قطعی برق و خاموشی مکرر و طولانیمدت در طول سال گذشته، به گفته فرهاد شهرکی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، به باتری‌های مورد استفاده در دکل‌های مخابراتی کشور آسیب وارد کرده است. شهرکی در گفت‌وگویی با شفقنا اشاره می‌کند در صورت تعویض نشدن این باتری‌ها تا قبل از فصل بهار، در تابستان با بروز هرگونه قطعی برق، احتمال قطعی گسترده خطوط مخابراتی و اینترنتی در نقاط مختلف کشور هم وجود خواهد داشت.
این در حالی است که محمدصادق مفتح، قائم مقام وزیر صمت در امور بازرگانی، در همایش روز ملی تجارت الکترونیک اظهار کرد: «ایران رتبه اول استفاده از پول الکترونیک در دنیا را دارد و تقریبا پول نقد از گردش مالی مردم در تبادلات خود حذف شده است.»
سال گذشته تجارت‌نیوز گزارش‌های مختلفی پیرامون ضعف در زیرساخت دیجیتال کشور منتشر کرد. کشور در حال حاضر با بحران‌های مختلفی دست‌وپنجه نرم می‌کند. بحران ناترازی برق، خشکسالی و بحران آب، مشکلات سیاسی و اقتصادی و در نهایت به ضعف زیرساخت در اقتصاد دیجیتال.
به هر ترتیب در کنار جنگیدن با بحران‌هایی که به صورت آشکار یا پنهان در حال پیشروی هستند، توسعه زیرساخت دیجیتال در کشور ما نادیده گرفته می‌شود. این در حالی است که شبکه اقتصاد دیجیتال روز به روز سنگین‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. اتفاقی که باید به صورت موازی رخ دهد، اما به دلیل تحریم‌ها امکان واردات و نوسازی وجود ندارد.
شرایط اقتصاد تحریمی واردات تجهیزات زیرساختی را با مشکل روبه‌رو کرده است. ضعف در اراده پیشران این پروژه هم علت دیگری است که محصول آن می‌شود همان پیش‌بینی شهرکی از تابستان پیشرو.
قطعی برق مکرر و طولانیمدت در سال گذشته تنها یک اختلال ساده نبود؛ به گفته فرهاد شهرکی، عضو کمیسیون انرژی مجلس، این خاموشی‌ها به باتری‌های دکل‌های مخابراتی آسیب جدی وارد کرده است. شهرکی هشدار داد که اگر این باتری‌ها تا پیش از بهار تعویض نشوند، تابستان پیشرو شاهد قطعی گسترده خطوط مخابراتی و اینترنت خواهیم بود. این پیش‌بینی تلخ نشان می‌دهد که ضعف زیرساخت‌ها دیگر یک تهدید بالقوه نیست، بلکه واقعیتی است که اقتصاد دیجیتال را با چالش جدی مواجه کرده است.
تجارت‌نیوز نیز در گزارش‌های سال گذشته بارها به ناکارآمدی زیرساخت دیجیتال کشور اشاره کرده و از ناترازی برق و ضعف تجهیزات به‌عنوان پاشنه آشیل توسعه یاد کرده است. در شرایطی که شبکه اقتصاد دیجیتال هر روز پیچیده‌تر می‌شود، عدم به‌روزرسانی تجهیزات و ناتوانی در تامین زیرساخت‌های پایدار، کشور را از رقابت جهانی عقب نگه داشته است.
درحالی‌که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و حتی برخی کشورهای منطقه در حال سرمایه‌گذاری سنگین روی زیرساخت‌های ارتباطی برای عبور از اقتصاد سنتی به اقتصاد داده‌محور هستند، ایران همچنان با مشکلات اولیه‌ای چون فرسودگی تجهیزات مواجه است. فرهاد شهرکی در ادامه گفت‌وگوی خود تأکید می‌کند: «در شرایط فعلی هیچ راهی جز تعویض کامل باتری‌های آسیب‌دیده دکل‌ها وجود ندارد. اگر این اقدام صورت نگیرد، کوچک‌ترین قطعی برق در تابستان آینده می‌تواند به قطع دسترسی کاربران در مقیاس‌های گسترده منجر شود.»
از سوی دیگر، لیلا محمدی رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (مرکز تحقیقات مخابرات ایران) در اسفندماه سال 1403 بیان کرد که رشد و شکوفایی اقتصاد دیجیتال بدون زیرساخت‌های امن، قدرتمند و فناوری‌های پیشرفته امکان‌پذیر نیست.
ضعف زیرساخت مخابراتی تنها یکی از حلقه‌های زنجیره بحران است. در تابستان گذشته، وزارت نیرو از جداول خاموشی احتمالی پرده برداشت، اما اجرای بدون برنامه این خاموشی‌ها باعث شد حتی پست‌های حساس مخابراتی هم بی‌برق بمانند.
تعلل در رفع ایرادات وارده، با گذر زمان به مشکلات جدی‌تری تبدیل می‌شوند. آبان‌ماه سال 1403 مدیرعامل شرکت مخابرات ایران در دیدار با مجمع نمایندگان استان مازندران در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه توسعه و پیشرفت در حوزه مخابرات، توقف‌ناپذیر است، گفت: «با اجرای طرح تحول و نوسازی بنیادین زیرساخت‌های مخابراتی ایران (طوبی)، صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وارد بخش جدیدی از خدمت‌رسانی به مردم خواهد شد که با تسهیل کارها و استفاده مناسب از زیرساخت‌های ارتباطی، می‌تواند فواید بسیاری برای مخاطبان و جامعه ایجاد کند».
«داوود زارعیان» در همان آبان‌ماه 1403 با اشاره به اجرای طرح تحول شبکه مخابرات با عنوان «طوبی» به «دیجیاتو» می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود با ۹۰هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری، تمامی شبکه مخابرات به شبکه‌ای مبتنی بر IP و IMS تبدیل خواهد شد که تأمین حدود دوسوم از این هزینه، از محل منابع موجود شرکت مخابرات همچون فروش املاک خواهد بود.»
این طرح از استان سمنان شروع شده و طبق برآوردهای انجام‌شده در مدت ۵ سال اجرا خواهد شد. در حالی از این طرح سخن گفته می‌شود که شبکه مخابرات کشور را می‌توان قدیمی توصیف کرد. به گفته معاون تجاری و خدمات مشتریان شرکت مخابرات ایران، طبق طرح تجاری تدوین‌شده اجرای کامل طرح در کل کشور در بدترین حالت بین ۵ تا ۶ سال زمان می‌برد.
به گزارش سیتنا، پیش‌بینی‌ها حاکی است که میزان مصرف برق در تابستان به ۸۵ هزارمگاوات برسد و به این ترتیب «ناترازی تاریخی» با اختلاف «۲۰ هزار مگاواتی میان تولید و مصرف» رخ خواهد داد. شهرکی می‌گوید باتری‌ها باید عوض شوند.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به اختلال اینترنت و سامانه‌های ارتباطی در برخی از نقاط تهران و تعدادی از شهرهای کشور در زمان قطعی برق با صدور اطلاعیه ای اعلام کرد: «اختلالات ایجاد شده به علت قطعی برق سایت‌های اپراتورهای همراه و ناکارآمدی تجیزات ذخیره‌کننده برق بوده است.»
در نتیجه در تابستان پیشرو با بحران‌هایی موجه خواهیم شد که باید سال‌ها قبل به درباره آنها فکری اساسی می‌شد. قصه ساده‌ای که نادیده گرفته شد یا به هر دلیلی از خواندن و تکمیل آن خودداری شد، حالا خود را خیلی جدی‌تر نشان خواهد داد.
باتری‌های فرسوده و ممنوعیت واردات و تجهیزات و اقتصاد معیوب صنعت ارتباطات کشور، همه و همه دست به دست هم داده تا شبکه فرسوده به سادگی امکان نوسازی و تامین نیاز آینده را نداشته باشد.
البته که این اولین بار نیست که در مورد باتری‌ها صحبت می‌شود. مرکز مانیتورینگ شبکه ارتباطی در دفتر نظارت بر خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، گزارش آخرین وضعیت پایداری منابع تغذیه پشتیبان سایت‌های اپراتورها را در تیرماه سال 1400 منتشر کرد.
این گزارش که مربوط به سنجش میزان پایداری باتری‌های پشتیبان ۱۱۹۷ سایت در ۹ ماه می‌شود، به تفکیک شامل ۵۵۳ سایت همراه اول، ۳۹۷ سایت ایرانسل، ۱۹۹ سایت رایتل و ۴۸ سایت های وب، جهت سنجش میزان پایداری باتری‌های پشتیبان این سایت‌ها می‌شود. بررسی رگولاتوری نشان می‌دهد از این تعداد سایت، ۵۷۶ سایت در وضعیت فاقد باتری پشتیبان و یا دارای باتری پشتیبان با پایداری نامطلوب هستند.
بحران ریشه‌دار ابعاد بسیاری دارد. «های وب» خطر ورشکستگی خود را اعلام کرده و در نامه‌ای که اخیرا منتشر شد، این شرکت بحران‌زده خواستار تعلیق کلیه فعالیت‌های پروانه‌ای خود شد.
مساله باتری‌ها مساله امروز نیست. باتری‌هایی که فرسوده، نامرغوب یا به دلیل قطعی‌های فراوان، مستهلک شده‌اند، به نقل از ایران در امان از سارقان نمانده‌اند و سرقت برخی باتری‌های اضطراری و پشتیبان در جاده‌ها نیز به‌عنوان یکی از مشکلات موجود مطرح شده است.
اقتصاد معیوب صنعت مخابرات، مثلا در گفته‌های آرش کریم‌بیگی مدیرعامل شاتل موبایل به زومیت مشخص است. او می‌گوید: «ما در فضایی اپراتورداری می‌کنیم که ۱۰، ۱۲ سال است تعرفه مکالمه و پیامک حتی یک ریال تغییر نکرده و در ۷ سال گذشته، با وجود ۱۷ برابر شدن هزینه‌های ارزی، تعرفه اینترنت همراه عملا فقط ۱۷ درصد افزایش پیدا کرده و حتی همان ۳۴ درصدی که سال گذشته تصویب شد هم اتفاق نیفتاده است. طبیعتا اپراتور برای امتداد حیات و سرویس‌دهی خود از برخی هزینه‌های بزرگ، که عموما هزینه‌های فنی و نگه‌داری است، صرف‌نظر می‌کند.»
در چنین وضعیتی قطعی اینترنت می‌تواند چالش‌های جدی برای اقتصاد دیجیتال کشور به‌وجود بیاورد. وقتی که مردم برای خرید و تامین جزیی‌ترین اقلام مورد نیاز خود از شبکه پرداخت الکترونیک استفاده می‌کنند، قطعی اینترنت می‌تواند در ابعاد زیادی زیان‌بار ظاهر شود.
