همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: مسمومیت با قارچ‌های سمی (Poisonous Mushrooms)، معضل هر سال فصل بهار در ایران است. با شروع بهار، رویش قارچ‌های خودرو هم به خصوص در مناطق کوهستانی آغاز می‌شود و افراد زیادی با هدف چیدن قارچ به کوه و دشت و دامنه کوه‌ها می‌روند و چون ظاهر قارچ‌های سمی تفاوت خاصی با قارچ‌های خوراکی ندارد، اغلب اینها را با هم اشتباه می‌گیرند و بعد از مصرف دچار مسمومیت شدید می‌شوند. مسمومیتی که می‌تواند منجر به مرگ هم شود.
امسال فقط در بازه زمانی ۱۲ تا ۲۴ فروردین ۴۸ نفر در کشور براثر مصرف قارچ‌های سمی دچار مسمومیت شدند که از این تعداد ۱ نفر جان خود را از دست داد و ۵ نفر هم بستری شدند. موارد مسمومیت فقط مربوط به ۳ استان کرمانشاه (با ۲۶ مورد)، فارس و لرستان بود.
کارشناسان تاکید دارند که برای جلوگیری از بروز مسمومیت قارچی که می‌تواند به مرگ هم منجر شود، از چیدن قارچ‌های خودرو خودداری کنید.
از کجا بدانیم یک قارچ سمی است؟
اما قارچ سمی در صورت مصرف چه علائمی را بروز می‌دهد و از کجا بدانیم قارچی که مصرف کرده‌ایم قارچی بوده یا نه؟ دکتر حسن نوری ساری، معاون آموزشی سازمان اورژانس کشور و متخصص طب اورژانس در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: فاصله بین خوردن قارچ سمی و شروع علائم بسته به نوع قارچ متفاوت است. مثلا در قارچ‌های توهم‌زا این فاصله ۱۵ دقیقه است، در قارچ‌هایی که عامل موسکارینی دارند، نیم تا ۲ ساعت است، در قارچ‌هایی که فقط سمیت گوارشی دارند کمتر از ۵ ساعت است، در قارچ‌هایی که سمیت کشنده کبدی می‌دهند، فاصله خوردن تا شروع علائم ۵ تا ۸ ساعت اسات. البته بعضی از قارچ‌ها حتی بعد از ۸ ساعت هم ممکن است فرد را علامت‌دار کنند. پس علائم ندادن به این معنی نیست که آن قارچ سمی یا خطرناک نیست. 
نوری در ادامه به نکته مهم دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: نکته مهم این است که افراد عادی از روی علائم نمی‌توانند تشخیص دهند که آیا علائم‌شان مربوط به مصرف قارچ سمی است یا دلیل دیگری دارد. چون علائم مسمومیت قارچی بسیار متنوع هستند؛ از آبریزش و اشک‌ریزش هست تا تهوع، اسهال، استفراغ، زردی، توهم، مشکلات کبدی و ... . پس تشخیص علائم مسمومیت قارچی توسط عامه مردم ممکن نیست و حتما باید مراجعه به پزشک داشته باشند.
این متخصص طب اورژانس ادامه می‌دهد: نکته خیلی مهم بعدی این است که خفیف بودن علائم و حتی برطرف شدن علائم به معنی تمام شدن بیماری نیست. مثلا علائم ناشی از مصرف قارچ‌های آمانیت که یکی از کشنده‌ترین قارچ‌های ایران است، خیلی دیر خود را نشان می‌دهند. مثلا شروع علائم بعد از مصرف قارچ حداقل ۵ ساعت طول می‌کشد. دوم اینکه کمتر از ۳۶ ساعت این علائم رفع می‌شوند و مجددا بین ۲ تا ۶ روز بعد، فرد با علائم زردی که نشان‌دهنده از بین رفتن کبد است، مراجعه می‌کند.
نوری به افرادی که احتمال می‌دهند قارچ سمی خورده باشند، توصیه خیلی مهمی می‌کند و می‌گوید: اگر کسی قارچ خورده، بهتر است در نیم ساعت اول آن را استفراغ کند. اگر استفراغ نکرد، بهتر است در کوتاه‌ترین زمان مراجعه کند که با زغال فعال بشود درمانش کرد و فرد دچار آسیب‌های جدی‌تر مثل آسیب کبدی و از بین رفتن کبد نشود. اگر بیمار استفراغ کند، خطر مسمومیت تا حد زیادی رفع خواهد شد.
درمان با زغال فعال در مراحل اولیه مسمومیت می‌تواند مؤثر باشد اما زمان در این زمینه خیلی حیاتی است. زغال فعال که با عنوان کربن فعال هم شناخته می‌شود، دارویی است که برای درمان مسمومیت‌های ایجادشده از طریق دهان و دستگاه گوارش استفاده می‌شود. این دارو باید در مدت کوتاهی بعد از وقوع مسمومیت، - معمولاً تا یک ساعت - استفاده شود تا اثر درمانیِ خود را نشان دهد.
بیشتر بخوانید؛
قارچ چطور مسموم می‌کند؟
مهم ترین مواد شیمیایی موجود در قارچ‌های سمی، آماتوکسین‌ها (Amatoxins) و فالوتوکسین‌ها (Phallotoxins) هستند. از بین اینها مهم‌ترین مواد مسئول بروز مسمومیت، آماتوکسین‌ها هستند. این مواد بعد از جذب از دستگاه گوارش و ورود به خون، وارد سلول‌های کبدی می‌شوند و با مهار آنزیم RNA Polymerase II باعث تخریب سلول‌ها و بافت کبد و درنهایت نارسایی آن می‌شوند.
البته شدت سمیت تا حدودی بستگی به مقدار مواد موثره سمی موجود در قارچ‌ها دارد که خود تا حدودی بسته به خصوصیات ژنتیکی قارچ و شرایط آب و هوایی و محل جغرافیایی رویش قارچ دارد. معمولا در هر گرم قارچ خشک‌شده (بسته به نوع قارچ) حدود ۱.۵ تا ۳.۵ میلی گرم آمانتین وجود دارد. با توجه به دوز سمی آمانتین که در یک انسان بالغ حدود ۷ میلی گرم است، مصرف تقریبی ۲۰ گرم از قارچ می‌توان منجر به بروز مسمومیت‌های منجر به فوت در یک فرد بالغ شود.
درضمن باید دقت داشت که سموم موجود در قارچ‌های سمی مقاوم به حرارت هستند و کباب کردن، آب‌پز کردن، سرخ کردن یا بخارپز کردن آن باعث غیرسمی شدنش نمی‌شود و همچنان مسموم‌کننده و کُشنده است.
چرا یک قارچ باید کُشنده باشد؟
خیلی‌ها برایشان سوال پیش می‌آید که چرا باید در طبیعت یک ماده سمی و کُشنده رویش کند و سمی بودن آن به چه درد طبیعت می‌خورد؟ باید گفت قارچ‌های خودروی سمی به دلایل تکاملی و زیست‌محیطی است که حاوی سموم هستند. یعنی گرچه این سموم برای انسان خطرناک‌اند و می‌توانند کُشنده باشند، اما در طبیعت، بخشی از سازوکار تکامل و تعادل اکوسیستم هستند و به پایداری محیط زیست کمک می‌کنند.
مثلا سمومی مانند آماتوکسین‌ها یا موسکارین از قارچ در برابر مصرف توسط حیوانات، حشرات یا میکروارگانیسم‌ها محافظت می‌کنند. این مکانیسم به بقا و تولید مثل قارچ کمک می‌کند. علاوه بر این، قارچ‌ها با تولید سم، از منابع محیطی در برابر دیگر میکروارگانیسم‌ها یا قارچ‌های رقیب دفاع می‌کنند و فضای رشد بیشتری به دست می‌آورند. همچنین قارچ‌های سمی در تجزیه مواد آلی (مثل بقایای گیاهی یا خاک) نقش دارند و به بازچرخانی یا استفاده مجدد مواد مغذی در اکوسیستم کمک می‌کنند. این فرآیند برای حفظ تعادل زیستی ضروری است.
