جمله افزایش حجم خون و مایعات، تغییرات هورمونی و فشار رحم بر رگ‌های خونی. این فرآیندها برای حمایت از رشد جنین ضروری‌اند، اما ممکن است باعث تجمع مایعات در اندام تحتانی شوند. در این مقاله بیشتر درباره دلایل این مشکل و راه‌های درمان آن صحبت خواهیم کرد.
ورم پا در بارداری دلایل مختلفی دارد و اغلب در مراحل خاصی از بارداری به‌وضوح دیده می‌شود. خبر خوب اینکه معمولا این وضعیت در مراحل پایانی بارداری اتفاق می‌افتد و در اکثر موارد نگران‌کننده نیست.
در سه ماهه نخست، افزایش سریع هورمون پروژسترون ممکن است فرآیند هضم را کند کند که نتیجه‌اش نفخ و گاهی هم ورم جزئی در ناحیه دست‌ها، پاها یا صورت است. با این حال، این میزان ورم معمولاً قابل توجه نیست. اگر از همان هفته‌های اول، ورم قابل‌توجهی را تجربه کردید، مخصوصاً اگر با علائمی مثل سردرد، سرگیجه یا خونریزی همراه بود، حتما با پزشک مشورت کنید. ورم خفیف در این دوره به دلیل افزایش طبیعی مایعات بدن اتفاق می‌افتد، اما ورم شدید می‌تواند نشانه مشکلی جدی‌تر باشد که نیازمند بررسی فوری است.
با آغاز هفته سیزدهم بارداری، بدن شما تغییرات چشمگیری را تجربه می‌کند. ورم پا معمولاً از ماه پنجم شروع می‌شود و این پدیده به‌واسطه افزایش حجم خون و مایعات بدن رخ می‌دهد. در این دوره، حجم خون در بدن شما حدود ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. این حجم بالا از مایعات برای نرم‌تر کردن بافت‌های بدن و آمادگی برای زایمان ضروری است. به همین دلیل، بدن به‌صورت طبیعی مقداری از این مایعات را در بافت‌ها نگه می‌دارد که خود را به شکل ورم، مخصوصاً در ناحیه پاها نشان می‌دهد.
در این مرحله، ممکن است متوجه شوید انگشترها کمی تنگ‌تر شده‌اند یا کفش‌هایی که قبلاً راحت بودند، حالا پای شما را اذیت می‌کنند. این تورم ممکن است گاه‌به‌گاه افزایش یابد، اما به‌طور کلی نشانه‌ای طبیعی از فرآیند بارداری است.
با رسیدن به هفته بیست‌وهشتم، وارد سه ماهه سوم می‌شوید که شایع‌ترین بازه زمانی برای تجربه ورم پا در بارداری محسوب می‌شود. هرچه به هفته چهلم نزدیک‌تر می‌شوید، فشار وارد بر بدن نیز بیشتر می‌شود. رحم در حال رشد شما بر رگ‌هایی که خون را از پاها به سمت قلب برمی‌گردانند، فشار وارد می‌کند و این مسئله باعث تجمع مایعات در پاها و تورم می‌شود. از سوی دیگر، بدن همچنان مشغول تولید خون و مایعات اضافی است که برای زایمان و حفظ سلامت جنین ضروری هستند. با این حال، همین مایعات می‌توانند در پاها، مچ‌ها و حتی انگشتان پا جمع شوند. گرچه این وضعیت می‌تواند کمی آزاردهنده باشد، اما به‌طور کلی خطری برای سلامت شما یا جنین ندارد.
علاوه بر تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی، عوامل محیطی و سبک زندگی نیز در ایجاد یا تشدید ورم پا در بارداری نقش دارند:
در بیشتر موارد، ورم پا بخشی طبیعی از فرآیند بارداری است و به خودی خود خطرناک نیست. اما در برخی شرایط، این ورم می‌تواند هشداری جدی درباره یک مشکل زمینه‌ای باشد که باید حتماً بررسی شود. یکی از نگرانی‌های اصلی، احتمال پره‌اکلامپسی است؛ وضعیتی که با فشار خون بالا و آسیب به اندام‌هایی مانند کلیه یا کبد همراه است. این بیماری معمولاً در نیمه دوم بارداری دیده می‌شود و می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد.
در صورت مشاهده علائم زیر، فوراً با پزشک یا ماما تماس بگیرید:
همچنین اگر فقط یک پا متورم شده و این تورم با درد، قرمزی یا احساس گرما همراه است، ممکن است نشانه‌ای از ترومبوز ورید عمقی (DVT) باشد. در این حالت نیز مراجعه فوری به پزشک ضروری است. اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از ورم پا در بارداری جلوگیری کرد، اما راهکارهایی وجود دارند که می‌توانند میزان آن را کاهش دهند یا از بدتر شدن آن جلوگیری کنند.
پاهای متورم ممکن است دردناک نباشند، اما بی‌تردید می‌توانند آزاردهنده و ناراحت‌کننده شوند. خوشبختانه، راهکارهای ساده و مؤثری برای کاهش این مشکل در دوران بارداری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش ورم پا در بارداری، محدود کردن مصرف سدیم یا همان نمک است. سدیم باعث احتباس آب در بدن می‌شود و می‌تواند ورم را تشدید کند. بهتر است از خوردن غذاهای کنسرو شده، آماده یا فرآوری‌شده که معمولاً سرشار از نمک هستند، پرهیز کنید. هنگام طبخ غذا از افزودن نمک اضافی نیز خودداری نمایید. برای طعم‌دار کردن غذاها، می‌توانید از گیاهان معطر مانند رزماری، آویشن یا پونه کوهی استفاده کنید. این گیاهان جایگزینی مناسب برای نمک به شمار می‌روند و در عین حال به سلامت بدن کمک می‌کنند.
کمبود پتاسیم می‌تواند تعادل مایعات در بدن را بر هم بزند و موجب افزایش تورم شود. دریافت کافی پتاسیم به حفظ تعادل آب در بدن کمک می‌کند. مواد غذایی غنی از پتاسیم که در دوران بارداری پیشنهاد می‌شوند، عبارتند از:
گنجاندن این مواد در برنامه غذایی روزانه، به کاهش ورم پا در بارداری کمک می‌کند.
اگرچه مصرف گه‌گاه کافئین در دوران بارداری خطر جدی به دنبال ندارد، اما نوشیدن بیش از حد قهوه یا چای می‌تواند تأثیر منفی بر تورم بدن بگذارد. بهتر است از نوشیدنی‌های بدون کافئین مانند قهوه دکاف یا دمنوش‌های گیاهی مانند نعناع فلفلی استفاده کنید. این نوشیدنی‌ها علاوه بر آرامش‌بخش بودن، در کاهش احتباس مایعات نیز مؤثر هستند.
ممکن است عجیب به نظر برسد، اما نوشیدن آب کافی از بروز تورم پیشگیری می‌کند. هنگامی که بدن احساس کم‌آبی داشته باشد، مایعات را در خود نگه می‌دارد. بنابراین نوشیدن حداقل 10 لیوان آب در روز، بدن را در وضعیت هیدراته نگه می‌دارد و به کاهش تورم کمک می‌کند. برای آسان‌تر شدن نوشیدن آب، می‌توانید آن را در لیوان‌های کوچک بنوشید یا با افزودن طعم‌دهنده‌های طبیعی مانند لیمو یا برگ نعنا، طعم آن را تغییر دهید و نوشیدن را لذت‌بخش‌تر کنید.
در دوران بارداری، بین کارهای روزمره و استراحت تعادل برقرار کنید. ایستادن یا نشستن بیش از حد، هر دو می‌توانند باعث تجمع مایعات در پاها شوند. در زمان استراحت، پاهای خود را روی یک سطح بلندتر قرار دهید تا مایع جمع‌شده در پاها راحت‌تر تخلیه شود. به‌ویژه در پایان روز، بالا نگه داشتن پاها به مدت چند دقیقه، روش مؤثری برای کاهش ورم محسوب می‌شود. همچنین، از نشستن طولانی‌مدت بدون حرکت پرهیز کنید تا جریان خون در پاها حفظ شود.
پوشیدن لباس‌های تنگ می‌تواند گردش خون را مختل و در نتیجه تورم را تشدید کند. لباس‌های گشاد، نخی و راحت بهترین گزینه برای دوران بارداری هستند. در فصل گرما، لباس‌های ماکسی بارداری و در فصل سرما، ژاکت‌های سبک و کش‌باف انتخاب‌های مناسبی به شمار می‌آیند.
در ماه‌های گرم سال، گرمای هوا می‌تواند یکی از علت‌های اصلی ورم پا در بارداری باشد. بهتر است از بیرون رفتن در ساعت‌های گرم روز خودداری کنید. همچنین، استفاده از کمپرس سرد روی پاها، نوشیدن مایعات خنک و استراحت در فضای خنک، به کاهش تورم کمک می‌کند.
در داروخانه‌ها جوراب‌هایی طراحی شده‌اند که برای بهبود گردش مایعات بدن مفید هستند. این جوراب‌ها، که به آن‌ها جوراب‌های فشاری گفته می‌شود، باعث کاهش تورم در پاها می‌شوند. حتماً جورابی انتخاب کنید که تا زیر زانو باشد، زیرا جوراب‌های بلند می‌توانند تورم را به قسمت‌های دیگر پا منتقل کنند.
راه رفتن روزانه به مدت 5 تا 10 دقیقه در فواصل زمانی مختلف، جریان خون را در بدن بهبود می‌بخشد. انجام حرکات کششی ملایم یا ورزش‌های مخصوص دوران بارداری نیز می‌تواند مفید باشد. البته همیشه پیش از شروع هر نوع ورزش جدید، با پزشک خود مشورت کنید.
در دوران بارداری، استفاده از کفش راحت و مناسب اهمیت زیادی دارد. کفش‌های پاشنه‌بلند یا تنگ، نه‌تنها باعث افزایش ورم می‌شوند، بلکه می‌توانند تعادل بدن را نیز بر هم بزنند و به مفاصل فشار وارد کنند. بسیاری از خانم‌ها در دوران بارداری متوجه تغییر سایز پاهای خود می‌شوند؛ بنابراین انتخاب کفش با اندازه جدید توصیه می‌شود.
اگرچه پژوهش‌ها تأثیر مستقیم شنا بر کاهش ورم پا را تأیید نکرده‌اند، اما بسیاری از خانم‌های باردار معتقدند که حضور در آب یا شنا کردن، فشار وارده بر پاها را کاهش می‌دهد. ایستادن در استخری با عمق مناسب یا انجام حرکات آرام در آب، حس سبکی و آرامش را به همراه دارد.
ماساژ ملایم، به‌ویژه در نواحی پا و ساق، گردش مایعات را افزایش می‌دهد و در نتیجه تورم کاهش می‌یابد. می‌توان در طول ماساژ از روغن‌هایی مانند نعناع فلفلی یا اسطوخودوس استفاده کرد تا تأثیر آرام‌بخشی آن افزایش یابد. البته برای انجام ماساژ بارداری، بهتر است به فردی باتجربه مراجعه شود.
وضعیت خواب نیز در کاهش تورم پا نقش دارد. خوابیدن به پهلوی چپ، جریان خون را بهبود می‌دهد و فشار را از روی ورید اصلی که خون را از پایین‌تنه به قلب بازمی‌گرداند، کاهش می‌دهد. با انتخاب بالش مناسب برای حمایت از شکم و زانو، می‌توان خواب راحت‌تری نیز تجربه کرد.
در مجموع، علت ورم پا در بارداری نتیجه ترکیبی از عوامل فیزیولوژیکی و محیطی است که با مراقبت مناسب و ایجاد تغییرات سبک زندگی قابل کنترل است. آگاهی از این دلایل می‌تواند به کاهش ناراحتی و افزایش آرامش مادر کمک کند.
