به گزارش خبرگزاری صداو سیما، ایران در سال ۱۴۰۰ دارای ۱۰ هزارو ۱۷۰ معدن بوده است که از این تعداد ۶ هزار و ۲۵ معدن در حال بهره‌برداری بودند. این تنوع در معادن، از جمله معادن نمک، زغال‌سنگ، طلا، سرب و روی، ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری معدنی ایجاد می‌کند.
در ایران معادن متعددی به جاذبه‌های گردشگری تبدیل شده‌اند. برخی از این معادن شامل دهکده نمکی خور و بیابانک در استان اصفهان، معادن زغال‌سنگ البرز مرکزی، معادن سرب و روی نخلک، معدن انگوران در استان زنجان، معادن طلای زرشوران و طلای موته هستند. گردشگری معادن در ایران علاوه بر معادن متروکه، شامل بازدید از معادن فعال و تجربه فرآیند استخراج نیز می‌شود که برای گردشگران جذاب است. همچنین در استان کردستان معادن متروکه‌ای در شهرستان‌های بانه، دهگلان و قروه در حال تبدیل به مجموعه‌های گردشگری هستند که با توسعه زیرساخت‌ها می‌توانند به کانون توجه گردشگران تبدیل شوند. این روند با هدف حفظ محیط زیست، ایجاد اشتغال و درآمدزایی در مناطق معدنی دنبال می‌شود.
گردشگری معدن؛ بهترین فرصت استفاده از معادن متروکه
چند‌هزار معدن متروکه در کشور وجود دارد که البته برخی این قابلیت را دارند تا تبدیل به مکان گردشگری شوند. معادن بر اساس ویژگی‌هایی که دارند و نیز بر اساس سلیقه مخاطب تبدیل به مکان گردشگری می‌شوند. امکان دارد یک تونل معدنی یا یک معدن روباز بزرگ یا عمق معدن، جذابیت‌ها را برای این منظور ایجاد کند. همچنین برخی معادن با توجه به ویژگی‌های فنی و ویژگی‌های خاص خود می‌توانند جذابیت‌های خود را داشته باشند. برخی معادن نیز قابلیت تبدیل شدن به موزه را دارند.
به گفته رضا دستجردی کارشناس حوزه معدن با اشاره به مزایای گردشگری معادن و فرصت‌هایی که این حوزه می‌تواند ایجاد کند، خاطرنشان کرد: افکار عمومی چندان با مقوله گردشگری معدن آشنا نیستند، اما اگر گردشگری معادن راه اندازی شود، زمانی که مردم در معادن حضور یابند، از نزدیک با حوزه معدن آشنا می‌شوند. اگر این آشنایی با رعایت استاندارد‌ها انجام بگیرد تبدیل به فرهنگ می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که یک معدن متروکه می‌شود به دلیل منظره نازیبایی که ایجاد کرده، با زیباسازی می‌توان آن را به مکان گردشگری مبدل کرد. از بعد اقتصادی نیز می‌توان از این معادن متروکه درآمدزایی کرد و باعث اشتغالزایی برای افرادی شد که پیش از این در معدن مشغول به کار بوده‌اند.
دهکده نمکی و آبشار پتاس خور، به دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد طبیعی و معدنی، توانسته است به یکی از جاذبه‌های محبوب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود. برنامه‌ریزی‌های دقیق، توسعه امکانات و اجرای طرح گردشگری معدنی، نقش مؤثری در رشد پایدار منطقه خواهند داشت و جایگاه خوروبیابانک را به عنوان نقطه‌ای برجسته در نقشه گردشگری ایران تثبیت می‌کنند.
براساس این گزارش، دهکده نمکی خور و بیابانک یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های معدنی است که در سال ۱۴۰۳ میزبان حدود ۱۹ هزار بازدیدکننده بوده است. این آمار که توسط مدیر مجتمع پتاس خوروبیابانک اعلام شده است، نشان‌دهنده رشد قابل توجه ۷۴ درصدی گردشگری معدنی در این منطقه است.
به گفته مدیر مجتمع پتاس خوروبیابانک، در بازه زمانی ۲۹ اسفند تا ۱۸ فروردین امسال، بیش از ۱۱ هزار گردشگر داخلی و خارجی از دهکده و آبشار نمکی پتاس بازدید کردند. این آمار در مقایسه با ۶ هزار و ۵۰۰ بازدید کننده مدت مشابه در نوروز گذشته، حاکی از رشد ۷۴ درصدی در جذب گردشگران است.
حسین شهامی می‌گوید: نصاب روزانه ورود گردشگران به دهکده نمکی پتاس در نوروز امسال به ۱۵۹۷ نفر رسید که مربوط به روز ۱۲ فروردین است؛ این افزایش قابل توجه نشان‌دهنده علاقه‌مندی روزافزون به این جاذبه گردشگری معدنی و برنامه‌ریزی موفق در توسعه زیرساخت‌های گردشگری منطقه است.
درآمدزایی و جایگاه ایران
اگرچه آمار دقیقی از درآمد گردشگری معدن در ایران در دسترس نیست، اما این حوزه به عنوان یک شاخه نوین از گردشگری، ظرفیت بالایی برای درآمدزایی دارد. به عنوان مثال، در نوروز گذشته، نصاب روزانه ورود گردشگران به دهکده نمکی پتاس به هزار و ۵۹۷ نفر رسید که نشان‌دهنده استقبال روزافزون از این جاذبه‌ها است.
ایران در شاخص توسعه گردشگری و سفر در سال ۲۰۲۳ رتبه ۷۳ را در میان ۱۱۹ کشور کسب کرده است. این جایگاه نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه‌ای است که هنوز به طور کامل استفاده نشده‌اند.
چالش‌ها و نیاز‌ها در حوزه گردشگری معادن
- زیرساخت‌های ناکافی: توسعه زیرساخت‌های گردشگری مانند راه‌های دسترسی، اقامتگاه‌ها و مراکز خدماتی برای جذب بیشتر گردشگران ضروری است.
- آگاهی عمومی: آگاهی عمومی از مفهوم گردشگری معدن، نیازمند فرهنگ‌سازی و تبلیغات هدفمند برای توسعه این صنعت است.
با وجود ظرفیت‌های بالای گردشگری معدن در ایران، این صنعت هنوز در ابتدای راه است. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، فرهنگ‌سازی عمومی و بهره‌گیری از نقشه ژئوتوریسم، می‌توان این حوزه را به یکی از ارکان اصلی صنعت گردشگری ایران تبدیل کرد.
کشور‌هایی که گردشگری معادن را به عنوان یک صنعت موفق توسعه داده‌اند
ایالات متحده آمریکا: معادن متروکه پلاسر‌های رودخانه طلادار که به جاذبه‌های گردشگری تبدیل شده‌اند و درآمدزایی قابل توجهی دارند.
آفریقای جنوبی: معادن طلای قدیمی در استان پومالانگا که به مراکز گردشگری و منبع درآمد پایدار برای منطقه تبدیل شده‌اند.
استرالیا: با میراث معدنکاری قوی و معادن متروکه‌ای مانند کوبرپدی و کارگورلی سوپر پیت که به مقصد گردشگران زمین‌شناسی تبدیل شده‌اند.
کانادا: موزه‌ها و معادن فعال سابق مانند معدن اسپرینگ هیل و موزه معدن کیپ برتون که گردشگران زیادی جذب می‌کنند.
لهستان: معدن نمک با کلیسای نمکی زیرزمینی که علاوه بر گردشگری، خدمات درمانی نیز ارائه می‌دهد.
اوکراین: معادن نمک درمانی در سولوتینو که برای بیماران تنفسی جذاب است.
شیلی، بولیوی، استونی، فنلاند، هند و پاکستان نیز در توسعه گردشگری معدنی فعال هستند.
این کشورها با بهره‌برداری از معادن متروکه و فعال، ایجاد موزه‌ها، سفر‌های آموزشی و درمانی و برنامه‌ریزی هدفمند، گردشگری معدن را به یک صنعت موفق و درآمدزا تبدیل کرده‌اند.
در این کشورها، معادن پس از اتمام فعالیت و پایان ذخیره معدنی، بازسازی شده و با تجهیزبه مراکز تفسیر میراث گردشگری و خدمت گرفتن مفسرین میراث و راهنمایان ژئوتوریسم به سایت‌هایی برای بازدید گردشگران و برگزاری تور‌های زمین‌گردشگری تبدیل می‌شوند.
درواقع فعالیت معادن درچهارمرحله اکتشاف، استخراج، فرآوری و مرمت و ساخت برای اهداف گردشگری صورت می‌گیرد و اگر همین مراحل درباره معادن موجود در کشور ما نیز انجام شود، می‌تواند به جای تبدیل شدن معادن متروک به معضلی زیست‌محیطی و بیکاری کارگران معادن بعد از اتمام ذخایر معدنی، زمینه ساز توسعه گردشگری معادن، ایجاد درآمد پایدار و توسعه مناطق روستایی باشد.
بهره بردن از دانش و تجربه راهنمایان زمین‌گردشگری، معدنکاران بازنشسته، کارشناسان معادن و کارشناسان سنگ‌ها و کانیها، این تجربه را برای گردشگران، لذتبخش و آگاهانه ساخته وبازدیدی هدفمند را به دنبال خواهد داشت.
مزایای گردشگری برای اقتصاد ملی
جذب ارز خارجی: گردشگران با تبدیل ارز خود به پول ملی، درآمد ارزی قابل توجهی برای کشور ایجاد می‌کنند که به تقویت ذخایر ارزی و تراز تجاری کمک می‌کند.
ایجاد اشتغال: توسعه گردشگری معادن فرصت‌های شغلی مستقیم و غیرمستقیم در بخش‌های مختلف مانند هتل‌داری، رستوران، حمل‌ونقل و صنایع دستی فراهم می‌کند و به کاهش بیکاری کمک می‌کند.
رونق صنایع محلی و تجاری: گردشگران با خرید محصولات محلی و صنایع دستی، به رشد کسب‌وکار‌های محلی و توسعه مشاغل کوچک و متوسط کمک می‌کنند.
توسعه زیرساخت‌ها: برای جذب گردشگران، زیرساخت‌هایی مانند راه‌ها، امکانات اقامتی و خدمات بهداشتی بهبود می‌یابد که کیفیت زندگی مردم مناطق گردشگری را ارتقا می‌دهد.
تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی: گردشگری معادن به عنوان صنعتی غیرنفتی، به کاهش وابستگی اقتصاد به منابع نفتی و افزایش پایداری اقتصادی کمک می‌کند.
حفظ و معرفی میراث فرهنگی و طبیعی: گردشگری معادن باعث حفظ آثار تاریخی و طبیعی و ارتقای ارزش‌های فرهنگی می‌شود که به توسعه پایدار منطقه کمک می‌کند.
ایجاد درآمد پایدار درمناطق معدنی: با تبدیل معادن متروکه به جاذبه گردشگری، علاوه بر کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی، منبع درآمد و اشتغال جدیدی برای مناطق محروم ایجاد می‌شود.
نتیجه گیری:
گردشگری معادن به عنوان شاخه‌ای نوین و جذاب از گردشگری تخصصی، ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی، فرهنگی و آموزشی در ایران دارد. تجارب موفق کشور‌های پیشرفته نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری مناسب و همکاری بخش خصوصی و دولتی، گردشگری معادن می‌تواند به صنعتی درآمدزا و پایدار تبدیل شود. در ایران نیز حرکت‌هایی در این زمینه آغاز شده و با توسعه زیرساخت‌ها، آموزش و تبلیغات هدفمند، می‌توان این حوزه را به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری کشور تبدیل کرد.
بنابراین، توجه ویژه به گردشگری معادن، بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های طبیعی و تاریخی، و ایجاد بستر‌های مناسب برای جذب گردشگران داخلی و خارجی، از اولویت‌های مهم برای توسعه پایدار و متوازن مناطق معدنی ایران است.
نویسنده:آمنه فلاحتکار
