به گزارش خبرگزاری صداوسیما ، برنامه «هشتگ گفت‌و‌گو» با موضوع «یک کلاغ چهل کلاغ» درباره شایعه پردازی و شایعه پذیری و تمرکز بر روی «قاره ششم» و نقش سواد رسانه‌ای در مدیریت فضای مجازی با حضور مهمانان و کارشناسان رسانه از رادیو گفت‌و‌گو به روی آنتن رفت .
خانم فاطمه نوری جهانگرد مدرس و معاون استان‌های انجمن سواد رسانه‌ای ایران در این برنامه با اشاره بحث قاره ششم یا فضای مجازی گفت: در عرض ثانیه‌ای هزاران مطلب بی سند و مدرک مانند کشف اشیاء قیمتی در بهشت زهرا در حال انتشار است و کسی هم مسئولیت آن را نمی‌پذیرد.
آقای محسن همتی نژاد کارشناس ارشد فرهنگ و رسانه هم با اشاره به ابهامات در خصوص قاره ششم، گفت: واقعیت این است که وقتی از قاره ششم صحبت می‌کنیم مرز بین علم و واقعیت است.
آقای هادی البرزی قائم مقام خبرگزاری صدا و سیما هم با اشاره به انتشار و دست به دست شدن چندین خبر جعلی در دو هفته پیش از مذاکرات که بازتاب‌های زیادی داشت گفت: دیروز هم خبر جعلی برگزاری مذاکرات در یک اتاق و القای مذاکره مستقیم در فضای مجازی منتشر شد که از اساس جعلی و کذب بود.
دکتر البرزی افزود: دومین خبر جعلی وقتی منتشر که آقای عراقچی برای اقامه نماز اقدام کرد، اما برخی رسانه‌های مجازی چنین القا کردند که مذاکرات به تعویق افتاده است؛ اما وقتی خبرنگار رسانه ملی که در محل مذاکرات بود واقعیت را فاش کرد دست رسانه‌هایی که به انتشار خبر جعلی مبادرت کردند رو شد.
خانم نوری جهانگرد در این برنامه با اشاره به تفاوت‌های خبر جعلی و شایعه گفت: اخبار جعلی به نوعی سازماندهی شده است ، بدین معنی که خارج از افکار است و به نوعی توسط مردم ممکن است بازنشر پیدا کند، اما شایعه یک خبر بسیار مهمی برای مردم است و به دلیل آن که نیاز اطلاعاتیشان کاملا برآورده نمی‌شود، بازنشر پیدا می کند، اما اصل و هدف این دو موضوع همین است.
دکتر هادی البرزی با اشاره به تفاوت شایعه و اخبار جعلی گفت: شایعه برای جامعه شفاهی است یعنی در دوره‌ای که افراد معمولا با این تکه کلام‌ها می‌گویند شنیدم یعنی خودشان هم در مورد آن شایعه اعتماد ندارند یعنی به نقل از دیگران یک موضوعی را بیان می‌کنند.
او افزود: در جامعه شفاهی، شایعات، چون یک کلاغ چهل کلاغ می‌شود، از زمان انتشار تا پایانش تغییر می‌کند و یک مقدار ممکن است عدد و رقم هایش عوض و دچار تغییر شود به این دلیل که در جامعه شفاهی شکل می‌گیرد.
به گفته البرزی، اما اخبار جعلی، چون برای جامعه شبکه‌ای است و از ابتدای انتشار تا انتهای آن یک خبر ثابت دست به دست می‌شود یا یک تصویری دست به دست می‌شود خیلی کم تغییر می‌کند و همه عناصر خبری را معمولا دارد و به شکلی تنظیم شده که حتی حرفه‌ای‌ها ممکن است در دام آن بیفتند.
آقای البرزی با اشاره به اینکه اخبار جعلی در سال ۲۰۱۶ به عنوان واژه سال انتخاب و در فرهنگ لغت‌ها ثبت شد، گفت: این تفاوت را بدین خاطر عرض کردم که به این برسیم که وقتی اکنون دست همه مردم یک گوشی هوشمند است یعنی در انواع شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و برای همدیگر پیام ارسال می‌کنند خیلی باید مراقبت کنند که خودشان گسترش دهنده و ارسال کننده اخبار جعلی که به طور سازماندهی شده تولید شده، نباشند.
قائم مقام خبرگزاری صداوسیما با بیان اینکه رسانه‌هایی مثل خبرگزاری صدا و سیما، شبکه خبر و سایر خبرگزاری‌های کشور به مخاطبان اطلاع رسانی درست می‌کنند تا در دام اخبار جعلی نیفتند، برای مثال خبرنگار صداوسیما هر ۲۰ دقیقه یکبار با شبکه خبر ارتباط برقرار می‌کرد و در گزارش‌های خود جزییات و اطلاعات جدید و دست اولی را اعلام می‌کرد و با این رویکرد ماهیت اخبار جعلی افشا می‌شد.
وی گفت: شبکه خبر رسانه ملی با اطلاع رسانی سریع و دقیق در قالب‌های گوناگون همچون گزارش، ارتباط زنده و زیرنویس، اطلاعات درست منتشر و مخاطب را جریان جزئیات این رویداد قرار می‌داد؛ مخاطب نیز تشنه اطلاعات دست اول و صحیح است به همین دلیل اگر خبرگزاری‌های سریع و دقیق اطلاعات و اخبار را منتشر کنند اخبار جعلی قبل از این که وارد یک آستانه بالاتری شوند و گسترش پیدا کنند جلوی انتشار آنها گرفته می‌شود.
آقای البرزی با اشاره به آثار سوء اخبار جعلی در جامعه افزود: یک راه جلوگیری از آثار زیان بار اخبار جعلی این است که خبرگزاری‌ها اخباری که در فضای مجازی منتشر می شود، رصد و راستی آزمایی کنند و برای مقابله با آن راهکار داشته باشند.
وی با اشاره به اهمیت ارائه روایت اول در جریان خبررسانی گفت: برای مثال گاهی اوقات برای این که ماهیت یک خبر جعلی را افشا کنیم با روابط عمومی آن سازمانی که خبر جعلی در مورد آن منتشر شده، باید ارتباط گرفت و با دریافت و سپس انتشار اطلاعات دقیق، آرامش و امنیت روانی در جامعه ایجاد کنیم.
سرهنگ علی محمد رجبی رئیس مرکز پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا هم در این برنامه با اشاره به اهمیت زوایه نگاه پلیس و قانون به موضوع انتشار اخبار کذب و اخبار جعلی گفت: قانون گذار در این خصوص قوانین متعددی را وضع کرده و به طور مستقیم و حتی غیرمستقیم مباحث مرتبط با اخبار جعلی مورد توجه قانون بوده و برای آن، مجازات تعیین شده است. او افزود: در کل مسئله اخبار جعلی و فیک نیوز‌ها در دنیای امروز یک مسئله بسیار مهم است که خیلی از کشور‌ها به آن توجه دارند و جوامع هم با آن درگیر هستند.
رجبی با اشاره به موضوع جرم انگاری در خصوص انتشار اخبار جعلی گفت: عنوان دقیق و تعیین دقیق مجازات‌ها واقعا کار سختی است؛ نمی‌شود دقیق گفت که مثلا یک رفتاری چه مجازاتی خواهد داشت به طوری که بعضی از جرایم ممکن است مستقیما به یک یا چند ماده قانونی مرتبط شود.
رجبی افزود: ممکن است یک فردی بیاید یک خبری جعلی را درباره مذاکرات بگوید و اقدامی را انجام دهد این علاوه بر اینکه خبر جعلی است، باعث تضعیف مثلا فرآیند مذاکره یا تاثیرگذاری بر موضوع امنیت ملی شود این جا دیگر صرفا به موضوع شایعه یا خبر جعلی به آن توجه نمی‌کند بلکه موضوع امنیت ملی به میان می‌آید.
رئیس مرکز پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا گفت: چیزی که به طور طبیعی و به طور خاص مرتبط با بحث اخبار جعلی است قانون گذار در چند جا قوانین مختلفی را تعیین کرده مثلا در ماده ۱۸ جرایم یارانه‌ای که به موضوع منتشر اخبار جعلی در فضای مجازی توجه می‌کند قانون گذار برای این، حبس ۹۱ روز را تعیین کرده یا مثلا در ماده ۳۰ قانون مطبوعات باز به این موضوع قانون گذار توجه کرده صاحب نشریه‌ای که اخبار خلاف واقع انتشار دهد یا مثلا در بند یازده باز قانون مطبوعات هم این جا به این موضوع توجه شده است یا مثلا به موجب ماده ۲۳ قانون مطبوعات مثلا اگر که صاحب نشریه‌ای که توضیحات کافی را ندهد یا مثلا اصل خبری را به موقع منتشر نکند باز برایش مجازات تعیین شده است.
وی گفت: در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی هم صراحتا بر مجرمانه بودن موضوع تشویش اذهان عمومی توجه شده یعنی اگر که خبری که فردی یا رسانه‌ای منتشر می‌کند باعث تشویش اذهان عمومی بشود باز قانون گذار در ماده ۶۹۸ برای آن جرم انگاری کرده است و باید گفت: مبحث قانون اخبار جعلی و شایعات از نظر قانون گذار در قوانین جمهوری اسلامی موضوع مهمی است و در موضوع صیانت از افکار عمومی قانون به اندازه کافی به نظر می‌رسد وجود دارد و از این ظرفیت‌ها می‌شود برای مدیریت این فضا استفاده کرد.
خانم فاطمه نوری جهانگرد؛ مدرس و معاون استان‌های انجمن سواد رسانه‌ای ایران با اشاره به مختصات فضای مجازی در دنیای امروز گفت: ما همان چیزی را در فضای مجازی رفتار می‌کنیم که در واقعیت و زندگی واقعی خودمان هستیم، چون عملاً فضای مجازی در ادامه آن زندگی واقعی است و ویژگی‌های رفتاری ما و عملاً اخلاق کاربری هم، ادامه دهنده همان فضا است. فقط، چون فضای مجازی یک ذره شرایط آن متفاوت است، ویژگی گمنام بودن را دارد و ویژگی‌های تعاملی بودن، دست ما را برای بروز و ظهور بعضی از مسائل اخلاقی شاید بازتر بگذارد. وی با اشاره به اهمیت سواد رسانه‌ای افزود: آخرین تعریفی که از سواد داریم؛ آن چیزی است که مطابق آن بتوانیم در زندگی خود تغییر ایجاد کنیم و سواد رسانه‌ای خود را بالاتر ببریم تا بتوانیم بهتر زندگی کنیم و در عمل اثرگذارتر باشد.
آقای البرزی با اشاره به اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین در تولید و انتشار خبر دقیق و سریع گفت: خبرگزاری‌ها در مقابله با اخبار جعلی چند نقش دارند؛ یکی رصد اخبار در فضای مجازی و شایعات در جامعه شفاهی است که تحریریه‌های تخصصی خبرگزاری‌ها معمولاً اخبار جعلی را بررسی، راستی‌آزمایی و مشخص می‌کنند چقدر از این اطلاعاتی که منتشر شده درست یا غلط است.
به گفته قائم مقام خبرگزاری صداوسیما دومین کار خبرگزاری‌های این است که با اقدام به موقع خود می‌توانند جلوی گسترش اخبار جعلی یا به اصطلاح وایرال شدن آن را بگیرند، یعنی هر چه خبرگزاری‌ها سریع‌تر وارد شوند و اطلاع رسانی کنند، از انتشار اخبار غلط و فیک‌نیوز‌ها جلوگیری می‌کنند.
دکتر البرزی با اشاره به اینکه خبرگزاری‌ها و خبرنگاران ارتباط خوبی با حوزه‌های کاری خود دارند و با روابط عمومی دستگاه‌ها مرتبط هستند گفت: آنها خیلی سریع‌تر از شهروندان عادی می‌توانند پشت صحنه موضوعات را کشف کنند و زودتر به منبع خبر وصل شوند و اطلاع‌رسانی را انجام دهند.
به گفته وی خیلی از اخبار جعلی که منتشر می‌شود، اگر خبرگزاری‌ها و خبرنگاران وارد نشوند، ممکن است جامعه ملتهب شود، اما خبرگزاری‌ها با رویکرد حرفه‌ای خود می‌توانند به کاربران کمک کنند ضمن این که خودشان با توجه به این که حرفه‌ای هستند، می‌توانند اخبار جعلی را اساسا تشخیص دهند؛ عناصر خبر و ارزش‌های خبری را بررسی کنند و کذب بودن و محال بودن آن را به کاربران نشان دهند. همچنین از نظر فنی و حرفه‌ای دبیران خبر در تحریریه‌ها می‌توانند با جستجوی معکوس، تصاویر جعلی و ویدئو‌ها را بررسی کنند.
آقای همتی‌نژاد کارشناس ارشد فرهنگ و رسانه با اشاره به اهمیت روایت‌گری مستند برای مقابله با شایعات و بازسازی اعتماد عمومی گفت: یکی از عناصری که در خبر رسانی، مهم است؛ مستند بودن موضوع است، وقتی خبری اتفاق می‌افتد، یک قالبی داریم که در شایعات؛ قالب درست می‌بینیم، نوع کارشناس را درست می‌بینیم، ارجاعات را درست می‌بینیم، اما در خبر، اثرگذاری اشتباه اتفاق می‌افتد، نکته مهم این است که در درست کردن و انتشار و گسترش‌دهی؛ یک بخش تولید است، یک بخش توزیع و یک بخش اثرگذاری است، آن اثرگذاری به نظرم خیلی مهم‌تر از نوع ساختاری است که اتفاق می‌افتد.
آقای البرزی با اشاره به شیوه‌های جلوگیری از گرفتار شدن در دام شایعات در فضای مجازی گفت: رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها بالأخره یک تعدادی خبرنگار دارند، مخصوصاً خبرگزاری صداوسیما که بیش از ۲۰۰ خبرنگار دارد؛ اینها به پشتوانه خبرنگارانی که دارند، معمولاً اعتبار خودشان را در مورد اخبار غیرموثق هزینه نمی‌کنند، زیرا مرجعیت خبری برای آنها مهم است.
قائم مقام خبرگزاری صداوسیما با اشاره به اهمیت سرعت و دقت در خبررسانی افزود: در مذاکرات هسته‌ای مثلاً تنها خبرنگاری که آنجا به لحظه به شبکه خبر گزارش می‌داد، خبرنگار خبرگزاری صداوسیما بود. سایر خبرگزاری‌ها هم، چون اعتبار دارند، باید سریع گزارش و اطلاعات دقیق ارائه دهند، معمولاً سعی می‌کنند که اِلمان‌های خود را روز به روز ارتقا دهند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اهمیت موضوع اعتماد مخاطب گفت: یک فرمول کشف اخبار جعلی وجود دارد و آن اینکه اگر یک خبری حداقل در سه رسانه معتبر منشتر شد، آن خبر، قدر مسلم دقیق است. مثلاً خبرگزاری‌های مختلفی که در کشور داریم؛ رسمی‌ها و آنهایی که اعتبار بالایی دارند، اگر مخاطب ما در سه تا از این رسانه‌ها یک خبری را دید، آن خبر قابل اعتماد است. در مقابل آن، وقتی شما می‌بینید یک خبری را یک کانال مجهول‌الهویه و بی‌اعتباری منتشر شده یا یک صفحه‌ای که نمی‌شود به آن اعتماد کرد، اتفاقاً باید به این خبر مشکوک بود، چون هیچ رسانه‌ای نپرداخته، فقط یک رسانه کم‌اعتبار و ناشناخته خبری را منتشر کرده. این طور جا‌ها معمولاً ما حرفه‌ای‌های خبر خیلی دقت می‌کنیم، یعنی می‌رویم از منبع اصلی آن خبر، حوزه‌ای که اطلاعات دارد، موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
قائم مقام خبرگزاری با اشاره به شیوه‌های تشخیص اخبار جعلی گفت: خبرگزاری‌ها و رسانه‌های رسمی به دلیل داشتن تعداد زیادی خبرنگار و اتصال به منابع خبری اطلاعاتی موثق کسب و منتشر می‌کنند؛ بدین ترتیب وقتی یک خبر مشکوک در خبرگزاری‌های رسمی منتشر نمی‌شود، اما در یک کانال خبری منتشر می¬شود باید نسبت به آن بادیده شک و تردید نگریست و دقت کرد؛ لذا باید قبل از بازارسال، اصل خبر و بازتاب آن را در خبرگزاری‌ها بررسی کرد. بنابر این مخاطبان هم باید مراقب باشند هر خبری که در مجازی منتشر می‌شود به ویژه از منابع ناشناخته، ممکن است به احتمال زیاد اخبار جعلی باشد.
خانم نوری با اشاره به نقش دانش و به روز بودن شهروندان در تشخیص اخبار جعلی گفت: سواد رسانه‌ای یک نوع مهارت است و یک نوع دانشی است که در استفاده از رسانه‌های جمعی و نوین با هدف تشخیص سره از ناسره و از همه مهم‌تر؛ بحث اعتبارسنجی آن اهمیت دارد، در این صورت است که باید از شبکه‌های اجتماعی به نحو مفیدی استفاده کنیم
وی افزود: اگر آن روحیه پرسشگری را در کودکان‌مان تقویت کنیم، می‌توانند خیلی راحت از آن فرصت‌هایی که در فضای مجازی است و مانند یک اقیانوس است، استفاده کنند و در دام مضرات آن نیفتند.
آقای همتی‌نژاد با تاکید به روز بودن نسل جدید گفت: امروز کودکان از والدین، پیشتاز هستند و پدر و مادر‌ها دچار روزمرگی شده و غالباً از فرزندان خود کمک می‌گیرند برای این که بتوانند مهارت استفاده از رسانه یا اسمارت‌فون‌ها به کار گیرند.
وی با اشاره به اهمیت تعامل والدین و فرزندان گفت:، چون بچه‌ها به ابزار و محتوای جدید دسترسی دارند معتقدم تولید محتوا بسیار مهم‌تر از توزیع محتواست، درست است محتوای خوب، خودش مسیر خود را پیدا می‌کند، پس پدر و مادر اگر بتوانند ارتباط خوبی بگیرند با فرزندان خودشان فرصت کنند قدری وقت بیشتری بگذرانند، می‌توانند گفتمان نسلی ایجاد کنند، این گفتمان بسیار مهم است.
آقای همتی نژاد افزود: رسانه‌ها هم نمی‌توانند از خود سلب مسئولیت کنند لذا رسانه‌ها باید با حضور در عرصه اطلاع رسانی روایت صحیح، دقیق و سریع و دست اول را داشته باشند که باعث نشود مخاطب به سمت گرفتن اطلاعات و برطرف کردن دغدغه‌های خود از رسانه‌های دیگر حرکت کنند.
وی به تأثیرگذاری جنگ‌های شناختی اشاره کرد و گفت: روش‌های اغوای مخاطب بسیار پیچیده است؛ لذا باید مراقب کنیم بچه‌های ما خوب تربیت شوند و تحت تأثیر قرار نگیرند، زیرا اینجا صرفا بحث خبر نیست بلکه ساختار سریال، فیلم و برنامه‌ها هم در نوع نگاه و شکل گیری شخصیت کودکان موثر است
دکتر البرزی استاد دانشگاه هم در ادامه با اشاره به اینکه امروز ما وارد عصر پساحقیقت شده‌ایم گفت: در دوره پساحقیقت، موضوعات عینی و ذهنی باهم ترکیب می‌شود، بحث‌های راست و دروغ باهم ترکیب می‌شود و کاربران با اطلاعات غلط مواجه می‌شوند، برای این که مخاطبان در دام اطلاعات غلط نیفتند، رسانه‌ها باید به کمک کاربران بیایند؛ هم سواد رسانه‌ای آنها را افزایش دهند و هم در تصمیم گیری‌ها کمک کار آنها باشند. زیرا اخبار جعلی می‌تواند در موضوعات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جوامع اثر بگذارد؛ بنابراین رسالت و وظیفه ما رسانه‌ای‌ها سنگین است؛ هم باید سواد رسانه‌ای مردم را ارتقا دهیم هم خودمان را باید به آخرین نرم‌افزار‌ها و فناوری‌ها برای مقابله با اخبار جعلی مجهز کنیم.
یادآوری می‌شود برنامه هشتگ گفت‌و‌گو با حضور آقای هادی البرزی قائم مقام خبرگزاری صدا و سیما (ارتباط تلفنی)، سرهنگ علی محمد رجبی رئیس مرکز پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا (ارتباط تلفنی)، دکتر محسن همتی نژاد کارشناس ارشد فرهنگ و رسانه و خانم فاطمه نوری جهانگرد مدرس و معاون استان‌های انجمن سواد رسانه‌ای ایران امروز ساعت ۱۱ از رادیو گفت‌و‌گو پخش شد.
