برای آقای دکتر عراقچی و هیئت هماکرانشان آرزوی سلامت و توفیق دارم. به عنوان یک ایرانی امیدوارم تا بدون هیچ نوع تنشی و بدون هر نوع درگیری نظامی  کشورم در سال جاری با بهره گیری از ثمرات مذاکراتی که دکتر عراقچی آن را هدایت می کنند، دوباره رشد و توسعه و سربلندی را آغاز کند. دنیایی بدون تنش بین المللی و بودن تحریم برای ما ایرانی ها و بدون تحریم، به ویژه  برای من و امثال من که عضو از جامعه پژوهشگران ایرانی و اعضای هیئت علمی مشغول به کار در داخل کشورم هستیم فوق العاده حیاتی است.

آقای دکتر عراقچی از صمیم قلب برایتان آرزوی سلامت و توفیق و موفقیت در این مذاکرات در جهت نهایی کردن توافق با طرف آمریکایی دارم تا تحریم ها از سر کشورم برداشته شود.

آقای وزیر، تحریمهای بین المللی علیه ایران به ویژه از سال ۲۰۱۰ به بعد، اثرهای  گسترده ای بر جامعه علمی و متخصصان ایرانی گذاشته است. این محدودیتها که عمدتاً توسط ایالات متحده، اتحادیه اروپا و کشورهای صنعتی پیشرفته اعمال شدند، ظاهرا با هدف فشار بر دولت ایران طراحی شدند، اما به طور مستقیم و غیرمستقیم چالشهای جدی برای پژوهشگران، اساتید دانشگاهها و پژوهشگاهها و متخصصان کشور ایجاد کرده اند.

آقای دکتر عراقچی،  این دوران به ویژه محدودیت اقتصادی وسیعی بر جامعه علمی ایران تحمیل کرده است.  بسیاری از محققان ایرانی به دلیل تضعیف شدید پول ملی، تحریمهای بانکی و محدودیتهای صدور ویزا دیگر نمیتوانند در کنفرانسهای بین المللی شرکت کنند. حتی در مواردی، دعوتنامه های رسمی از سوی دانشگاههای خارجی نیز به دلیل ترس از نقض تحریمها لغو میشوند. برخی نشریات معتبر بین المللی از پذیرش مقالات پژوهشگران ایرانی خودداری میکنند یا فرآیند بررسی آنها را به دلیل نگرانی از تحریمها، طولانی تر میکنند. همچنین، پرداخت هزینه های انتشار به دلیل تحریمهای بانکی اغلب و عملا غیرممکن است.

آقای وزیر، آیا می دانید که پروژههای مشترک با دانشگاهها و مؤسسات خارجی، تقریبا در تمامی زمینه های علم و فناوری های مدرن که به شدت مورد نیاز کشورمان است متوقف شده یا با محدودیت شدید مواجه شده اند؟. تحریمها واردات تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی و نرمافزارهای تخصصی را مختل یا متوقف کرده است. در مواردی، شرکتهای خارجی از فروش محصولات به ایران به دلیل ترس از ورود به لیست سیاه خودداری میکنند.

بگذریم از آنکه بسیاری از دانشگاههای ایرانی به دلیل محدودیتهای مالی نمیتوانند اشتراک پایگاههای علمی را تمدید کنند مشکلات استفاده از سرویسهای ابری و نرم افزاری، یا  ابزارهای هوش مصنوعی اغلب برای کاربران ایرانی مسدود هستند یا دسترسی به آنها نیازمند ابزارهای دور زدن تحریمها مانندVPN  است که خود ریسک امنیتی و قانونی دارد. از سوی دیگر بسیاری از همین منابع و نرم افزارها بعضا از سوی دولت خودمان هنوز فیلتر هستند!. محققان ایران در معرض تحریمهای مضاعف داخلی و بین المللی هستند!.

آقای وزیر، با  مسدود شدن حسابهای بین المللی ، پژوهشگران ایرانی نمیتوانند  از هیچ فرآیند  انتقال پول از طریق سیستمهای بانکی جهانی بهره ببرند. مشارکت در پروژه های بین المللی یا دریافت گرنتهای پژوهشی بین المللی اخیرا حتی از کشور چین هم  تقریباً غیرممکن شده است! تحریمها باعث افزایش قیمت تجهیزات و مواد اولیه وارداتی شده است، که بودجه محدود دانشگاهها و پژوهشگاه های ایران به هیچ کدامشان نمی رسد.

آقای دکتر عراقچی، شاید مهمتر از همه این موارد ضرر انزوا و تحریم بین المللی برای ما  به مهاجرت یا فرار نخبگان مربوط شود.  تحریمها و انزوای علمی و بین المللی باعث شده بسیاری از متخصصان ایرانی برای ادامه فعالیتهای پژوهشی یا دسترسی به امکانات بهتر، یا حتی برای یک زندگی ساده و معمولی  ایران را ترک کنند. این پدیده نه تنها سرمایه انسانی کشور را کاهش داده بلکه به سرعت شکاف علمی بین ایران و جامعه جهانی را ژرفتر کرده است. شخضا براین باورم که آسیبهای بزرگ این پدیده هنوز خودنمایی نکرده و از دهه بعد کشورمان باید صدمات بزرگ این پدیده فرار طبقه تحصیل کرده از کشور را تحمل کند.

از سوی دیگر برای آنها که در کشور مانده اند نیز محدودیتهای مداوم و عدم ارتباط با جامعه جهانی باعث دلسردی بسیاری از اساتید و محققان شده است. برخی محققان و دانشگاههای  خارجی به دلیل ترس از تحریم مضاعت  حتی در حوزه های غیرتحریمی  از همکاری با ایرانیان خودداری میکنند.

آقای دکتر عراقچی در دوره  برجام (۲۰۱۶–۲۰۱۸) که با کوششهای آقای دکتر ظریف ، حضرتعالی و آقای دکتر صالحی و همکارانتان  توافق هسته ای موجب لغو برخی تحریمها شد،  فضای همکاریهای علمی موقتاً بهبود یافت. ولی تحریمهای پسابرجام (۲۰۱۸ تا امروز) با  خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریمهای دوره  «فشار حداکثری» باعث بازگشت شدید محدودیتها شد. اکنون برخی پژوهشگران برای دسترسی به منابع از روشهایی مانند همکاری با واسطه ها در کشورهای ثالث و همسایگان (مانند ترکیه ) برای مشارکت در برنامه های علمی بین المللی می کوشند اما این روشها ریسک حقوقی و امنیتی دارند. تحریمها انگیزهای برای ساخت تجهیزات داخلی ایجاد کرده است، اما این تلاشها اغلب با هزینه فراوان و فقط در برخی حوزه ها مورد حمایت است.

آقای دکتر ، صراحتا خدمتتان عرض میکنم که این محدودیتها باعث کاهش کیفیت پژوهشها، افزایش مهاجرت نخبگان، و عمیقتر شدن شکاف فناورانه  بین ایران و جهان شده است. زیرساختهای مختلف علمی ما در پانزده ساله اخیر به تدریج فرسوده شده ولی با این حال، جامعه علمی ایران با تکیه بر توان داخلی و ایجاد شبکه های علمی داخلی و تلاش برای بهره برداری از هر امکان موجود عمدتا داخلی تلاش کرده تا  حدی بر این چالشها غلبه کند. البته براین باورم که  راه حل پایدار تنها از طریق دیپلماسی علمی و کاهش تنشهای سیاسی ممکن خواهد بود.

آقای دکتر عراقچی امیدورام که حال که شما برای توافق وارد مذاکرات جدید با آمریکا شده اید، و با رویکردی مثبت آن  را ادامه دهید. همین پیام مثبت اولیه که در شامگاه ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ از مذاکرات شما با تیم آقای ویتکاف در مسقط بیرون آمد  امید را در چهره و کلام بیشتر همکارانم برانگیخته است. آقای دکتر ،برای شما و همکارانتان آرزوی سعادت و پیروزی دارم. امیدوارم عزتمندانه توافق کنید. خدانگهدارتان باد . 

*استاد دانشگاه

۴۷۴۷