برج گری‌کوه بستک
در دل کوهستان‌های هرمزگان و در مسیر یکی از راه‌های تاریخی جنوب ایران، برج‌هایی دیده می‌شوند که هنوز ایستاده‌اند تا روایتگر روزگاران دور باشند. برج گری‌کوه در شهرستان بستک، یکی از این بناهای نظامی و تاریخی است که با قدمتی چندصدساله، نه‌تنها نشانگر شیوه معماری نظامی دوران صفویه است، بلکه بیانگر اهمیت راه‌های ارتباطی و تدابیر دفاعی در جنوب ایران بوده است.
شهرستان بستک در شمال‌غربی استان هرمزگان و در فاصله ۲۵۰ کیلومتری بندرعباس واقع شده است. برج گری‌کوه در حدود ۴۰ کیلومتری غرب شهر بستک و در دامنه کوه «انجیر بند»، در مسیر جاده تاریخی بستک به کوهیج قرار دارد. موقعیت برج، مشرف بر گذرگاه‌هایی بوده که از دیرباز مسیر عبور کاروان‌ها و رفت‌و‌آمدهای نظامی و تجاری به‌شمار می‌رفته است.
برج تاریخی گری‌کوه
در طبقه دوم برج، کتیبه‌ای با تاریخ ۱۳۲۹ هجری قمری دیده می‌شود که بیانگر انجام تعمیراتی در آن دوران است. اگرچه این تاریخ آن را به دوران قاجار نسبت می‌دهد، اما با توجه به شواهد معماری و موقعیت آن در یکی از مسیرهای پرتردد تاریخی، احتمال آنکه بنای اصلی به دوران صفویه بازگردد بسیار بالاست. وجود کاروانسراهای متعدد از دوره صفویه در این منطقه نیز، این فرضیه را تقویت می‌کند. برج گری‌کوه در سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۱۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
برج گری‌کوه با ارتفاعی حدود ۹۱۵ سانتی‌متر، دارای سه طبقه و ساختاری مستطیلی به طول ۷۰۶ و عرض ۳۵۵ سانتی‌متر در جهت شرقی-غربی است. مصالح به‌کاررفته در ساخت بنا شامل سنگ قلوه‌ای، ملات ساروج و چوب محلی است. سقف طبقه همکف و میانی از شاخه و برگ درختان بومی ساخته شده و طبقه سوم به صورت پشت‌بام روباز با دیوار بلند است.
ورودی برج در ضلع جنوبی، به ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر از سطح زمین قرار دارد. دسترسی به طبقات بالاتر از طریق نردبان چوبی در گوشه جنوب‌شرقی ممکن بوده است.
ضخامت دیوارها با افزایش ارتفاع کاهش می‌یابد:
طبقه همکف: با ارتفاع داخلی زیاد (۴ متر)، دارای دیوارهایی به ضخامت ۸۰ سانتی‌متر.
طبقه میانی: ضخامت دیوارها ۶۵ سانتی‌متر.
طبقه فوقانی: پشت‌بام بدون سقف با دیوارهای بلند و ضخامت ۳۵ سانتی‌متر. این طبقه دارای عناصر دفاعی ویژه‌ای است.
در نمای بنا، ۳۶ تیرکش مستطیلی شکل در دو ردیف تعبیه شده که برای دیده‌بانی و دفاع طراحی شده‌اند. همچنین، در طبقه سوم عناصری هرمی‌شکل با مقطع مثلثی دیده می‌شوند که نقش حفاظتی برای محافظان برج داشته‌اند. وجود کنگره‌هایی با قوس‌های جناغی در لبه فوقانی بنا نیز بر ماهیت نظامی آن تأکید دارد.
شکل معماری، موقعیت جغرافیایی، وجود تیرکش‌ها، کنگره‌ها و سازه‌ای بدون تزیینات نشان می‌دهد که برج گری‌کوه دارای کاربری نظامی و حفاظتی بوده است. این برج احتمالاً برای کنترل راه‌های عبور و مرور، حفاظت از مرزهای منطقه و تأمین امنیت کاروان‌ها ساخته شده است. نبود تزیینات در نمای داخلی و خارجی، مؤید نقش صرفاً نظامی بناست.
آثار تاریخی هرمزگان
برج گری‌کوه نه‌تنها یک سازه دفاعی است، بلکه سندی زنده از تاریخ معماری نظامی جنوب ایران در دوره صفویه محسوب می‌شود. قرارگیری در مسیر راه‌های تاریخی بین بندرلنگه، لار و سایر نقاط داخلی کشور، جایگاه ویژه‌ای به آن بخشیده است. همچنین، این برج نمادی از استراتژی دفاعی دوران صفویه در مناطق گرمسیری ایران بوده و آشنایی با آن، دریچه‌ای به سوی فهم بهتر از ساختارهای اجتماعی، نظامی و اقتصادی آن دوران می‌گشاید.
1. برج گری‌کوه در کدام استان و شهرستان واقع شده است؟
برج گری‌کوه در استان هرمزگان و شهرستان بستک واقع شده است. این برج در نزدیکی روستای کوهیج و در مسیر راه‌های تاریخی منطقه قرار دارد.
2. قدمت برج گری‌کوه به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
قدمت دقیق بنا مشخص نیست، اما بر اساس شواهد معماری، برج گری‌کوه احتمالاً به دوران صفویه تعلق دارد و در دوره قاجار نیز تعمیراتی روی آن صورت گرفته است.
3. معماری برج گری‌کوه چگونه است؟
برج دارای سه طبقه با پلان مستطیلی و مصالحی چون سنگ، ملات ساروج و چوب است. در آن تیرکش‌ها، کنگره‌ها و سازه‌های دفاعی دیده می‌شود که بیانگر کاربری نظامی آن است.
4. کاربری اصلی برج گری‌کوه چه بوده است؟
این برج با هدف دیده‌بانی و حفاظت از مسیرهای ارتباطی ساخته شده و به عنوان سازه‌ای دفاعی برای کنترل عبور و مرور کاروان‌ها و محافظت از منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
5. برج گری‌کوه چه زمانی ثبت ملی شده است؟
برج گری‌کوه در سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۱۱۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
برج گری‌کوه با قدمتی چندصدساله، یکی از آثار کم‌نظیر تاریخی در استان هرمزگان است که با ساختار ساده اما مقاوم خود، هنوز ایستاده است تا گذشته را روایت کند. حفظ و معرفی این اثر، بخشی از پاسداشت هویت تاریخی و فرهنگی ایران است؛ چرا که در میان خشکی کوه‌ها و گرمای جنوب، همچنان آثاری هستند که از تلاش‌های مردمان دیروز برای حفظ امنیت و زندگی بهتر خبر می‌دهند.
گرد آوری:بخش گردشگری بیتوته
