سلامت اسپرم به‌طور عمده به تعداد، حرکت و شکل اسپرم بستگی دارد:
تعداد (Quantity):
در حالت ایده‌آل، مایع منی که در یک انزال خارج می‌شود، باید حداقل ۱۵ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر داشته باشد. اگر تعداد اسپرم کمتر از این باشد، شانس بارداری کاهش می‌یابد چون اسپرم‌های کمتری برای بارور کردن تخمک در دسترس هستند.
حرکت (Movement):
برای رسیدن به تخمک و بارور کردن آن، اسپرم باید بتواند به‌راحتی از دهانه رحم، رحم و لوله‌های فالوپ عبور کند. به این توانایی تحرک (motility) گفته می‌شود. به‌طور کلی، حداقل ۴۰٪ از اسپرم‌ها باید توانایی حرکت داشته باشند تا احتمال بارداری افزایش یابد. البته، با درصد پایین‌تری از تحرک اسپرم هم امکان بارداری وجود دارد، اما این اتفاق کمتر رایج است.
شکل (Morphology):
اسپرم‌های طبیعی دارای سر بیضی و دمی بلند هستند که به حرکت آن‌ها کمک می‌کند. به‌طور کلی، شکل اسپرم اهمیت کمتری نسبت به تعداد یا تحرک آن دارد، اما هرچه تعداد اسپرم‌هایی با شکل طبیعی بیشتر باشد، احتمال بارداری بیشتر می‌شود.
برخی از مشکلات سلامتی می‌توانند بر باروری مردان تأثیر بگذارند، از جمله:
بیماری‌ها و شرایطی که بیضه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
شرایطی که بر تحرک اسپرم تأثیر می‌گذارند.
مشکلات پزشکی که هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز را درگیر می‌کنند. این غدد هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که بیضه‌ها را به تولید تستوسترون و اسپرم تحریک می‌کنند. برخی بیماری‌ها می‌توانند میزان ترشح این هورمون‌ها را کاهش دهند و در نتیجه تولید تستوسترون و اسپرم در بدن کاهش یابد.
سن نیز می‌تواند نقش داشته باشد. با افزایش سن، توانایی حرکت اسپرم و درصد اسپرم‌هایی با شکل طبیعی کاهش می‌یابد، به‌ویژه بعد از ۵۰ سالگی.
راهکارهای ساده برای افزایش شانس داشتن اسپرم سالم عبارتند از:
در وزن سالم بمانید. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که افزایش شاخص توده بدنی (BMI) با کاهش تعداد اسپرم و تحرک آن‌ها مرتبط است.
از ابتلا به عفونت‌های مقاربتی (STIs) پیشگیری کنید. عفونت‌هایی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند باعث ناباروری در مردان شوند. برای کاهش خطر ابتلا، از داشتن شرکای جنسی متعدد خودداری کرده و در روابط جنسی همیشه از کاندوم استفاده کنید، یا در یک رابطه تک‌همسری با فردی باشید که عفونت مقاربتی ندارد.
استرس را مدیریت کنید. استرس ممکن است توانایی جنسی فرد را کاهش دهد و همچنین می‌تواند بر هورمون‌هایی که بدن برای تولید اسپرم سالم نیاز دارد، تأثیر منفی بگذارد.
برخی عوامل می‌توانند به اسپرم آسیب برسانند، از جمله الکل، برخی داروها و مواد شیمیایی سمی. برای محافظت از باروری خود:
سیگار نکشید. افرادی که سیگار می‌کشند، بیشتر در معرض داشتن تعداد اسپرم پایین هستند. اگر سیگار می‌کشید، از یک متخصص سلامت برای ترک آن کمک بگیرید.
الکل را محدود کنید. مصرف زیاد الکل می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم و کاهش سطح هورمون تستوسترون شود. نوشیدن زیاد همچنین ممکن است باعث مشکل در نعوظ و حفظ آن شود. اگر تصمیم به نوشیدن دارید، در حد اعتدال باشد. برای بزرگسالان سالم، این به معنای حداکثر یک نوشیدنی در روز برای زنان و دو نوشیدنی در روز برای مردان است.
از روان‌کننده‌ها (لوبریکانت‌ها) استفاده نکنید. برخی روان‌کننده‌ها ممکن است حرکت اسپرم را مختل کنند. هنگام تلاش برای باردار شدن، بهتر است از روان‌کننده استفاده نشود. یا اگر نیاز به استفاده دارید، از گزینه‌هایی مانند روغن گیاهی، روغن معدنی، روغن کانولا یا روغن خردل استفاده کنید. همچنین می‌توانید روان‌کننده‌هایی را امتحان کنید که مخصوص افراد در حال تلاش برای بارداری طراحی شده‌اند (مانند BabyDance، Conceive Plus، Pre-Seed و...).
تأثیر داروها را بشناسید. برخی داروها ممکن است باروری را کاهش دهند. برای مثال، برخی داروهای کنترل فشار خون، بعضی داروهای ضدافسردگی، آنتی‌آندروژن‌ها، مواد افیونی (اپیوئیدها) و استروئیدهای آنابولیک. بسیاری از مواد مخدر غیرقانونی نیز بر باروری اثر منفی دارند. اگر دارویی مصرف می‌کنید و در تلاش برای بارداری هستید، از پزشک خود بپرسید که آیا داروی شما ممکن است بر باروری اثر بگذارد یا نه.
مراقب سموم باشید. قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها، سرب و سایر مواد سمی می‌تواند بر تعداد و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد. اگر مجبور به کار با مواد سمی هستید، با ایمنی کامل کار کنید. لباس محافظ بپوشید، از تجهیزات ایمنی مانند عینک محافظ استفاده کنید، و از تماس مستقیم پوست با مواد شیمیایی خودداری کنید.
بدن خود را خنک نگه دارید. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها ممکن است توانایی بدن برای تولید مؤثر اسپرم را کاهش دهد. پوشیدن لباس زیر گشاد، کمتر نشستن، و پرهیز از سونا و جکوزی ممکن است به بهبود کیفیت اسپرم کمک کند.
شیمی‌درمانی و پرتودرمانی برای درمان سرطان می‌توانند توانایی بدن در تولید اسپرم را مختل کرده و باعث ناباروری دائمی شوند. اگر به درمان سرطان نیاز دارید، ممکن است بخواهید پیش از آغاز درمان، در مورد ذخیره اسپرم با پزشک خود مشورت کنید.
داشتن سبک زندگی سالم که از سلامت اسپرم و باروری حمایت می‌کند، می‌تواند شانس بارداری را افزایش دهد. اما اگر پس از یک سال رابطه جنسی بدون جلوگیری بارداری رخ نداد، ممکن است لازم باشد از نظر ناباروری بررسی شوید. یک متخصص باروری می‌تواند علت مشکل را شناسایی کرده و درمان‌های مفیدی ارائه دهد.
