این سؤال که «چرا انگشت‌هام چروک شدن؟» سال‌هاست ذهن کودکان و نوجوانان را در حمام یا کلاس شنا مشغول کرده است. دانشمندان زمانی فکر می‌کردند این چروک‌ها به‌خاطر جذب آب در پوست و متورم شدن آن به وجود می‌آید؛ مثل اسفنجی که در آب خیسانده شده. اما این نظریه خیلی زود رد شد؛ چون برای ایجاد چنین چروک‌هایی انگشت‌ها باید به‌طرز چشم‌گیری بزرگ می‌شدند. در واقع، پاسخ این پدیده بیشتر مربوط به اعصاب است تا خود پوست. برای رسیدن به پاسخ این سؤال که چرا پوست انگشتان در آب چروک می‌شود، بهتر است ابتدا نگاهی به ویژگی خاص پوست بیندازیم: مو نداشتن!
پوست کف دست‌ها و حتی پاها ویژگی منحصربه‌فردی دارد. دکتر «دانیلو دل‌کامپو»، متخصص پوست در کلینیک پوست شیکاگو، می‌گوید این نوع «پوست گلابروس» نام دارد؛ واژه‌ای برگرفته از واژه لاتین «glaber» به معنای «بی‌مو». این پوست بدون مو نقش مهمی در احساس محیط اطراف ایفا می‌کند؛ زیرا پر از گیرنده‌هایی است که سیگنال‌ها را به‌شکل پیام‌های الکتریکی از پوست به مغز می‌فرستند.
فقط انسان‌ها پوست گلابروس ندارد؛ برای مثال، زائده‌های عجیب‌وغریب روی پوزه موش‌ستاره‌ای و نوک بالایی پلاتیپوس هم از این نوع پوست است. بررسی این پوست در موش‌ها نشان داده در پوست گلابروس، اعصاب سه‌برابر سریع از اعصاب در نواحی دیگر پوست -نواحی که رویش مو روی پوست اتفاق می‌افتد- به عوامل بیرونی واکنش نشان می‌دهند. پس حدس زده می‌شود چروک شدن پوست دست در آب، بیش از آنکه ارتباطی به خود پوست داشته باشد، با عصب‌های دست مرتبط است.
دکتر «لورن تالی»، متخصص پوست در دانشگاه نورث‌وسترن، می‌گوید: «نخستین بار پزشکان حدود ۱۰۰ سال پیش به ارتباط پوست گلابروس و چروک شدن انگشتان پی بردند. در مقاله‌ای که سر جورج وایت پیکرینگ و توماس لوییس سال ۱۹۳۶ منتشر کردند، مواردی از بیماران مبتلا به فلج اطفال شرح داده شد که انگشتانشان به‌طرز عجیبی اصلاً چروک نمی‌شد، حتی اگر مدت زیادی در آب می‌ماندند.»
این بیماران آسیب‌دیدگی در عصب مدیان (اعصاب میانی) داشتند؛ عصبی که از بازو عبور می‌کند و ارتباط حسی و حرکتی با دست و ساعد دارد. این عصب بخشی کلیدی از دستگاه عصبی سمپاتیک است. دستگاه عصبی سمپاتیک بخشی از دستگاه عصبی خودمختار است که کنترل عملکردهای غیرارادی بدن مثل ضربان قلب، فشار خون، تنفس و گوارش را بر عهده دارد.
دستگاه عصبی سمپاتیک بدن را برای واکنش‌های فیزیکی آماده می‌کند؛ برای مثال، در قلب باعث افزایش ضربان و قدرت انقباض می‌شود. در چشم، مردمک را گشاد می‌کند تا نور بیشتری وارد شود؛ این‌ها واکنش‌هایی هستند که پاسخ‌های «جنگ یا گریز» شناخته می‌شوند.
در دهه ۱۹۷۰، پژوهشگران متوجه شدند علت چروک نشدن انگشتان بیماران آسیب به اعصاب سمپاتیک است. از آن زمان، قراردادن دست در آب گرم به آزمونی مهم برای شناسایی آسیب عصبی تبدیل شد.
تا سال ۲۰۰۳، هنوز مشخص نبود دقیقاً چطور دستگاه عصبی سمپاتیک باعث چروک شدن انگشتان می‌شود. آن سال، بالاخره پژوهشی موفق شد به این سؤال پاسخ دهد. این مطالعه نشان داد پس از قرارگرفتن دست در آب، جریان خون به انگشتان ناگهان کاهش می‌یابد. دلیل این کاهش باریک شدن رگ‌های خونی در فرایندی به نام انقباض عروقی به واسطه اعصاب سمپاتیک بود که درنهایت در ظاهر پوست چروک ایجاد می‌کرد؛ به‌این‌ترتیب، روند چروک شدن انگشتان مشخص شد، فقط یک سؤال باقی ماند: چرا اصلاً انگشت‌ها چروک می‌شوند؟
سال ۲۰۲۱، دانشمندان به این سؤال پاسخ دادند. «نیک دیویس»، پژوهشگر دانشگاه متروپولیتن منچستر، آزمایشی در موزه علم بریتانیا ترتیب داد. او توانایی بازدیدکنندگان موزه را در گرفتن اجسام خشک و مرطوب بررسی کرد. سپس، از آنها خواست دست‌هایشان را در آب گرم قرار بدهند تا انگشتانشان چروک شود و دوباره آزمون را تکرار کرد.
هرکسی تلاش کرده در حمام شامپو را از زمین بردارد، می‌داند گرفتن اجسام خیس سخت‌تر از اجسام خشک است. تحلیل دیویس نشان داد انگشتان چروک بهتر از انگشتان خیس اما صاف می‌توانند اجسام را بگیرند. دکتر تالی می‌گوید: «از دیدگاه تکاملی، شاید این ویژگی باعث می‌شده اجداد ما راحت‌تر ماهی بگیرند.»
درحقیقت چروک‌ها کمک می‌کنند بتوانیم اشیای خیس را راحت‌تر و محکم‌تر بگیریم. این ویژگی احتمالاً از نظر تکاملی به اجداد ما کمک کرده در شرایط مرطوب، مثل کنار رودخانه‌ها، ماهی بگیرند یا زمین نخورند. به زبان ساده: چروک شدن انگشتان «ابزاری طبیعی ضد لیزخوردن» است که بدن ما هوشمندانه در شرایط خیس فعالش می‌کند»
امروزه، ویژگی‌ای که میلیون‌ها سال قبل تکامل به وجود آورده، به ابزاری مهم برای تشخیص آسیب‌های عصبی تبدیل شده است اما هنوز سؤالات جالب دیگری دراین‌باره وجود دارد.
برخی تحقیقات نشان داده‌اند شدت و سرعت چروک شدن ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. عواملی مانند سن، میزان تعریق کف دست، دمای آب و حتی ژنتیک می‌توانند بر میزان چروک تأثیر بگذارند؛ برای مثال، پوست افراد مسن یا کسانی که دچار مشکلات گردش خون هستند، ممکن است دیرتر یا کمتر چروک شود.
بله، در بسیاری از آزمایش‌های بالینی، پزشکان از چروک شدن انگشتان در آب گرم به‌عنوان آزمونی برای بررسی سلامت عصب‌های محیطی (به‌ویژه عصب مدیان) استفاده می‌کنند. اگر پس از ۵ تا ۱۰ دقیقه غوطه‌ور شدن در آب گرم، هیچ چروکی ایجاد نشد، ممکن است نشانه‌ای از آسیب عصبی، دیابت یا اختلالات نورولوژیکی باشد.
تحقیقات در این زمینه هنوز کامل نیست اما حیواناتی مثل میمون‌ها و سمورهای آبی نیز هنگام غوطه‌ور شدن در آب، چروک‌هایی در کف دست و پایشان ایجاد می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد احتمالاً چروک شدن در آب ویژگی تکاملی مشترک برخی پستانداران است، به‌خصوص آنهایی که با محیط‌های مرطوب سروکار دارند.
