یکی از الگوهای مهم اقتصادی و اجتماعی در ایران در دهه های گذشته، مهاجرت از روستا به شهر بوده است. در این چهارچوب، ذهنیتی وجود داشته که در قالب آن شهر به مثابه نماد پیشرفت و دسترسی به فرصت های بهتر و بیشتر ارزیابی شده است. با این حال، در سال های اخیر به ویژه با توجه به افزایش هزینه های زندگی شهری و تنگناهای معیشتی، نشانه هایی از پدیده ای معکوس در حال ظهور است که خود را در قالب بازگشت به روستا و یا به عبارتی، مهاجرت معکوس به روستا به نمایش گذاشته است.
البته این روند هنوز همه‌گیر و گسترده نیست با این حال، رشد تدریجی آن قابل انکار نیست. موضوعی که می‌تواند برای کشورمان فرصت‌زا باشد. در سال های اخیر، زندگی در کلانشهرها با افزایش هزینه های مسکن، حمل و نقل، آموزش، درمان و حتی تغذیه سالم رو به رو شده که این مساله زندگی را برای اقشار متوسط و کم‌درآمد، تا حد زیادی سخت کرده است. در کنار این ها، بیکاری مزمن در شهرها و عدم تطابق فرصت های شغلی با مهارت های افراد و کیفیت پایین‌تر زندگی در بافت های فرسوده شهری، شمازی از خانوارها و جوانان را به فکر بازگشت به زادگاه های روستایی خود یا کوچ به مناطق کم هزینه‌تر انداخته است.
در سال های گذشته، برخی گزارش ها حاکی از این بوده اند که استان هایی نظیر فارس، گلستان، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی، با تشدید روندهای مرتبط با مهاجرت معکوس رو به رو شده اند. این روند تدریجی، اما مدام است و می تواند پیامدهای اقتصادی قابل توجهی را به همراه داشته باشد. توجه داشته باشیم که روستاهای ایران علی رغم برخی محرومیت ها و محدودیت‌ها، از ظرفیت های بالایی برای اشتغالزایی برخوردارند. فعالیت هایی نظیر کشاورزی پایدار، دامداری کوچک مقیاس، تولید محصولات خانگی، و حتی گردشگری بومی از جمله حوزه هایی هستند که می توانند در بستر اشتغالزایی در مناطق روستایی ایران رشد پیدا کنند.
ظهور ابزارهای های جهان دیجیتال و امکاناتی که آن ها برای افراد فراهم می کنند نیز مزید بر علت می شود تا انسان ها امکان فروش محصولات تولید شده خود در روستا به اقصی نقاط کشور را پیدا کنند. ایده اقتصادِ مهاجرت معکوس اگرچه جذاب است با این حال، برای اینکه میوه آن چیده شود و به بار بنشیند، نیاز به حمایت های جدی دولتی دارد. بایستی بسترهای لازم فراهم شوند تا در مناطق روستایی نیز شاهد ارائه موثر و مفید خدمات بانکی، بیمه ای، حمایتی و حقوقی باشیم.
در عین حال، باید بسترهای فرهنگی لازم برای پذیرش مهاجرانِ بازگشته به جامعه روستایی نیز فراهم شود. نسل جدید و جوان که عمدتا با خلاقیت و ابزارهای جهان دیجیتال آشنایی دارند، می توانند زمینه را برای یک انقلاب بزرگ اقتصادی در روستاهای کشورمان فراهم کنند. مهاجرت معکوس، نه فقط یک واکنش اجتماعی به بحران اقتصادی، بلکه فرصتی برای بازسازی اقتصاد منطقه‌ای، کاهش فشار بر منابع شهری، و احیای ظرفیت‌های تولیدی در کشور است.
در شرایطی که اقتصاد ایران با رکود، بیکاری و تورم دست‌وپنجه نرم می‌کند، توجه جدی به این روند می‌تواند افق‌های تازه‌ای را در مسیر توسعه پایدار بگشاید. لازم است سیاست‌گذاران، به‌جای تمرکز صرف بر مسائل کلان، به راه‌حل‌های محلی و مردمی نیز بها دهند. چرا که گاهی نجات اقتصاد، نه در برج‌های بلند شهر، بلکه در خانه‌های کاهگلی روستا رقم می خورد.
