همشهری آنلاین - گروه سیاسی: دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده روز شنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ در رم، با میانجیگری عمان، برگزار شد و هر ۲ طرف از پیشرفت در گفت‌وگوها ابراز رضایت کردند. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، مذاکرات را سازنده توصیف کرد و یک مقام ارشد دولت ترام‍پ به ان‌بی‌سی نیوز گفت که «پیشرفت بسیار خوبی» حاصل شده است. اما پرسش اصلی این است: آمریکا در ازای محدود شدن برنامه هسته‌ای ایران چه امتیازاتی ارائه خواهد داد؟ آیا همکاری اقتصادی، آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده یا حتی قراردادهایی در حوزه‌هایی مانند نفت، خودروسازی یا فروش هواپیما ممکن است؟
آمریکا چه امتیازاتی پیشنهاد می‌دهد؟
به گزارش الجزیره (۱۹ آوریل ۲۰۲۵)، مذاکرات رم با هدف دستیابی به توافقی عادلانه و الزام‌آور پیش می‌رود که ضمن تضمین عدم دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، تحریم‌ها را رفع کند و امکان توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز را برای ایران فراهم آورد. وزارت خارجه عمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو طرف توافق کرده‌اند به مرحله بعدی مذاکرات، شامل بحث‌های کارشناسی، وارد شوند. این نشان می‌دهد که رفع تحریم‌ها یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوهاست. رویترز (۱۹ آوریل ۲۰۲۵) به نقل از یک مقام ایرانی که نخواست نامش فاش شود، گزارش داد که ایران خواستار رفع سریع تحریم‌های نفتی و مالی است. این می‌تواند شامل آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده ایران باشد، که طبق برآوردهای گذشته، بالغ بر ده‌ها میلیارد دلار است.
با این حال، نیویورک تایمز (۱۸ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که مذاکرات بر جزئیات فنی مانند حداکثر سطح غنی‌سازی اورانیوم، اندازه ذخایر هسته‌ای ایران و نحوه نظارت بر توافق متمرکز خواهد بود. این نشان می‌دهد که آمریکا ممکن است به تعلیق تحریم‌ها به‌صورت محدود رضایت دهد، اما لغو کامل تحریم‌های اولیه بعید است. یک مقام آمریکایی به سی‌ان‌ان (۱۸ آوریل ۲۰۲۵) گفت: «هدف، توافقی است که از نظر ترام‍پ قوی‌تر از برجام باشد.» این اظهارات احتمال آزادسازی بخشی از دارایی‌ها را تقویت می‌کند، اما همکاری اقتصادی گسترده‌تر همچنان نامشخص است.
آزادسازی دارایی‌ها: تناقض با مواضع گذشته ترام‍پ؟
ترام‍پ در دوره اول خود (۲۰۲۱-۲۰۱۷) به شدت از آزادسازی دارایی‌های ایران در چارچوب برجام انتقاد کرده و آن را «حمایت مالی از تروریسم» خوانده بود. او همچنین بایدن را به دلیل مذاکرات احیای برجام سرزنش کرد. حال، اگر دارایی‌های بلوکه‌شده آزاد شوند، این اقدام با مواضع پیشین او تناقض خواهد داشت. اما الجزیره (۱۹ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که ترام‍پ در سخنرانی روز پنج‌شنبه خود اعلام کرد: «من عجله‌ای برای استفاده از زور ندارم. فکر می‌کنم ایران می‌خواهد مذاکره کند.» این تغییر لحن نشان می‌دهد که او ممکن است برای نمایش یک پیروزی دیپلماتیک، آزادسازی محدود دارایی‌ها را بپذیرد، به شرطی که آن را به‌عنوان بخشی از یک توافق «سختگیرانه‌تر» معرفی کند.
همکاری اقتصادی: آیا تابوی ۴۶ ساله شکسته می‌شود؟
در ۴۶ سال گذشته، تحریم‌های آمریکا، از جمله قانون کاتسا (۲۰۱۷)، هرگونه همکاری اقتصادی با ایران را غیرممکن کرده است. حتی در دوره برجام، قراردادهایی مانند فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران پس از خروج ترام‍پ در ۲۰۱۸ لغو شد. اکنون، سوال این است که آیا آمریکا وارد همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد؟
بی‌بی‌سی (۱۸ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که مذاکرات رم می‌تواند به کاهش تحریم‌ها منجر شود، که از وخامت بیشتر وضعیت اقتصادی ایران جلوگیری خواهد کرد. الجزیره هم از مقابل سفارت عمان در رم (۱۹ آوریل ۲۰۲۵) اعلام کرد: «پاسخ مثبت ایران به مذاکرات، برای هیاتی که پیش از این بدبین به نظر می‌رسید، امیدوارکننده است.» این اظهارات نشان می‌دهد که کاهش تحریم‌ها ممکن است درهای همکاری اقتصادی را به‌صورت محدود باز کند. با این حال، هیچ منبع معتبری از همکاری گسترده در حوزه‌هایی مانند نفت، خودروسازی یا فروش هواپیما سخن نگفته است. رویترز (۱۸ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که ایران خواستار «تضمین‌های محکم» برای عدم خروج مجدد آمریکا از توافق است، اما اشاره‌ای به قراردادهای مشترک یا انتقال فناوری نشده است. این نشان می‌دهد که هرگونه همکاری احتمالی، احتمالا به‌صورت فروش کالا یا معاملات محدود خواهد بود، نه سرمایه‌گذاری مشترک یا اعزام متخصص.
چرا اکنون؟ چه چیزی تغییر کرده است؟
تحلیلگران معتقدند که شرایط منطقه‌ای و جهانی، آمریکا را به انعطاف واداشته است. بی‌بی‌سی (۱۸ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که فشار اقتصادی شدید بر ایران و تمایل آمریکا به پرهیز از جنگ، انگیزه‌ای برای ادامه مذاکرات ایجاد کرده است. ایران با ذخیره ۵ هزار و ۵۷۱.۸ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده (شامل ۲۷۴.۸ کیلوگرم با غنای ۶۰ درصد) اهرم فشاری دارد، اما اقتصاد آن تحت فشار شدید است. پولیتیکو (۱۹ آوریل ۲۰۲۵) به نقل از یک تحلیلگر نوشت: «تحریم‌ها هرگز رژیم ایران را از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای بازنداشتند، اما اقتصاد را به شدت تضعیف کرده‌اند.» از سوی دیگر، ترام‍پ نمی‌خواهد درگیری نظامی، قیمت نفت (اکنون ۷۰ دلار در هر بشکه) را افزایش دهد یا اقتصاد آمریکا را تحت فشار قرار دهد.
مدل همکاری و تضمین توافق
هیچ منبع معتبری در ۳ روز اخیر به مدل دقیق همکاری اقتصادی اشاره نکرده است. با این حال، رویترز (۱۸ آوریل ۲۰۲۵) گزارش داد که ایران خواستار رفع تحریم‌های نفتی و مالی است، که می‌تواند به معنای ازسرگیری فروش نفت یا معاملات محدود باشد. همکاری‌هایی مانند قراردادهای مشترک، انتقال فناوری یا اعزام نیرو بعید به نظر می‌رسد، زیرا تنش‌های سیاسی و امنیتی همچنان مانع است.
در مورد تضمین توافق، ایران به دنبال تضمین‌هایی برای جلوگیری از خروج مجدد آمریکا است. پولیتیکو (۱۹ آوریل ۲۰۲۵) هشدار داد که اعتمادسازی دشوار است، زیرا ایران بر حفظ حق غنی‌سازی تأکید دارد و آمریکا خواستار توقف کامل غنی‌سازی است. در ساختار سیاسی ایران، پذیرش همکاری اقتصادی با آمریکا چالش‌برانگیز است، اما فشار اقتصادی ممکن است این تابو را تضعیف کند.
