به گزارش همشهری آنلاین،در حالی که جهان با شتابی بی‌سابقه به سوی اقتصاد دیجیتال، سبز و مهارت‌محور حرکت می‌کند، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) نیز در میانه‌ی تحولات ساختاری بازار کار قرار گرفته است. بر پایه گزارش «آینده مشاغل ۲۰۲۵» منتشر شده توسط مجمع جهانی اقتصاد (WEF)، تغییرات فناورانه، تحولات ژئوپلیتیک، رشد جمعیت جوان و گذار به اقتصاد سبز، چهارچوب بازار کار منطقه را تا سال ۲۰۳۰ به‌طور بنیادین دگرگون خواهد کرد.
فناوری‌های نو، مشاغل تازه
در قلب این تحول، گسترش فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی، کلان‌داده، اتوماسیون و اینترنت اشیا قرار دارد. این فناوری‌ها در حال بازتعریف نقش‌ها، ساختار سازمانی شرکت‌ها و نیازهای مهارتی هستند. در نتیجه، مشاغل جدیدی در حال ظهورند که مهارت‌هایی مانند تحلیل داده، امنیت سایبری، طراحی الگوریتم و توسعه سیستم‌های هوشمند را طلب می‌کنند.
در مقابل، بسیاری از مشاغل سنتی نظیر کارهای دفتری، ورود اطلاعات یا خدمات مشتری تکراری، به‌شدت در معرض حذف قرار گرفته‌اند. مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌کند که در ۵ سال آینده، میلیون‌ها شغل در بخش‌های سنتی از بین بروند؛ اما همزمان، میلیون‌ها شغل فناورانه، دیجیتال و سبز ایجاد خواهد شد.
شکاف مهارتی؛ چالش بزرگ بازار کار منطقه
یکی از نگرانی‌های اصلی مطرح‌شده در گزارش، مسئله شکاف مهارتی (Skills Gap) است. بسیاری از کشورهای منطقه به‌دلیل ضعف نظام آموزش رسمی، وابستگی به مدرک‌گرایی، و نبود مسیرهای مهارت‌آموزی سریع و کارآمد، قادر به تطبیق سریع با نیازهای جدید بازار نیستند.
در نظرسنجی انجام‌شده از بیش از ۱۰۰۰ شرکت بین‌المللی، ۶۱ درصد از مدیران اجرایی اعلام کرده‌اند که یافتن نیروی انسانی با مهارت‌های لازم، مهم‌ترین مانع توسعه فناوری‌های نوین در کسب‌وکارشان است. این آمار نشان می‌دهد که اگرچه مشاغل جدید در حال تولد هستند، اما نیروهای آماده برای تصدی آن‌ها، به اندازه کافی در دسترس نیستند.
کشورهای عربی؛ آماده برای جهش دیجیتال
در میان کشورهای منطقه، برخی دولت‌ها برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای تطبیق با آینده شغلی ترسیم کرده‌اند. عربستان سعودی با اجرای طرح «چشم‌انداز ۲۰۳۰» در حال سرمایه‌گذاری کلان بر هوش مصنوعی، فین‌تک، و آموزش مهارت‌های دیجیتال است. امارات متحده عربی نیز با تبدیل دوبی به یکی از قطب‌های جهانی فناوری، در جذب استعدادهای بین‌المللی موفق عمل کرده است.
در شمال آفریقا، کشورهایی مانند مراکش، تونس و مصر به‌دنبال توسعه زیرساخت‌های آموزش آنلاین، فناوری‌های پاک و اشتغال‌زایی برای جوانان هستند. هرچند چالش‌هایی همچون نرخ بالای بیکاری، مهاجرت نخبگان و ضعف نظام مهارت‌آموزی همچنان باقی‌ست.
ایران؛ فرصت یا بحران؟
در این میان، نام ایران در گزارش مجمع جهانی اقتصاد به‌طور مستقیم دیده نمی‌شود؛ اما داده‌های موجود از نهادهایی مانند سازمان بین‌المللی کار (ILO) و بانک جهانی، چشم‌اندازی نگران‌کننده از آینده بازار کار ایران ترسیم می‌کنند.
نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران زیر ۱۵ درصد است؛ یکی از پایین‌ترین نرخ‌ها در جهان. نرخ بیکاری جوانان نیز بیش از ۲۵ درصد گزارش شده است. از سوی دیگر، بیش از ۷۰ درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در مشاغلی فعالیت می‌کنند که ارتباطی با رشته تحصیلی‌شان ندارد. این عدم تطابق میان آموزش و بازار کار، زمینه‌ساز هدررفت منابع انسانی و تشدید مهاجرت نخبگان شده است.
با وجود چالش‌ها، ایران ظرفیت‌هایی ارزشمند در اختیار دارد. گسترش آموزش آنلاین، توسعه شرکت‌های فناورمحور (استارتاپ‌ها)، و فرصت‌های شغلی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، می‌تواند نقطه‌های امیدآفرین برای آینده باشد؛ مشروط بر آنکه سیاست‌گذاری دقیق، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و تعامل هدفمند با بازارهای جهانی در دستور کار قرار گیرد.
راه آینده از آموزش می‌گذرد
جمع‌بندی گزارش مجمع جهانی اقتصاد حاکی از آن است که آینده مشاغل در خاورمیانه، بیش از هر زمان دیگری به سرمایه‌گذاری در آموزش مهارت‌های نوین، بازطراحی مسیرهای شغلی و همگرایی با فناوری‌های نو وابسته است. در غیر این صورت، منطقه با موجی از بیکاری مزمن، مهاجرت سرمایه انسانی و کاهش بهره‌وری مواجه خواهد شد.
کشورهایی که از امروز در مسیر اصلاح گام بردارند، نه‌تنها با چالش‌های آتی کنار خواهند آمد، بلکه ممکن است در زمره پیشتازان اقتصاد جهانی فردا قرار گیرند.
