سید علی حسینی - در بستر پیچیده و چندلایه‌ی روابط بین‌الملل، «روسوفیلی» به عنوان یک ایدئولوژی یا گرایش سیاسی، همواره به طرفداران بی‌قیدوشرط سیاست‌های روسیه اشاره دارد؛ کسانی که با توجیهاتی ایدئولوژیک، استراتژیک یا حتی احساسی، کرملین را به مثابه یک متحد استراتژیک غیرقابل‌انکار می‌ستایند و در این مسیر، هرگونه انتقاد یا بازنگری در این رابطه را به مثابه خیانت به اصول مقاومت و چندقطبی‌گرایی تلقی می‌کنند. در ایران، این اصطلاح پس از فروپاشی شوروی و به‌ویژه در دو دهه‌ی اخیر، با چرخش تهران به سمت مسکو در پرتو تحریم‌های غرب و همکاری‌های نظامی در سوریه، به واژه‌ای آشنا بدل شد. روسوفیل‌های ایرانی، که طیفی از نخبگان سیاسی تا برخی نیروها را دربرمی‌گیرند، اغلب با تکیه بر گفتمان «مقاومت ضدآمریکایی» و «چندقطبی‌گرایی»، همگرایی با روسیه را نه یک انتخاب، که یک ضرورت ژئوپلیتیک قلمداد می‌کنند.

 

اما تاریخ نشان داده که روسیه‌ی پوتین، حتی با نزدیک‌ترین متحدان خود نیز بر اساس منطقِ سردِ منفعت‌گرایی عمل می‌کند. سرنوشت گروه واگنر—از اوجِ حمایت‌های کرملین تا سقوطِ تراژیکِ پرایگوژین—نمونه‌ای عبرت‌آموز از این واقعیت است. واگنرها که روزی «پیشقراولان نفوذ روسیه» در آفریقا و اوکراین خوانده می‌شدند، در نهایت به محض آنکه خطوط قرمز پوتین را زیر پا گذاشتند، به سرنوشتی مبهم و مرگبار دچار شدند. این رویداد پرسش‌هایی را پیش روی روسوفیل‌های ایرانی قرار می‌دهد: آیا کرملین در صورت تغییر معادلات منطقه، از حمایت بی‌چون‌وچرای آنان دست خواهد کشید؟ و آیا تهران—با درنظرگرفتن تجربه‌ی واگنر—به بازتعریف رابطه با این جریان‌ها تن خواهد داد؟

در این میان، نباید از نقش معاملات پشت پرده میان آمریکا و روسیه در بحران اوکراین غافل شد؛ معاملاتی که می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر معادلات منطقه‌ای و به‌ویژه بر مذاکرات ایران و آمریکا تأثیر بگذارند. اگرچه روسیه در ظاهر به عنوان یک متحد استراتژیک ایران عمل می‌کند، اما تجربه نشان داده که کرملین در صورت دستیابی به توافقی سودمند با واشنگتن، به سادگی می‌تواند از متحدان منطقه‌ای خود فاصله بگیرد. این احتمال، به‌ویژه در شرایطی که بحران اوکراین به نقطه‌ای حساس رسیده و روسیه برای کاهش فشارهای بین‌المللی به دنبال توافقاتی با غرب است، بیش از پیش تقویت می‌شود.

تندروهای حامی روسیه در ایران، چه در قالب برخی نیروها و چه در هیئت رسانه‌ای‌های افراطی، اغلب با شعارهای آتشین ضدآمریکایی و ستایش از «اتحاد ناگسستنی ایران و روسیه» خود را به عنوان سدّی در برابر هرگونه تنش‌زدایی با غرب معرفی می‌کنند. اما همانند واگنرها، این گروه‌ها نیز ممکن است در دامِ توهمِ «جایگاه ویژه» در نزد کرملین گرفتار آمده باشند. پوتین—مانند هر رهبر واقع‌گرای دیگر—در صورت دستیابی به توافقی سودمند با واشنگتن، به سادگی می‌تواند از متحدان ایرانی خود فاصله بگیرد، آن‌هم نه با انفجار یک هواپیما، بلکه با قطعِ حمایت‌های سیاسی، نظامی یا اقتصادی که ستون‌ فقرات این اتحاد ظاهری است.

۱. انزوای برنامه‌ریزی‌شده: در صورت پیشرفت مذاکرات ایران و آمریکا، روسوفیل‌های تندرو ممکن است به تدریج از کانون تصمیم‌گیری‌های کلان کنار گذاشته شوند. تهران—برای حفظ تعادل در روابط با آمریکا—ممکن است به سیاستِ کاهشِ تنش با محوریتِ عمل‌گرایی روی آورد، حتی اگر به قیمتِ عقب‌نشینیِ نمادین از گفتمانِ ضدآمریکایی تمام‌عیار باشد.

 

۲. برخورد قهری: در سناریویی مشابه واگنر، اگر تندروها به اقداماتِ خارج از چارچوب—مانند انتقادهای علنی از نظام یا تهدید ثبات—دست بزنند، احتمال استفاده از مکانیسم‌های امنیتی برای خاموش کردن آنان وجود دارد. تاریخ جمهوری اسلامی نشان داده که هیچ جریانی، حتی با ادعای انقلابی‌گری، از "قیمتِ سرکشی" مصون نیست.

 

۳. تغییر موضعِ تاکتیکی: برخی از روسوفیل‌ها ممکن است—با درس‌گیری از سرنوشت پرایگوژین—به بازتعریف گفتمان خود روی آورند و تنش‌زدایی با غرب را نه یک "خیانت"، که یک ضرورت موقت برای کاهش فشارها تفسیر کنند.

روسیه‌ی پوتین—برخلاف تصور روسوفیل‌ها—هیچ «دوستیِ مقدسی» را خارج از محاسبات سود و زیان خود به رسمیت نمی‌شناسد. همان‌گونه که واگنرها در اوجِ مفیدبودن مورد ستایش قرار گرفتند و در روزِ اضافه‌بودن کنار گذاشته شدند، تندروهای ایرانی نیز باید به این پرسش پاسخ دهند که آیا حاضرند نقشِ «سربازان قربانیِ» بازی بزرگ کرملین را بازی کنند؟ پاسخ به این پرسش، نه در مسکو، که در میانه‌ی میدانِ کشمکشِ عقلانیت و احساس در تهران تعیین خواهد شد.