غزال زیاری: امروزه صحرای عرب (Saharo-Arabian Desert)، به‌عنوان یکی از خشک‌ترین نقاط کره زمین شناخته می‌شود ولی همین صحرا ممکن است روزگاری نقشی کلیدی در تاریخ مهاجرت انسان‌ها ایفا کرده باشد.
در یک مطالعه جدید محققان به بررسی شرایط اقلیمی این منطقه در طی ۸ میلیون سال گذشته پرداختند و یافته‌های آن‌ها حکایت از آن دارد که این بیابان همیشه خشک و بی‌رحم نبوده است.
پژوهشگران دریافتند که این ناحیه در دوره‌هایی از تاریخ، اقلیم مرطوب‌تر و خوشایندتری داشته و به گفته تیم تحقیقاتی، این شرایط زیستگاه‌های مناسبی را برای پستانداران (ازجمله اجداد انسان) در مسیر مهاجرت از آفریقا به اوراسیا فراهم می‌کرده.
شواهدی که از عربستان سبز خبر می‌دهند
تا پیش از این، بسیاری از مطالعات علمی بر این باور بودند که این منطقه دست‌کم ۱۱ میلیون سال خشک و نامساعد برای سکونت بوده و همین موضوع، عبور از شبه‌جزیره عربستان را برای انسان‌های اولیه بسیار دشوار می‌کرده؛ اما شواهد به‌دست‌آمده (ازجمله ابزارهای سنگی باقی‌مانده در صحرای "نَفود" در عربستان سعودی) نشان می‌دهد که در این بازه وسیع زمانی، دوره‌هایی به‌نام "عربستان سبز" (Green Arabia) نیز وجود داشته که در این دوره‌ها، اقلیم منطقه مرطوب و سرسبز بوده و منابع کافی برای ادامه حیات مهاجران، از جمله انسان‌ها فراهم بوده است.
از همین رو تیمی به رهبری دکتر مونیکا مارکووسکا و دکتر اشلی مارتین از دانشگاه نورث‌آمبرلند برای بررسی این فرضیه، به مطالعه مواد معدنی موجود در غارهای مرکز عربستان و عمدتاً استالاگمیت‌هایی که در اثر چکیدن قطرات آب روی کف غار شکل گرفته‌اند پرداختند.
این مواد معدنی، شواهدی از دوره‌های مرطوب پیش از شروع دوره‌های خشکی طولانی‌مدت را در اختیار محققان قرار دادند. به گفته این تیم، همین دوره‌های مرطوب احتمالاً مسیر مهاجرت بین آفریقا و اوراسیا را هموار می‌کردند؛ بدین معنا که در آن زمان عربستان به‌عنوان چهارراه کلیدی تبادلات زیستی در مقیاس قاره‌ای ایفای نقش می‌کرده است.
مارکووسکا دراین‌باره گفت: «تا پیش از این، شرایط خشک صحرای عرب به‌عنوان مانعی بزرگ برای پراکندگی گیاهان، جانوران و انسان‌های اولیه میان آفریقا و اوراسیا در نظر گرفته می‌شد؛ اما این یافته‌ها نوری تازه بر این گذرگاه کمتر شناخته‌شده و درعین‌حال حیاتی می‌تابانند. یافته‌های ما نشان داد که با تضعیف تدریجی تأثیر موسمی در طول زمان، میزان بارش‌ها در دوره‌های مرطوب کاهش یافته و نوسانات بیشتری پیدا کرده است. این هم‌زمان بود با افزایش پوشش یخی قطبی در نیم‌کره شمالی در دوران پلیستوسن. بدین ترتیب می‌توان گفت که پژوهش ما یکی از طولانی‌ترین رکوردهای ثبت‌شده زمینی تا به امروز است.»
در طول این بازه ۸ میلیون ساله، دوره‌هایی شاهد اقلیم‌های مرطوب‌تری بوده‌ایم؛ یعنی دقیقاً شرایطی که امکان بقای حیوانات و حتی گونه‌هایی که غذای اصلی انسان‌ها را تشکیل می‌دادند را فراهم می‌کرده. احتمالاً این پدیده، نتیجه گسترش باران‌های گرمسیری به سمت شمال در فصل‌های تابستان بوده است، چیزی که امروز دیگر شاهد آن نیستیم.
فیصل الجبرین، باستان‌شناس ارشد عرب از کمیسیون میراث عربستان، نیز دراین‌باره گفت: «عربستان به‌طور سنتی در مطالعات مربوط به مهاجرت بین آفریقا و اوراسیا نادیده گرفته‌شده، اما پژوهش‌هایی مثل این، جایگاه عربستان در مهاجرت‌های انسانی و پستانداران را به‌طور فزاینده‌ای آشکار می‌کند.»
پروفسور مایکل پترالیا، مدیر مرکز استرالیایی تحقیقات تکامل انسانی در دانشگاه گریفیث و از نویسندگان این مطالعه نیز اضافه کرد: «این شرایط مرطوب احتمالاً موجب تسهیل مهاجرت‌های پستانداران میان آفریقا و اوراسیا شده و عربستان نیز در این میان به‌عنوان گذرگاهی کلیدی برای تبادلات زیستی در سطح قاره‌ها ایفای نقش کرده است.»
نتایج این پژوهش در نشریه علمی Nature منتشرشده است.
منبع: iflscience
۲۲۷۲۲۷
