خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب: در عصر شبکه‌های اجتماعی و وفور اطلاعات، بسیاری از ما تصور می‌کنیم دیگر سانسور معنی ندارد و همه اطلاعات در دسترس‌مان است. فکر می‌کنیم دیگر خبری از تیغ سانسور رسمی نیست که سر محتوا را ببُرد، روزنامه‌ها را توقیف کند یا گزارشگران را بازخواست. اما واقعیت، لایه‌ای پنهان‌تر و پیچیده‌تر دارد. امروز «الگوریتم‌ها» همان نقشی را بازی می‌کنند که زمانی «سانسورچی‌ها» بر عهده داشتند، اما بی‌صدا، با ظاهری مدرن و بی‌هیچ رد پایی.در این گزارش به بررسی پدیدهٔ «سانسور الگوریتمی» یا «سانسور پنهان» می‌پردازیم؛ فرآیندی که در آن، محتوا حذف نمی‌شود، اما دیده هم نمی‌شود. پدیده‌ای که شاید بی‌خطر به نظر برسد، اما تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی آن عمیق‌تر از سانسور کلاسیک است.
در همین زمینه حسین حقیقت‌پور پژوهشگر رسانه و تحولات دیجیتال یادداشتی را با عنوان «سانسور روایت فلسطین در عصر دیجیتال؛ روایت حذف‌شده از غزه» در اختیار مهر قرار داده است.
در این یادداشت آمده است؛
در جهان متصل امروز، نبرد روایت‌ها تنها در میدان جنگ یا پشت تریبون‌ها رخ نمی‌دهد؛ بلکه در دل شبکه‌های اجتماعی، در قالب پست‌ها، هشتگ‌ها و تصاویر، جنگی دیگر در جریان است. شرکت متا، مالک فیسبوک و اینستاگرام، از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون متهم به یکی از گسترده‌ترین اقدامات سانسور محتوای دیجیتال در تاریخ معاصر شده است؛ سانسوری که به‌ویژه متوجه روایت‌های حامی فلسطین بوده است.
بر اساس اسناد منتشرشده از سوی نهادهای حقوق بشری و رسانه‌های مستقل، متا بیش از ۹۰ هزار پست حامی فلسطین را به درخواست دولت اسرائیل حذف کرده است. آنچه این عدد را نگران‌کننده‌تر می‌کند، همکاری ۹۴ درصدی متا با درخواست‌های رسمی دولت اسرائیل است. این سطح از همسویی، پرسش‌هایی جدی درباره بی‌طرفی پلتفرم‌های دیجیتال و نقش آن‌ها در شکل‌دهی به افکار عمومی مطرح می‌کند.
این حذف‌ها صرفاً به درخواست‌های رسمی محدود نمی‌شود. گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند الگوریتم‌های متا نیز به‌صورت خودکار میلیون‌ها پست دیگر با موضوع غزه را مخفی یا محدود کرده‌اند. از صفحات خبری شناخته‌شده مانند "Quds News Network" گرفته تا اکانت‌های شخصی کاربران عرب‌زبان، همگی در معرض محدودسازی، حذف یا سایه‌مسدودی قرار گرفته‌اند. پدیده‌ای که دیده‌بان حقوق بشر آن را مصداقی از رفتار یک‌جانبه و نقض حق آزادی بیان ارزیابی کرده است.
سوگیری پلتفرم‌های دیجیتال علیه روایت فلسطینی، مسئله‌ای تازه نیست. در جریان جنگ ۱۱ روزه غزه در مه ۲۰۲۱ نیز صدها مورد حذف محتوای مرتبط با مسجدالأقصی و محله شیخ جراح از سوی متا ثبت شده بود. پس از آن و تحت فشار افکار عمومی، شرکت متا یک بررسی مستقل به نام BSR را سفارش داد. یافته‌های این گزارش نشان داد عملکرد متا در آن مقطع، به‌طور ساختاری به ضرر کاربران فلسطینی بوده و آزادی بیان و مشارکت دیجیتال آنان را به‌طور جدی محدود کرده است.
با آغاز جنگ غزه در ۲۰۲۳، همان الگو با شدت بیشتر تکرار شد. رسانه‌های فلسطینی از حذف یا قفل شدن صفحاتشان در اینستاگرام و فیسبوک خبر دادند. کاربران بین‌المللی نیز از کاهش چشمگیر بازدید پست‌های مرتبط با فلسطین، حتی در صورت رعایت تمامی استانداردهای محتوایی، گلایه کردند. بسیاری از تصاویر مربوط به حملات اسرائیل به مناطق مسکونی، به بهانه خشونت گرافیکی یا نقض قوانین پلتفرم، به سرعت حذف شدند؛ در حالی که روایت رسمی دولت اسرائیل به‌راحتی منتشر می‌شد.
این عملکرد نابرابر، به اعتقاد بسیاری از ناظران، تأثیر مستقیم بر شکل‌گیری ادراک جهانی از درگیری‌ها داشته و سکوت اجباری را بر روایت قربانیان تحمیل کرده است. گروه‌های حقوق بشری و فعالان رسانه‌ای خواستار شفاف‌سازی سیاست‌های تعدیل محتوای متا و پایان دادن به سانسور سیستماتیک شده‌اند.
در زمانی که جنگ روایت‌ها گاه پرسرعت‌تر از واقعیت می‌تازد، مسئولیت پلتفرم‌های جهانی در تضمین دسترسی برابر به فضاهای دیجیتال، بیش از پیش برجسته شده است. سکوت در برابر حذف سازمان‌یافته صدای فلسطینی‌ها، نه‌تنها نقض آزادی بیان، بلکه مشارکت ناخواسته در شکل‌دادن به واقعیتی یک‌سویه و ناعادلانه خواهد بود.
منابع:
۱. Human Rights Watch, ۲۰۲۳ – Content Moderation Bias Against Palestinians
۲. BSR Independent Due Diligence Report on Meta (۲۰۲۲)
۳. The Intercept, ۲۰۲۴ – Israel’s Takedown Requests to Meta
۴. Quds News Network Statements (۲۰۲۳)
۵. ۷amleh – The Arab Center for the Advancement of Social Media (۲۰۲۱ & ۲۰۲۳ Reports)
۶. Electronic Frontier Foundation (EFF) – Digital Rights Under Fire
۷. Al Jazeera, The Guardian, Bloomberg – Coverage on Meta and Palestine Censorship
