عصر ایران - در کشفی که تاریخ نوآوری انسانی را به حدود 400 هزار سال پیش می برد، باستان شناسان در اوکراین قدیمی ترین مصنوعات عاجی دستکاری و شکل داده شده را یافته اند. این قطعات کوچک عاج ماموت که در محوطه پارینه سنگی زیرین Medzhibozh A در غرب اوکراین کشف شده اند، ابعاد ناشناخته ای از رفتار و خلاقیت فناوری انسان تباران اولیه را نشان می دهند.
این یافته ها که در مطالعه ای توسط دکتر وادیم استپانچوک و دکتر اولکساندر او. نائومنکو در مجله معتبر بین المللی استئوآرکئولوژی منتشر شده است، پرده از راز قدمت استفاده انسان تباران از عاج بر می دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که انسا تباران حداقل 400 هزار سال پیش، بسیار پیش از آنچه تصور می شد، با عاج به عنوان ماده ای قابل استفاده آشنا بوده اند. این کشف، تاریخ استفاده از عاج را حدود 280 هزار سال به عقب می برد، چرا که قدیمی ترین نمونه های شناخته شده قبلی، حدود 120 هزار سال قدمت داشتند.
محوطه باستانی Medzhibozh A، واقع در حاشیه رودخانه بوگ جنوبی و در نزدیکی شهر تاریخی مدژیبیژ، در سال 2011 توسط باستان شناسان کشف شد. این محوطه از آن زمان تا سال 2018، به طور متناوب مورد کاوش و حفاری قرار گرفت. لایه های رسوبی این محوطه، گستره وسیعی از دوران پلیستوسن (the Pleistocene) را در بر می گیرند. اشیاء عاجی کشف شده، از لایه هایی استخراج شده اند که با استفاده از روش های دقیق زمین شناسی، به مرحله ایزوتوپ دریایی 11 (MIS 11) تاریخ گذاری شده اند. با بهره گیری از تکنیک های پیشرفته ای چون رزونانس اسپین الکترون (ESR) و دیگر روش های تحلیلی، محققان توانسته اند قدمت این لایه های بالایی را به حدود 400,000 سال پیش تخمین بزنند.
در جریان کاوش های باستان شناسی در این محوطه، 24 قطعه کوچک عاج ماموت کشف شد که از میان آنها، یازده قطعه نشانه های آشکاری از دستکاری و شکل دهی عمدی را به نمایش گذاشتند. در میان این یافته ها، قطعاتی با تکنیک های پیچیده مشابه آنچه برای ساخت ابزارهای سنگی استفاده می شد، از جمله ضربه دوقطبی روی سندان، پیرایش دقیق لبه ها و برداشتن تراشه ها به چشم می خورد. یکی از این قطعات، یک هسته عاجی بود که احتمالاً برای ساخت تراشه های کوچک تر مورد استفاده قرار می گرفت، و دیگری، ابزاری نوک تیز که نشان دهنده تلاش برای ساخت ابزارهای تخصصی است. این دو قطعه، به وضوح نشان می دهند که شکل دهی این عاج ها، تصادفی نبوده و با هدف ساخت ابزارهای کاربردی انجام شده است.
عکس ها و نقاشی های تکه های عاج ماموت به شکل یک «شیء نوک تیز» (1، 1a)، یک «هسته» (2، 2a)، و یک قطعه عاج دستکاری نشده (3،3a)
با این حال، سودمندی عاج به عنوان ماده ای برای ابزار قابل تردید است. با سختی موس تنها 2 تا 4 - به طور قابل توجهی نرم تر از سنگ چخماق یا کوارتز - عاج حریف سنگ نیست. این امر محققان را به این نتیجه رساند که این اشیاء ممکن است منحصراً برای استفاده ابزاری و عملی طراحی نشده باشند.
به گفته دکتر استپانچوک، این مصنوعات می توانستند یا به دلیل کمبود سنگ با کیفیت خوب در منطقه یا به عنوان راهی برای آزمایش مواد جدید ایجاد شده باشند. برخی دیگر نیز ممکن است به عنوان قطعات تمرینی برای اهداف آموزشی استفاده شده باشند.
این محوطه در منطقه ای واقع شده که دسترسی به منابع سنگی با کیفیت در آن محدود بوده است و ساکنان ممکن است انواع سنگ ها یا موادی مشابه سنگ برای تراشکاری را آزمایش کرده باشند. عاج ممکن است یکی از این مواد آزمایشی باشد تا میزان مناسب بودن آن سنجیده شود.
با این حال، با توجه به نامناسب بودن این اشیا برای استفاده ابزاری، محققان احتمال دیگری را نیز مطرح می کنند: ممکن است این قطعات صرفا کاربرد عملی نداشته باشند. این اشیا شاید بازتاب دهنده رفتار تقلیدی یا بازی گونه، احتمالا توسط کودکان باشند که در حال بازآفرینی کارهای بزرگسالانی بودند که ابزار می تراشیدند.
از سوی دیگر، این قطعات عاج ممکن است نتیجه فعالیت های آموزشی بوده باشند؛ یعنی اعضای مسن تر یک جامعه پیش از تاریخی، برای آموزش اصول ابتدایی ابزارسازی به کودکان، از عاج به عنوان ماده ای تمرینی استفاده کرده اند.
اینکه این انسان های اولیه، احتمالاً گونه ای منقرض شده از انسان تباران، نه تنها قادر به آزمایش مواد جدید بودند، بلکه در رفتارهای یادگیری اجتماعی مانند آموزش و تقلید نیز شرکت می کردند، سطح پیچیده تری از رشد شناختی را نسبت به آنچه قبلاً تصور می شد، نشان می دهد.
اگرچه دانشمندان عدم قطعیت های احتمالی، مانند احتمال تعیین تاریخ نادرست یا اصلاح طبیعی را تصدیق می کنند، اما استدلال می کنند که پیچیدگی و تکرار تکنیک های ابزارسازی، منشأ طبیعی را بعید می سازد.
