رضا رفیع
روزنامه اطلاعات
در مذاکرۀ غیرمستقیم لذتی است که در نوع مستقیمش نیست. در شکل مستقیم آن، طرفین مجبورند توی چشم همدیگر نگاه کنند و به یاد خیلی از چیزها بیفتند که یادآوری آنها در وضعیت حساس کنونی، مخلّ حیات است و مضرّ مذاکرات.
در اهمیت و ضرورت غیرمستقیم بودن مذاکرات و ارجح بودن آن بر نوع مستقیم و سیخکی اش، از همان قدیم الایام سخن ها گفته شده است. یک پدیدۀ جدید مربوط به الآن نیست. چرا که خب مستقیم رفتن کاری ندارد. شما جلو تاکسی را هم که می گیری، اگر بگویی«مستقیم»، فی الفور سوارت می کند. مهم این است که غیرمستقیم بروی و سوارت بکند. پیدا کردن راه غیرمستقیم، سخت است و کاربلدی می خواهد. شما حتی در ترانه های امروز هم مشاهده می کنید که طرف برای پیدا کردن مسیری غیرمستقیم، التماس می کند:
بگو بگو کدوم خیابونه
که منو به تو می تونه برسونه؟
تازه قبلش هم حالت آماده باش پیدا می کند وبا چشم گذاشتن روی برخی چیزها، به مقصد و مقصود مورد نظرفکر می کند:
چشامو رو هم میذارم و
تو رو به یادم میارم و
در مذاکرۀ غیرمستقیم لذتی است که در نوع مستقیمش نیست. در شکل مستقیم آن، طرفین مجبورند توی چشم همدیگر نگاه کنند و به یاد خیلی از چیزها بیفتند که یادآوری آنها در وضعیت حساس کنونی، مخلّ حیات است و مضرّ مذاکرات. ممکن است گونه ها گل بیندازد و این وسط، واسطۀ مذاکرات هم رفته باشد گل بچیند!
ما در بین شاعران و عارفان، از جناب سعدی که رندتر نداریم. ایشان وقتی برای برگزاری یک مذاکره موفق اقدام می کرده، شیوه ای را در پیش می گرفته که اثرگذارتر بوده و کمترین ضایعات را داشته. ملاحظه بفرمایید دیپلماسی مذاکره ای جناب سعدی علیه الرحمه را:
دل و جانم به تو مشغول و نظر در چپ و راست
تا ندانند حریفان که تو منظور منی!
فلذاست که مذاکرات غیرمستقیم، همیشه بر نوع مستقیم آن ارجحیت داشته است. مسبوق به عهد بوق هم هست. اینطور نیست که ما از خودمان درآورده باشیم. دیپلماسی ما که من درآوردی نیست. کلی زیر و روی آن فکر شده است. کرونا یاب مستعان که نیست!
از سعدی نمونه آوردیم، حالا می رسیم به بعدی؛ به خواجه حافظ شیرازی که حتی خارجی ها هم قبولش دارند و شخصی مثل «گوته»ی فیلسوف و شاعر آلمانی، خود را تخته پاره ای سرگردان در اقیانوس اندیشه‌های حافظ می داند. شاعری که خودش نیز جزو کشتی نشستگانی بوده که چشم به باد شرطه دوخته بودند. باشد که باز بینند دیدار آشنا را!
جناب حافظ وقتی می خواهد با طرف مقابلش وارد گود مذاکرات فیمابین به جهت بر طرف شدن برخی سوء تفاهمات موجود شود، خودش بلند نمی شود مستقیم برود پیش یارو، زل بزند به چشم های مسأله دار وی و طرح موضوع کند. بلکه ابتدا«باد صبا» را واسطه قرار داده و از طریق نامبرده، پیام خویش را ارسال می کرده است. یک نمونه اش را عرض می کنیم:
صبا، به لطف بگو آن غزال رعنا را
که سر به کوه و بیابان تو داده ای ما را
ملاحظه می کنید چقدر لطیف بیان کرده است!.... در صورتی که اگر همین«صبا» را واسطه قرار نداده بود و مستقیم اقدام می کرد، ای بسا این قدر لطیف و «ظریف» نمی توانست پیش برود. آدم همیشه لازم نیست منویات و مطالبش را درشیپور بدمد و با ترومپت بترامپد!
حالا بعد از مذاکرات غیرمستقیم، اگر مصلحت بود و صواب، می تواند گفت و گو وارد فاز آشکار و مستقیم هم بشود. ضرر نکردیم از غیرمستقیم بودن. فقط در نماز است که از خدا می خواهیم ما را به راه راست و مستقیم هدایت نماید؛ در سایر موارد، غیرمستقیم بودن، بهتر جواب می دهد. بعداً سر فرصت، می توان راست و مستقیمش کرد. همین حافظ فوق الذکر، به این مورد استراتژیک هم اشاره کرده و گفته:
دوستان، در پرده می گویم سخن
گفته خواهد شد به دستان نیز هم!
