خبرگزاری مهر، گروه استانها: هنر انقلاب اسلامی در طول چهار دهه گذشته با تکیه بر ارزش‌های اصیل و استفاده از زبان هنر، توانسته است روایتگر صادق حماسه‌ها و ایثارهای مردمی باشد. ادبیات پایداری، سینمای مقاومت، نقاشی و نگارگری انقلابی، موسیقی و سرودهای حماسی، و حتی هنرهای جدید مانند پویانمایی و مستندسازی، همگی بخشی از منظومه هنر انقلاب را تشکیل می‌دهند.اما با وجود این دستاوردها، هنر انقلاب اسلامی با چالش‌هایی نیز مواجه است.
گلستان جعفریان، نویسنده و چهره سرشناس ادبیات دفاع مقدس که آثارش همواره با استقبال مخاطبان و جامعه فرهنگی روبه‌رو بوده درباره انگیزه‌ها و دغدغه‌های خود در ورود به این حوزه اظهار کرد: من همیشه باور داشتم که جنگ تنها یک رویداد نظامی نیست، بلکه روایتی است از زندگی، انتخاب، رنج و امید مردمی که در دل حوادث، انسانیت را معنا کردند. به همین دلیل سعی کردم به جای روایت صرفِ نبرد و قهرمانی، به سراغ ابعاد انسانی و اجتماعی جنگ بروم؛ آن هم از زاویه نگاه زنان و خانواده‌ها، که کمتر درباره‌شان گفته و نوشته شده است.
این نویسنده و چهره سرشناس ادبیات دفاع مقدس معتقد است که نقش زنان در تاریخ دفاع مقدس، نقشی بسیار کلیدی اما کمتر دیده‌شده است.
وی در ادامه افزود: زنان بسیاری بودند که در پشت جبهه، در خانه، کنار همسران و فرزندان خود، بار سنگین جنگ را به دوش کشیدند و گاهی تصمیماتی گرفتند که آینده یک نسل را تغییر داد. روایت این زنان، روایت انتخاب‌هایی است که در سکوت و بی‌خبری بسیاری از ما رخ داده است.
«پاییز آمد»؛ تجربه‌ای از روایت‌گری زنانه
مهم‌ترین اثر جعفریان، کتاب «پاییز آمد» است که تاکنون بیش از ۱۳۵ بار تجدید چاپ شده و با استقبال گسترده مخاطبان، مورد تقدیر رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است. جعفریان درباره ایده اولیه این کتاب اظهار کرد:
ماجرای این کتاب، بر مبنای یک داستان واقعی شکل گرفت. دختری هجده ساله، در اوج جوانی، تصمیم می‌گیرد با یک پاسدار ازدواج کند، درحالی‌که از احتمال شهادت همسر آینده‌اش و دشواری‌های این زندگی، پیشاپیش مطلع است. این انتخاب، انتخابی آگاهانه و دشوار بود و من سعی کردم این قصه را نه با اغراق، بلکه با نگاهی واقع‌گرایانه و انسانی روایت کنم.
نویسنده و چهره سرشناس ادبیات دفاع مقدس ادامه داد: بسیاری از مخاطبان پس از خواندن این کتاب با من تماس گرفتند یا نامه نوشتند که چطور این روایت ساده اما صادقانه توانسته آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. فکر می‌کنم مردم ما از روایت‌هایی که صادقانه و بی‌پیرایه، تجربه‌های انسانی را بازگو می‌کنند، استقبال می‌کنند و همین عامل اصلی موفقیت کتاب شد.
تحلیل ساختار و لایه‌های کتاب
وی گفت: پاییز آمد را به شکلی نوشتم که هم لایه ظاهری و هم لایه درونی داشته باشد. در لایه ظاهری، داستان یک خانواده و واکنش‌هایشان به این ازدواج غیرمعمول روایت می‌شود. اما لایه درونی، تلاشی است برای واکاوی نگرش و تفکر جوانان دهه شصت؛ اینکه چه دیدگاهی به زندگی، مرگ، جنگ و آینده داشتند و چگونه با چالش‌های پیچیده آن دوران روبرو شدند.
جعفریان افزود: در این کتاب، سعی کردم انتخاب‌های دشوار دختران و زنان را در برهه حساس جنگ نشان بدهم. انتخاب‌هایی که گاه با فداکاری، گاه با تردید و ترس، اما همیشه با امید و ایمان عجین بود.
استقبال مردمی و نقش ادبیات در پیوند نسل‌ها
نویسنده و چهره سرشناس ادبیات دفاع مقدس در بخش دیگری از گفتگو درباره تأثیر ادبیات دفاع مقدس در پیوند نسل‌ها چنین گفت: جنگ برای نسل امروز صرفاً یک خاطره دور است، اما ادبیات، این فاصله زمانی و مکانی را پر می‌کند. وقتی یک نوجوان امروزی پاییز آمد را می‌خواند، خود را جای شخصیت‌ها می‌گذارد و تردیدها، امیدها و آرمان‌های آن دوره را لمس می‌کند. این همان کارکردی است که ادبیات متعهد باید داشته باشد؛ ایجاد همدلی و درک متقابل میان نسل‌ها.
اوج هنر متعهد در آثار شهید آوینی
به باور جعفریان، هنر انقلاب اسلامی در آثار شهید سیدمرتضی آوینی به اوج خود رسید.
نویسنده و چهره سرشناس ادبیات دفاع مقدس درباره نقش آوینی افزود: آوینی نه‌تنها یک هنرمند تحصیل‌کرده و صاحب‌سبک بود، بلکه توانست به خلأهای اجتماعی و فلسفی دوران خود پاسخ دهد. او هنر را ابزاری برای تبیین فداکاری‌ها و چالش‌های اجتماعی می‌دانست و با آثارش، هنر را در خدمت تفکر انقلابی قرار داد.
وی گفت: شهید آوینی توانست صدای مردم را به جامعه منعکس کند و پایه‌گذار ادبیات پایداری شود. او نشان داد که هنر و روایت‌نویسی می‌توانند تغییرات عمیقی در فرهنگ یک جامعه ایجاد کنند.
مردمی شدن ادبیات پایداری
جعفریان تصریح کرد: در چهل سال گذشته، ادبیات پایداری به هنری مردمی تبدیل شده است. این ادبیات، دیگر صرفاً یک ژانر خاص یا دولتی نیست، بلکه به زندگی و تجربیات واقعی مردم می‌پردازد. قصه‌های مادران شهدا، همسران رزمندگان، کودکان جنگ‌دیده و… همگی بخشی از این ادبیات هستند که نسل به نسل منتقل می‌شوند.
ضرورت تخصصی‌تر شدن روایت‌نویسی
این نویسنده افزود: اکنون زمان آن رسیده که روایت‌نویسی را تخصصی‌تر کنیم. باید با تحقیقات عمیق‌تر و روش‌های نوین، تجربه‌های مختلف جنگ و پس از جنگ را ثبت و بازآفرینی کنیم. همچنین، استفاده از فناوری‌های روز می‌تواند به خلق روایت‌هایی جذاب‌تر و آموزنده‌تر برای نسل جدید کمک کند.
دو نگاه به انقلاب اسلامی در میان هنرمندان
در همین خصوص سیدعلیرضا مهرداد، نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات انقلاب اسلامی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر درباره رویکردهای متفاوت هنرمندان نسبت به انقلاب اظهار کرد: در میان هنرمندان، دو نوع نگاه به انقلاب اسلامی وجود دارد. نگاه نخست، انقلاب را یک رویداد نقطه‌ای و تاریخی می‌بیند؛ چیزی که رخ داده و تمام شده است. این نگاه منجر به تولید آثاری سطحی و کم‌عمق می‌شود، چرا که ارتباط خود را با ریشه‌ها و استمرار انقلاب قطع می‌کند. اما نگاه دوم، که رهبر معظم انقلاب نیز تأکید دارند، نگاهی جریانی و تمدن‌ساز است. انقلاب را یک جریان زنده و پویا می‌بیند که هنوز ادامه دارد و ظرفیت‌های عظیمی برای الهام‌بخشی هنری دارد.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات انقلاب اسلامی افزود: این نگاه دوم باعث می‌شود هنرمند فراتر از مرزهای جغرافیایی و زمانی بیندیشد و موضوعات مرتبط با انقلاب را در عرصه جهانی دنبال کند؛ از مقاومت مردم فلسطین و لبنان گرفته تا مبارزات مردم یمن و حتی تمدن‌سازی برای آینده.
شهید آوینی؛ نمونه هنرمند جریان‌ساز
وی در تحلیل نقش شهید آوینی افزود: آوینی نمونه بارز یک هنرمند جریان‌ساز بود. بسیاری تصور می‌کردند با پایان جنگ، موضوع دفاع مقدس نیز تمام شده، اما آوینی نشان داد که دفاع مقدس یک جریان زنده و الهام‌بخش است که می‌تواند تا سال‌ها موضوع خلق آثار هنری باشد. مستندهای روایت فتح، دقیقاً با همین نگاه ساخته شد و توانست الهام‌بخش نسل‌های بعدی باشد.»
راهکارهای توسعه هنر انقلاب اسلامی
مهرداد راهکارهایی برای توسعه هنر انقلاب اسلامی ارائه می‌دهد و در همین رابطه بیان کرد: برای پیشرفت هنر انقلاب، باید هنرمندان با پویایی و با نگاه صحیح به انقلاب، آثاری خلق کنند که در عرصه‌های مختلف اعم از ادبیات، سینما، تئاتر و هنرهای تجسمی تأثیرگذار باشد. توجه به ادبیات مقاومت و صدور مفاهیم انقلاب به دیگر نقاط جهان، از ضرورت‌های این مسیر است.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات انقلاب اسلامی افزود: یکی از چالش‌های جدی ما، جذب و تربیت نسل جدید نویسندگان و هنرمندان است. باید زمینه‌ای فراهم کنیم تا جوانان با تجربه‌های متنوع و نگاه‌های خلاقانه خود، به بازآفرینی روایت‌های انقلابی و مقاومت بپردازند. در این راه، استفاده از فناوری‌های نوین، رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای جدید روایت‌گری بسیار مهم است.
نقش نهادهای فرهنگی و سیاست‌گذاری
بررسی این دو گفتگوی تخصصی نشان می‌دهد در کنار هنرمندان و نویسندگان، نهادهای فرهنگی و سیاست‌گذار نیز نقش مهمی در حمایت و جهت‌دهی به هنر انقلاب دارند. ایجاد بسترهای حمایتی برای تولید آثار خلاقانه، برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات تخصصی، حمایت از ترجمه و انتشار آثار ادبیات مقاومت در خارج از کشور و آموزش نسل جدید نویسندگان و هنرمندان، برخی از راهکارهای مورد اشاره در این گفتگوها بود.
هنر انقلاب اسلامی، همچنان زنده و پویا، می‌تواند الهام‌بخش حرکت‌های آزادی‌بخش و عدالت‌خواهانه در سراسر جهان باشد؛ به شرط آنکه با حفظ اصالت، با زبان روز و ابزارهای نوین سخن بگوید و صدای انسان امروز را نیز بشنود و بازتاب دهد.
