عصرایران ؛ رضا غبیشاوی - انتشار اطلاعیه تکذیب سفر قطب جنوب شهرام دبیری معاون پارلمانی رئیس جمهوری از سوی روابط عمومی دفتر او همچنان موضوع بحث و گفتگوهاست. اتفاقی که به مهمترین دلیل برکناری او تبدیل شد. 

 

در جدیدترین واکنش، سخنگوی دولت (مهاجرانی) بابت تکذیب دروغ سفر قطب جنوب  عذرخواهی کرد. قبل از این هم ایرنا هم به دلیل انتشار تکذیب این سفر به نقل از یک مقام دفتر دبیری عذرخواهی داشت. این موضوع را می توان در دو بخش روابط عمومی ها و رسانه ها بررسی کرد.

 

اول – ایرنا بابت موضوعی عذرخواهی کرده که مصداق عملکرد حرفه ای است و نیازی به عذرخواهی ندارد. 

در مقابل، بخش هایی از متن خبر تکذیبیه، مصداق رفتار غیرحرفه ای به شمار می آیند و البته نیازمند عذرخواهی و تصحیح در آینده است.

ایرنا خبر تکذیب سفر قطب جنوب را به نقل از یک عضو دفتر معاون پارلمانی رئیس جمهوری منتشر کرده است. این اقدام، حرفه ای است و نیازی به عذرخواهی ندارد. زیرا خبر منبع معتبر دارد. در آن مقطع هم کسی به صورت قطعی و تایید نشده نمی دانست آیا این سفر انجام شده یا نشده. ضمن اینکه خبرنگاران ایرنا بعد از انتشار خبر تکذیب سفر به نقل از دفتر معاون پارلمانی می توانستند به راستی آزمایی و بررسی موضوع بپردازند و این دو باهم تضاد یا تناقضی ندارد. 

 

  رفتار غیرحرفه ای ایرنا به هنگام انتشار خبر تکذیب وقتی بود که این تکذیب را به عنوان اصل و معیار واقعیت قرار داد. یعنی ایرنا، این تکذیب را باور کرد در حالی که تکذیب، تنها یک طرف ماجرا بود. یعنی ایرنا بی طرفی و استقلال حرفه ای خود را کنار گذاشت و موضع یک طرف ماجرا را به عنوان واقعیت قطعی و نهایی در نظر گرفت و خود را در این تکذیب شریک کرد. یعنی تکذیبیه معاونت پارلمانی، به موضع ایرنا هم تبدیل شد.

 

در حالی که ایرنا و هر رسانه دیگری، هیچ گاه نباید موضع یک طرف ماجرا را به عنوان واقعیت کامل یا قطعی در نظر بگیرد حتی اگر آن طرف، دولت یا مسوولان دولتی باشند. بارها و در موارد متعدد ثابت شده مسوولان یا سازمان های دولتی ممکن است در موضوعات مختلف، موضع اشتباه یا غیرواقعی داشته باشند. از جمله می توان به تکذیب برکناری و تغییر وزیران و مقامات ارشد اشاره کرد که آنقدر تعداد آن زیاد شده که به رویه ثابت تبدیل شده است. تکذیب غیرواقعی استعفای رئیس بانک مرکزی، وزیر راه و شهرسازی و ورزش در دولت رئیسی، از این جمله هستند.  اوج آن را هم می توان در اتفاقاتی مثل سرنگونی هواپیمای اوکراینی، افزایش جنجالی قیمت بنزین، ظهور کرونا و واکسن کرونا مشاهده کرد. 

 

در چنین خبرهایی وقتی، یک منبع (که می تواند دولتی باشد) خبر/ موضع / روایتی را اعلام می کند رسانه باید بی طرفی خود را حفظ کند و بی طرفانه آن را منتشر کند نه اینکه آن موضع / روایت را به عنوان موضع و روایت اصلی و خود در نظربگیرد.

 

در بررسی خبر ایرنا با موضوع تکذیب سفر ( 6 فروردین 1404) این موارد غیرحرفه ای به چشم می خورد: 

در تیتر خبر (تکذیب دومین شایعه نوروزی درمورد اعضای دولت)، تکذیب بدون گوینده آمده است. وقتی محتوای تیتر، نظر یا روایت قابل تردید یا واقعیت قابل مناقشه است باید گوینده داشته باشد تا مسوولیت محتوای آن برعهده گوینده باشد ونه رسانه منتشر کننده خبر. تیتر خبر ایرنا به گونه ای است که تکذیب نه موضع دفتر معاون پارلمانی رئیس جمهوری بلکه موضع ایرناست. این طبیعی است که وقتی مشخص می شود موضوع تیتر دروغ و غیرواقعی بوده علاوه بر دفتر معاون پارلمانی، رسانه منتشر کننده هم زیرسوال می رود و متهم می شود.

 

این برای چندمین بار است که ایرنا ، موضع مسوولان و مقامات دولتی را باور می کند و به عنوان واقعیت تمام عیار، منتشر می کند.

 

در بخشی از متن خبر ایرنا این گونه آمده است: "برخی کانال های خبری با انتشار عکسی از شهرام دبیری معاون امور پارلمانی رئیس جمهور از سفر وی به قطب جنوب در تعطیلات نوروز امسال خبر دادند و این خبر به بهانه ای برای تخریب دولت چهاردهم و تقاضا از رئیس جمهور برای برکناری این عضو دولت درصورت تایید این سفر تبدیل شد".

 

 

این بخش غیرحرفه ای است زیرا در متن خبر، نظر خبرنگار بیان شده و نه واقعیت. ضمن اینکه ایرنا، با نقض بی طرفی و استقلال حرفه ای، تکذیب سفر قطب جنوب را به صورت قطعی و واقعیت قرار داد. به همین دلیل به نادرستی در متن خبر، تقاضا از رئیس جمهوری برای برکناری معاونش در صورت تایید سفر، "تخریب دولت" توصیف شده است.

 

اشکال کار ایرنا این بود که در انتشار خبر تکذیب سفر، این تکذیبیه دفتر معاون رئیس جمهوری را به عنوان معیار و واقعیت کامل، در نظر گرفت و ان را به موضع خود نیز تبدیل کرد.

این در حالی است که ماجرای سفر قطب جنوب دارای چند طرف است. یک طرف مدعی شد دبیری به قطب جنوب سفر رفته و طرف دیگر می گوید او نرفته است.  

 

رسانه در خبر و گزارش، حداکثر باید موضع طرف های مختلف یک ماجرا را منتشر و خود از تایید یا رد آنها خودداری کند مگر اینکه خود به طور مستقل، به راستی آزمایی و بررسی آنها بپردازد.

 

  دوم – اگر خبرنگار ایرنا در بررسی خود متوجه می شد اطلاعیه تکذیب روابط عمومی  دفتر دبیری، نادرست و دروغ است آیا ایرنا نادرست بودن تکذیب را منتشر می کرد؟ پاسخ متاسفانه خیر است. زیرا ایرنا به  اشتباه خود را ارگان و دستگاه تبلیغاتی دولت می داند و براساس همین نگاه اشتباه، از انتشار خبرهای منفی درباره دولت خودداری می کند.

 

ایرنا در بیانیه خود از راستی آزمایی و بررسی خبرها و اتفاقات به میان آورده است. راستی آزمایی و بررسی زمانی معتبر است که ایرنا بتواند با فاصله مساوی از دولت و مسوولان دولتی، خبرهای مثبت و منفی را درباره آنها منتشر کند. تا زمانی که ایرنا خود را ارگان دولت یا به اشتباه "خبرگزاری دولت" بداند از انتشار خبرهای منفی درباره دولت خودداری کند راستی آزمایی و بررسی، بی معنی است. 

البته به تازگی، ایرنا از عبارت "خبرگزای ملی" نیز استفاده می کند که اثبات منوط به عملکرد آن است. اولین اصل خبرگزاری ملی این است که نسبت به دولت، بی طرفانه و مستقل، به فعالیت رسانه ای بپردازد.


برخی این نکته را مطرح می کنند که چون ایرنا زیرمجموعه دولت است و بودجه و مدیر آن از سوی دولت تامین و منصوب می شوند پس خبرگزاری دولت است و باید در اطلاع رسانی، به روابط عمومی و ارگان تبلیغاتی دولت تبدیل شود. این نگاه ، مربوط به عصر ما قبل از مدرن است. زمانی که تعریف رسانه صرفا در قالب تبلیغات تعریف می شد.

قرار گرفتن زیرمجموعه دولت و انتصاب مدیران و تامین بودجه از سوی دولت هیچ کدام مانع از این نمی شود که رسانه، بی طرفی و استقلال حرفه ای خود را از دست بدهد. همانطور که آتش نشانی و بیمارستان ها و مراکز آموزشی و واحدهای ایمنی و تحقیقاتی، استقلال و بی طرفی خود را حفظ می کنند با وجود اینکه زیرمجموعه نهادهای دولتی یا حاکمیتی هستند.

 

سوم – عذرخواهی ایرنا بابت بروز اشتباه در انتشار خبر و تعهد این خبرگزاری به در پیش گرفتن مسیر فعالیت حرفه ای و تاکید بر صحت و دقت در انتشار خبرها، رویکرد حرفه ای، مثبت و قابل تقدیری است. به شرطی که با تصحیح رویکرد همراه باشد.

 

تکرار چند باره یک اشتباه نشان می دهد نه اتفاقات موردی بلکه خطاهایی هستند که در نتیجه رویکرد و رویه اشتباه رخ می دهند. تا زمانی که رویه اشتباه تصحیح نشود اشتباهات جدید را تولید می کند.