در دوران بارداری، هر دارویی که مصرف می‌شود باید با دقت و زیر نظر پزشک باشد، چراکه ممکن است بر سلامت مادر و جنین تأثیر بگذارد. یکی از داروهایی که برخی زنان باردار برای کنترل علائم آلرژیک از آن استفاده می‌کنند، آنتی هیستامینها هستند. با این حال، عوارض قرص آنتی هیستامین در بارداری موضوعی است که نباید نادیده گرفته شود؛ چراکه مصرف خودسرانه یا نادرست این دارو می‌تواند منجر به مشکلاتی در روند بارداری شود. در ادامه به بررسی این عوارض می‌پردازیم.
آنتی هیستامینها داروهایی هستند که با مهار تأثیر هیستامین در بدن عمل می‌کنند. هیستامین ماده‌ای شیمیایی است که توسط سلول‌های سیستم ایمنی در پاسخ به عوامل آلرژی‌زا مانند گرده گیاهان، گرد و غبار، موی حیوانات و برخی مواد غذایی ترشح می‌شود. این ماده با اتصال به گیرنده‌های خاصی در بدن، واکنش‌های آلرژیک ایجاد می‌کند که شامل علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم‌ها و پوست، کهیر، و در برخی موارد تنگی نفس و تورم است.
آنتی هیستامینها با مسدود کردن گیرنده‌های هیستامین، به ویژه گیرنده‌های نوع H۱، مانع از اتصال هیستامین به آن‌ها می‌شوند. به این ترتیب، شدت و بروز علائم آلرژیک کاهش می‌یابد. برخی از این داروها نیز روی گیرنده‌های H۲ اثر می‌گذارند و برای کاهش ترشح اسید معده در بیماری‌هایی مانند رفلاکس معده به کار می‌روند. این داروها بسته به نوع و نسلشان می‌توانند اثرات متفاوتی داشته باشند؛ آنتی هیستامین‌های نسل اول معمولاً از سد خونی-مغزی عبور می‌کنند و باعث خواب‌آلودگی می‌شوند، در حالی که نسل دوم آن‌ها عمدتاً این اثر را ندارند و در عوض برای مصرف روزانه و کنترل بلند مدت علائم آلرژی مناسب‌ترند.
آنتی هیستامین‌های نسل اول از ۵۰ سال قبل به بازار آمده‌اند و شامل داروهایی مانند دیفن هیدرامین، کلماستین و کلرفنیرآمین هستند. با وجود اینکه این داروها برای مقابله با حساسیت و واکنش‌های آلرژیک مؤثرند، اما تأثیر کوتاه مدتی دارند و در عین حال باعث خواب آلودگی می‌شوند. این مسئله در خصوص آنتی هیستامین‌های نسل دوم مانند فکسوفنادین، لوراتادین و سیتریزین صدق نمی‌کند.
آنتی‌هیستامین‌ها به‌طور کلی به دو نسل اصلی تقسیم می‌شوند: نسل اول و نسل دوم. هر کدام از این دو نسل ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند، اما در حال حاضر آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم به‌دلیل اثربخشی بالا و عوارض کمتر، پرکاربردتر هستند.
در مجموع، اگرچه نسل اول در برخی شرایط خاص مانند واکنش‌های آلرژیک شدید یا استفاده کوتاه‌مدت مؤثر است، اما آنتی‌هیستامین‌های نسل دوم به دلیل اثربخشی طولانی‌مدت، عوارض کمتر و مناسب بودن برای استفاده روزانه، ترجیح داده می‌شوند. داروهایی مانند لوراتادین، فکسوفنادین، و ستیریزین از جمله آنتی‌هیستامین‌های پرکاربرد نسل دوم هستند.
بر خلاف داروهای دیگر، بهتر است آنتی هیستامینها خارج از وعده‌های غذایی و فقط با آب مصرف شوند. البته مصرف این داروها در بین غذا بلامانع است، اما این کار باعث می‌شود دارو بعد از حدود یک ساعت تأثیر خود را نشان دهد. بهتر است زمان مصرف دارو مطابق دستور پزشک باشد.
موارد منع مصرف آنتی هیستامینها زیاد نیست، اما برای خانم‌های باردار و شیرده توصیه نمی‌شود، چراکه هنوز مطالعات کافی در خصوص عوارض جانبی آن‌ها در دوران بارداری انجام نشده است. افرادی که دچار بیماری‌های جدی کلیوی و هپاتیت هستند نیز بهتر است قبل از مصرف با پزشک مشورت کنند. علاوه بر این، افرادی که از بیماری‌های قلبی ـ عروقی رنج می‌برند هم باید در مصرف آنتی هیستامینها محتاط باشند، چون امکان تداخل دارویی بین آنتی هیستامینها و داروهای ضد انعقاد خون وجود دارد.
آنتی هیستامینها جزو داروهای کم خطر هستند و مسمومیت اندکی ایجاد می‌کنند، چون به سرعت از بدن دفع می‌شوند. عوارض داروهای نسل دوم هم به مراتب کمتر است. اما با این حال، مصرف زیاد هر دارویی در طولانی مدت عوارض و خطرات خود را دارد که به ترتیب اشاره می‌کنیم:
مصرف آنتی‌هیستامین‌ها در دوران بارداری ممکن است با عوارضی همراه باشد که بسته به نوع دارو، دوز مصرفی و شرایط جسمی مادر متفاوت است. در ادامه به برخی از رایج‌ترین عوارض احتمالی این داروها اشاره می‌شود:
ممکن است آنتی هیستامینها برای درمان علائم چشمی و بینی مربوط به رینیت و کونژنکتیویت آلرژی فصلی یا دائمی، خارش، کهیر و اگزما و نیز به عنوان درمان کمکی برای واکنش‌های آلرژیک نظیر آنافیلاکسی (شوک آلرژیک) در دوران بارداری مفید باشند. فواید استفاده از این داروها در زمان بارداری ـ به غیر از موارد آنافیلاکسی تهدیدکننده زندگی ـ باید در برابر خطرات آن برای جنین سنجیده شود. اما از آنجا که رینیت کنترل‌نشده می‌تواند زمینه را برای بروز سینوزیت فراهم کند یا موجب تشدید آسم شود، ممکن است استفاده از آنتی هیستامینها در این دوره مؤثر باشد. بر اساس مطالعات انجام شده روی حیوانات، از چندین سال قبل استفاده از داروهای کلرفنیرآمین، تری فنیل آمین و دیفن هیدرامین در دوران بارداری مفید گزارش شده است. در کل، کلرفنیرآمین انتخاب مناسب‌تری است.
در مورد آنتی هیستامین‌های جدیدتر که خواب آلودگی ایجاد نمی‌کنند، اگرچه عوارض جانبی خاصی گزارش نشده است، اما تجربیات انسانی نیز محدود است.
برخی از این داروها عبارت‌اند از:
در صورتی که داروهای قدیمی‌تر خواب آلودگی شدید ایجاد کنند، استفاده از لوراتادین و سیتریزین توصیه می‌شود. استفاده از ضد احتقان‌ها (دکونژستان‌ها) ممکن است با مشکلاتی همراه باشد. افشانه بینی اکسی متازولین، سالم‌ترین دارو از این گروه است، زیرا با وجود ورود به گردش خون، کمترین غلظت را دارد. درحالی‌که سایر افشانه‌های بینی پس از مصرف نسبتاً طولانی، منجر به احتقان در بینی شده و گرفتگی آن را تشدید می‌کنند. در صورت لزوم، استفاده از این داروها باید بسیار محدود و فقط به مدت کوتاه ـ حداکثر سه روز متوالی ـ انجام شود.
اگرچه سالیان زیادی از مصرف پسودوافدرین می‌گذرد و تجربه‌های فراوانی درباره آن وجود دارد، گزارش‌های اخیر از بروز اختلالات مادرزادی مانند نقص دیواره شکمی نوزادان به دنبال مصرف این دارو توسط مادر حکایت دارند. استفاده از ضد احتقان‌ها در سه ماهه اول بارداری فقط باید در مواردی انجام شود که علائم مادر با داروهای دیگر برطرف نمی‌شود. بر اساس اطلاعات موجود، استفاده از پسودوافدرین مفیدتر از فنیل افرین و فنیل پروپانول آمین است.
در بیمارانی که علائم حساسیت بینی بیشتر از چند روز ادامه دارد، استفاده از افشانه‌های بینی ضد التهابی نظیر کرومولین (Nasacrom)، بکلومتازون (Beconase، Vancenase) یا کورتیکواستروئید توصیه می‌شود. این داروها باعث تخفیف علائم شده و نیاز به مصرف داروهای خوراکی را کاهش می‌دهند. تجارب فراوانی در استفاده طولانی مدت از این داروها وجود دارد.
در مورد افشانه‌های جدیدتر کورتیکواستروئیدی نظیر تریامسینولون، فلوتیکازون، دسونید، فلونیزولید و مومتازون، تجربیات دوران بارداری محدود است. با این حال، جذب آن‌ها به داخل خون آن‌قدر ناچیز است که به نظر نمی‌رسد خطری ایجاد کنند.
پرسش: عوارض قرص آنتی هیستامین در بارداری
پاسخ: آنتی هیستامینها یک گروه دارویی هستند که باعث کاهش پاسخ‌های حساسیتی می‌شوند.
عوارض آن‌ها شامل خواب آلودگی، افت فشار، تپش قلب، سرگیجه و خشکی دهان است. البته در حاملگی، منعی برای استفاده در مواقع ضروری وجود ندارد. یک داروی جدید در داروخانه فروخته می‌شود به نام «آنتی هیستامین» که از ترکیب یک آنتی هیستامین (کلرفنیرآمین) و دو داروی دیگر ساخته شده است. دو داروی دیگر در حاملگی منع مصرف دارند و نباید استفاده شوند. توصیه می‌شود از داروهای ساده و غیرترکیبی استفاده شود. همچنین، توصیه می‌شود از داروهای قدیمی‌تر مانند هیدروکسیزین استفاده شود. داروهای جدیدتر مانند لوراتادین و غیره، به دلیل اینکه عوارضشان هنوز کاملاً شناخته شده نیست، بهتر است استفاده نشوند.
در مجموع، اگرچه آنتی هیستامینها ممکن است در برخی موارد برای کنترل علائم آلرژی در بارداری تجویز شوند، اما آگاهی از عوارض قرص آنتی هیستامین در بارداری بسیار مهم است. این داروها ممکن است با اثراتی مانند خواب آلودگی، خشکی مخاط، تپش قلب یا حتی اثرات احتمالی بر رشد جنین همراه باشند. به همین دلیل، مشورت با پزشک پیش از مصرف هر نوع آنتی هیستامین در دوران بارداری ضروری است تا از سلامت مادر و جنین محافظت شود.
